N. M. AĞABƏyli

§ 11. Alüminat sementi 
Boksit  və  əhəngdaşından  ibarət  xammal  qarışığının  əriyənə 
yaxud  laxtalaşana  qədər  yandırılmasından  alınmış  məhsulun  narın 
üyüdülməsi  nəticəsində  əldə  edilən  tezbərkiyən  hidravlik  yapışdırıcı 
maddəyə alüminat sementi deyilir. Alüminat sementi hazırlamaq üçün 
əsas xammal tərkibində 80 %-ə qədər alüminium oksidi olan boksit və 
əhəngdaşıdır. Istehsal zamanı bu sementə 1 %-ə qədər əlavələr qatıla 
bilər. 
Alüminat  sementinin  mineral  tərkibi  əsasən  birkalsiumlu  alü-
minatdan  (CaO

Al
2
O
3
)  ibarətdir.  Bu  mineral  tez  bərkiyən  və  yüksək 
möhkəmlik  əldə  edən  birləşmədir.  Tərkibi  64,5  %  Al
2
O
3
  və  35,5  % 
CaO-dən ibarətdir. Ərimə temperaturu 1600
0
S-dir.  
Alüminat sementinin tərkibində CaO

Al
2
O
3
 mineralından başqa 
az miqdarda 5CaO

3Al
2
O
3
, 12CaO

7Al
2
O
3
 və CaO

2Al
2
O
3
 mineralları 
da vardır. 
5CaO

3Al
2
O
3
 və 12CaO

7Al
2
O
3
 yüksək əhəngli, CaO

Al
2
O
3
 isə 
az əhəngli sementlərin tərkibində olur.  
Bundan  başqa  alüminat  sementinin  tərkibində  ikikalsiumlu 
silikat və ikikalsiumlu alümosilikat mineralları da vardır. 
Alüminat sementi klinkerinin üyüdülməsi portlandsementə nis-
bətən  xeyli  çətindir.  Ərimə  üsulu  ilə  alınmış  klinkerin  bərkliyi 
xüsusilə  çox  olub,  Moos  şkalası  üzrə  7

7,5-dir.  Lakin  laxtalaşma 
üsulu ilə alınmış klinkerin bərkliyi nisbətən az olur. 
Ərinti kəskin surətdə soyudulduqda şüşəyəbənzər fazanın miq-
darı artdığından klinkerin üyüdülməsi də çətinləşir.  

---

 
 
 
 
139 
139 
Üyütməni  asanlaşdırmaq  məqsədilə  klinkerə  1  %-ə  qədər  se-
mentin  keyfiyyətini  aşağı  salmayan  əlavələr  (kömür  qırıntısı  və  s.) 
qatışdırmaq
 olar.  
Alüminat sementini su ilə qarışdırdıqda onun əsas tərkibini təşkil 
edən birkalsiumlu alüminatın hidratasiyası iki mərhələdə gedir: 
CaO

Al
2
O
3
 + 10H
2
O = CaO

Al
2
O
3

10H
2
O. 
Doymuş məhlulda əmələ gəlmiş CaO

Al
2
O
3

10H
2
O bərk faza 
halında məhluldan ayrılaraq kristallaşır. Bu kristallar dayanıqlı 
olmadığından yenidən kristallaşma baş verir. Ümumiyyətlə, 
CaO

Al
2
O
3
-ın hidratasiya reaksiyası aşağıdakı kimi göstərilə bilər: 
2(CaO

Al
2
O
3
) + 11H
2
O = 2CaO

Al
2
O
3

8H
2
O + 2Al(OH)
3
. 
 
 Əmələ  gəlmiş  Al(OH)
3
  gel  şəklində  ayrılaraq  sement  daşı 
karkasını  möhkəmləndirir.  Alüminat  sementinin  tərkibinə  daxil  olan 
digər  minerallar  su  ilə  əlaqəyə  girərək  hidrat  birləşmələri  əmələ 
gətirir. 
Alüminat  sementinin tərkibində  üçkalsiumlu  alüminat  mineralı 
yoxdur və bərkimə zamanı sərbəst halda əhəng ayrılmır. Buna görə də 
alüminat  sementi  sulfatlı,  dəniz  və  başqa  minerallı  suların  təsirlərinə 
tamamilə davamlıdır. 
Alüminat  sementi  bərkidikdə  çoxlu  istilik  ayrılır.  Qış  zamanı 
beton  işləri  apardıqda  bu  istiliyin  ayrılması  çox  əlverişlidir.  Əksinə, 
böyük  ölçülü  konstruksiyaları  betonladıqda  və  xüsusilə  yay  zamanı 
beton işləri apardıqda həmin istilik təhlükəlidir. Buna görə də alüminat 
sementini  massiv  tikintilərin  betonlanmasına  işlətmək  məsləhət 
görülmür. 
Alüminat  sementinin  həqiqi  sıxlığı  3100

3200  kq/m
3
,  sıxlaş-
dırılmamış halda tökmə sıxlığı 1000

1200 kq/m
3
, sıxlaşdırılmış halda 
isə  1600

1800  kq/m
3
-dur.  Sutələbatı  da  təxminən  portlandsementdə 
olduğu  kimidir 

  23

28  %  həddindədir.  Lakin  portlandsementdən 
fərqli  olaraq  alüminat  sementi  ona  qarışdırılmış  suyun  daha  çox 
hissəsini  özünə  kimyəvi  birləşdirir.  O,  tutma  müddətinə  görə 
portlandsementdən  az  fərqlənir.  Tutmasının  başlanğıcı  30  dəqiqədən 
tez, tutmasının sonu isə 12 saatdan gec olmamalıdır. 

---

 
 
 
 
140 
140 
Alüminat sementinin markaları 400, 500 və 600-dür. Bu marka-
lar  bərk  qatılıqlı  məhluldan  hazırlanan  3  günlük  nümunələrin 
sıxılmada möhkəmlik həddidir. Həmin nümunələrin 24 saatdan sonra 
sıxılmada  möhkəmlik  həddi  400  markalı  sement  üçün  23MPa-dan, 
500 markalı üçün 

28 MPa-dan və 600 markalı üçün isə 33 MPa-dan 
az olmamalıdır. 
Alüminat  sementi  ən  bahalı  yapışdırıcı  maddədir,  çünki  onun 
istehsalında qiymətli xammal olan boksitdən istifadə edilir.