N xolmatov. N. Im om ova makro va mikro

M avzu n in g o 'q u v m aqsadi:
Talabalarda makroiqtisodiyotga kirish va makroiqtisodiyot fa n i-
ning kelib chiqish tarixi, makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyot tushim-
chalari, makroiqtisodiyot fanining predmeti, ob'ekti va iqtisodiy
vo 'nalishdagi boshqa fa n la r bilan aloqasi, resurslar, tovarlar va
xizmatlar hamda daromadlarning doiraviy aylanishi haqida bilim va
ко ‘nikmalarni shakllantirishdan iborat.
T ushunchalar va tayanch iboralar
Makroiqtisodiyot
, 
mikroiqtisodiyot
, 
klassik maktab vakillari, Keyns
maktabi vakillari, monetaristlar, matematik modellashtirish, resurslar,
tovarlar va xizmatlar hamda daromadlarning doiraviy aylanishi.
131

---

A sosiy savollar
1. 
M a k ro iq t is o d iy o t g a kirish va m a k ro i q tis o d iy o t f a n in in g kelib 
eh iq ish tarixi
2.
M a k r o iq t is o d iy o t va m ik r o iq t is o d iy o t tu sh u n c h a la ri
3. 
M a k ro iq t is o d iy o t f a n in i n g predm e ti. o b ’ekti v a iqtisodiy 
y o 'n a li s h d a g i b o s h q a fanlar bilan aloqasi.
4. 
R esurslar, 
to v a rlar v a x iz m a t la r h a m d a d a r o m a d la r n in g
do irav iy aylanishi.
... K a sa lla r qaneha k o ‘p b o ‘lsa, fiziologiya va patologiyada 
ham shun eh a lik y u tu q la rg a erishiladi.,.1932-yildagi Buyuk 
Depressiya natijasi o ‘laroq hozirgi o ‘rganilayotgan 
m akroiqtisodiyot fani yuzaga keldi.
Pol Samuelson, amerikalik iqtisodchi
1. M akroiqtisodiyotga kirish
Ilk b o b d a t a ’k id la n ib o 'til g a n i d e k , m a k ro i q tis o d iy o t fani b utun 
iqtisodiy t iz im n i n g f aoliyat olib borishini o 'r g a n a d i.
M a k ro iq t is o d iy o t n i o Lrg an ish o b ’ekti m illiy d a r o m a d v a u m u m i y
m a h su lo t. iq tisodiy o 's i s h v a u m u m i y ban d lik darajasi, yalpi ta lab va 
yalpi taklif, iste’mol va xar a ja tla r v a b o s h q a k o 'rs a t k i c h l a r h iso b lan a d i. 
I q tiso d iy o t n a z a r iy a s in in g d o im iy sa v o lla ri- n im a ? , q a n d a y ? , kim
u c h u n ishlab c h iqarish k e ra k ? d e g a n tu sh u n c h alar, a v v a lo m i k r o ­
iq tisodiyot m iq y o s id a ta xm in q ilin a d ig a n b o 'ls a , m a k r o i q tis o d iy o t d a
milliy iq tiso d iy o t d a r a ja sid a o 'r g a n ila d i.
M akroiqtisodiyot fanining kelib ehiqish tarixi
M a k ro iq t is o d iy m a s a l a la rg a iImiy y o n d a s h is h xara katla ri birinchi 
b o 'l i b X V III a s r d a r o 'y b erish ig a q a r a m a s d a n , m a k r o i q tis o d iy o t fani 
faqat o ' t g a n a s r n in g 3 0 - 4 0 y illarid a a lo h id a n az ariy a sifatid a sh a k lla - 
nadi. B u n g a s a b a b bu y u k d e p r e s s iy a n o m in i olga n A Q S h v a b o s h q a
kapitalistik m a m la k a tl a r d a 30 y illa r d a v o m i d a r o 'y b e rg a n iqtisodiy 
in q iro z b o 'la d i . U n in g natijasid a k o ' p G ' a r b m a m la k a tl a r id a ishlab 
c h i q a r is h n in g p asay ish i va a vva l k u z a til m a g a n ishsizlik d arajasi kelib 
chiqadi. B u n d a n tashqari, birinchi j a h o n u r u s h id a n s o ' n g m a z k u r
m a m la k a tl a r d a k e c h a y o t g a n x u k u m a tn in g d e m o k ra tla s h tir is h ja r a y o n i 
x am f a n n in g riv o jla n ish id a katta rol o 'y n a y d i . D e m o k r a tik x u k u m a t-
larni o ' z n a v b a tid a ah o lin in g y a s h a s h darajasi k e skin p a sayishi 
m u a m m o s i x a v o t ir g a soladi v a b u n d a y x u k u m a tla r d e p r e s s iy a n i v e n - 
g ish d a iq tisodiy usull arni q o 'l l a s h d a ehtiyoj sezishadi.
I»’

