N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

 
 
 
 
 
6.7 -rasm.– Rashig, Lessing, Palli va kesishgan shaklldagi to‘siqli halqalar, 5, 6 – aylana 
va uch yonli prujinalar, 7, 9 – Intalloks keramik va shtamplangan metall nasadkalari, 8 – 
Berli nasadkasi 

---

209 
6.8 -rasm.Ejektor – gaz yoki suyuqliklarni so‗rish uchun boshqa gaz yoki 
suyuqlikning energiyasidan foydalanuvchi apparatlardir. 
 
Turbodetander 
Detander (frans. detendre - kuchsizlantirish)
– gazni sovitish uchun 
mo‗ljallangan mashina. Detanderda gazni sovitish jarayoni uni kengaytirish hisobiga 
amalga oshadi. Porshenli detanderda qisilgan gazning potensial energiyasi porshenni 
silindr ichida harakatlantiradigan ishga aylanadi, gaz kengayib soviydi. Bunday 
detander asosan yuqori va o‗rtacha bosimli sovitish qurilmalarida ishlatiladi. 
Turbodetander uzluksiz ishlaydigan kurakli mashina. Unda gaz oqimi soplo 
(qo‗zg‗almas yo‗naltiruvchi kanal)lar va rotorning aylanib turuvchi kurakli kanallar 
tizimi orqali o‗tadi. Shunda gazning potensial energiyasi kinetik energiyaga hamda 
mexanik ishga aylanadi, natijada gaz soviydi. Bunday detanderlar gaz oqimining 
yo‗nalishi bo‗yicha markazga intiluvchi, markazdan qochuvchi va o‗q bo‗ylab 
yo‗naluvchi xillarga bo‗linadi. Soplolarda gazning kengayish darajasiga qarab, faol 
Gaz kirishi 
Ejektor 
kamerasi 
Sopl
о 
Quvur 
Passiv gaz 
kirishi 
Kojux
Gaz chiqishi 

---

210 
(aktiv) va sust (passiv), gazning kengayish pog‗onalari soniga ko‗ra bir va ikki 
pog‗onali detanderga bo‗linadi. Bir pog‗onali, markazga intiluvchi reaktiv detander 
ko‗proq qo‗llaniladi. Turbodetanderlar past, o‗rta va yuqori bosimli sovitish 
qurilmalarida ishlatiladi. Detanderlar gazlarni suyultirish qurilmalari, refrijeratorlar, 
havoni konditsirlash (meyorlash) qurilmalari va b.da qo‗llaniladi. 
Turbodetander Rossiya, AQSH kabi yirik davlatlarda ishlab chiqariladi. 
Hozirgi vaqtda ―Sho‗rtanneftgaz‖ USHK da Propan – butan olish qurilmasida 
ishlatilmoqda. Turbodetander agregati berilagan gaz bo‗yicha ishlab chiqarish 
quvvati 9,0 mln. m3/kun yoki 3,0 mlrd. m
3
/yil. Detanderning valiga gaz kelib urilishi 
hisobiga val 1 minutda 12500 – 13000 marta aylanishi va detander quvurining 
qisqarib kengayishi hisobiga gazning harorati (minus) – 20 
0
S gacha tushadi va gaz 
tarkibidagi suyuq uglevodorodlar butkul ajraladi.
Past haroratli ajratish qurilmasi 1,2 navbatini har bitta texnologik tarmog‗ini 3 
mln. m
3
/kun ekanligini e‘tiborga oladigan bo‗lsak, bu qurilmaga turbodetandrni bir 
kunlik ishlab chiqish quvvati 3 mln. m
3
/kun detander o‗rnatish mumkin.
6.9 -rasm. – rasm. Turbodetandr agregatining sxemasi
1 – gazning tubodetandrga kirishi, 2 – gazning chiqishi, 3 – gazning 
kompressorga kirishi, 4 – gazning kompressordan chiqishi. 

---

211 
Gaz haroratining pasayishi va o‗zgarishlarini quyidagi 6.2– jadvalda 
keltiramiz. 
6.2-jadval