---

1936 y ild a ingliz iqtisodchi Jon M e y n a rd K e y n s n i n g « B a n d lik , 
foiz v a p u ln in g u m u m iy n az a r iy a si» d e b n o m la n g a n a s a rin in g p ay d o
b o 'lis h i b e v o s ita b u y u k d e p r e s s iy a n in g natijasi b o 'lib , m a k ro i q tis o -
diyotni a l o h id a m u staq il f a n d e k p a y d o b o 'l i s h i g a a s o s soladi. K e y n ­
sn in g a s o siy g ' o y a s i g a k o ' r a n a rx la rn i n g noelastikligi n atija sid a b o z o r
iqtisodiyotlari h a r do im h am o 'z i n i ta rtib g a so lish g a q o d ir em as.
Y u q o ri d a g i m a k r o i q tis o d iy o t n in g keltirib c h i q a r g a n o m ild a n
ta shqari f a n n in g s h a k lla n is h ig a y a ' n a bir m u h im h o d isa ta 's i r etadi. 
Bu e s a milliy h is o b c h iliк b o ' y i c h a d o im i y statistik m a ’ lu m o tla r n in g
p a y d o b o 'lis h i. B u n d a y m a 'l u m o t l a r n i m av ju d lig i m a k ro i q tis o d iy
hodislarni ku za tis h v a u la rn in g d in a m ik a s in i iz ohlash u c h u n sha roit 
yara tib beradi v a bu o ' z n a v b a tid a m a k ro i q tis o d iy o t f a n in in g rivojla- 
nishi u c h u n d a stla bki ta s h la n g a n q a d a m b o 'la d i .
R i v o jla n ish ja ra y o n i d a v o m i d a m a k ro i q tis o d iy o t fa n id a ikkita 
as osiy m a k ta b l a r sh a k lla n ib boradi. K la s sik la r m a k ta b i e rkin b o z o r 
m e x a n iz m la ri m e h n a t b o z o r id a iqtisodiy m u v o z a n a tn i o ' r n a tili s h ig a
va b u n in g o q ib a tid a resurslarni sa m a r a li t a q s im l a n is h i g a o 'z la ri k ifo y a
qilishini h a m d a bu j a r a y o n g a d a v l a tn i n g ara lashuvi kera k e m aslig in i 
ta x m in qiladi.
K e y n s c h ila r m a k ta b i n a rx la rn i n g m a ’lum bir q is q a d a v r m o b a y n i-
d a n o e la stik lig id a n kelib c h i q q ib ay n iq sa, m e h n a t b o z o r id a m a k r o ­
iqti sodiy m u v o z a n a tg a erishish u c h u n b o z o r m e x a n iz m in i n g o 'z in i 
yetarli e m a s lig in i ta 'k i d la s h a d i. B u n i n g na tija sid a d a v la t a r a la s h u v i g a
eh tiy oj p a y d o b o 'l a d i v a b u n d a y a ra la s h u v b a rq a ro r la s h tir ish siyosati 
nom ini oladi.
O ' t g a n a s rn in g 7 0 - y illa ri g a c h a K e y n s n i n g m odeli m a k ro iq tiso d iy
j a r a y o n la r n i o 'r g a n i s h d a v a iz o h la s h d a k e n g k o 'l a m d a fo y d a la n ilib
kelin adi. L ek in shu d a v r d a y a n g i m u a m m o n i n g p a y d o b o 'lis h i y a 'n i
yu qori d ar a ja d a g i in flya tsiya bilan bir v a q t n in g o ' z i d a ishlab c h iq arish
h a jm la rid a p a s a y is h h a m d a ishsizlik d ara jasin i k o 'ta r ilis h i d a v la t a r a ­
lashuv siy o s a tin i n g s a m a r a d o r lig in i s h u b h a o s ti g a q o 'y y a d i . B u n g a
j a v o b a n k la s s ik la r n in g q ara sh lari q a y t a qu rilib ch iq ila d i v a n atija da 
M ilton F rid m a n a s o s s o lg a n m o n e ta r iz m n az ariy a si p a y d o b o 'la d i . 
M o n e ta r is tla r b o z o r la r o 'z in i b o s h q a r is h g ' o y a s in i q a y t a td a n ilgari su- 
rib birin chi o ' r i n g a pul taklifin i q o 'y i s h a d i . U la r n in g fikricha, d av lat 
to m o n i d a n pul taklifini u zlik siz r a v is h d a o 'z g a rtirilis h i m a k ro iq tis o d iy
b e q a r o rlik g a o lib keladi v a m a k r o i q tis o d iy m u v o z a n a tn i sa qlash 
u c h u n pul taklifi bir te k isd a o ' s i b borishi lozim b o 'la d i . M o n e ta r iz m
I

---

n azariyasi k e y in c h a lik b o zo rla r o ' z i n i tartibga solish g o y a s ig a ta y a n - 
g a n y angi iqti sodiy n a z a r iy a la r p a y d o b o ' l i s h i g a va m a k ro i q tis o d iy o t 
fan id a n e o k la s s ik la r m a ktabini s h a k lla n is h ig a sabab b o ’ladi. B u bilan 
b irg alik d a fa n d a m u q o b il m ik ro iq tis o d iy in odellarni a s o s qilib olga n 
p o stk e y n s c h i la r y o 'n a l i s h i riv o jla n ib boradi.
2. M akroiqtisodiyot va m ikroiqtisodiyot tush u n ch ala ri
M akroiqtisodiyot mikroiqtisodivotdan farqli o'laroq xalqaro aloqalar, 
ulardagi rnuamm olar, r o 'y berayotgan o 'zg a ris h lar v a bu o'zgarishlarning 
milliy iqtisodiyot ja rayonlarig a ta'sirini ham o'rganadi. Butun dunyo 
iqtisodiyotida globallashuv y u z berayotg an vaqtda, jahon m am lakat- 
larining iqtisodiyotini nazardan qochirib bo'lm aydi. Shuning uchun 
makroiqtisodiyotni o 'rg a n is h d a nafaqat ichki iqtisodiyot, balki tashqi 
iqtisodiy m unosa batlarga ham alohida e ’tibor qaratiladi.
M a k r o iq t is o d iy o t v a m ik r o iq t is o d iy o t fan la rin in g f a r qlanishini 
u la rn in g ta d q iq q ila d ig a n m a sa la la rd a , h a m d a bu f a n la rn in g asosiy 
m a q s a d va v a z ifa la r d a k o 'r i s h i m i z m u m k i n .