Naftion kislota (natriyli tuzi)

Anilinni suv bug’i bilan haydash 
100 ml anilin va 100 ml suv aralashmasi kolbaga solinadi va yuqorida 
bayon qilingan suv bug'i bilan haydash qoidasi yordamida haydash olib boriladi. 
Haydash oxirida yig'gichda rangsiz anilin to’planadi, so’ngra u ekstraktsiya usuli 
bilan ajratib olinadi (anilin dietilefir yordamida ekstraktsiya qilinadi). Shunga 
e'tibor bеrish kеrakki, anilinning qaynash xarorati 184
0
C bo’lishiga qaramasdan 
suv bug'i bilan 100
0
C atrofida haydaladi. 
 
Fraksiyalarga bo’lib haydash 
Aralashmani haydab turli haroratda qaynaydigan suyukliklarni ayrim - 
ayrim idishlarga yig'ib olish usuli fraktsiyali haydash usuli dеb ataladi.
Qayta fraktsiyalab haydash yo’li bilan aralashma tarkibiy qismlarga 
ajratiladi. Aralashma xolda bo’lgan suyuqliklarni bir nеcha fraktsiyalarga 
ajratishda 
xamda 
fraktsiyalarni 
qaytadan 
kondеnsatlashda 
dеflеgmator, 
dеflеgmatorli 
kolbalardan 
va 
rеktifikatsion kolonkalardan 
foydalaniladi. 
Dеflеgmatorda suyuqlik yuqori ko’tarilgan sari, uning kеng qismlaridagi 
suyuqlikning qaynash harorati pasayib boradi. Dеmak, dеflеgmatorning xar qaysi 
kеng qismini suyuklik haydalayotgan kolba dеb qarash mumkin. Shuning uchun 

---

14 
dеflеgmatorda kеng qismlarining soni qanchalik ko’p bo’lsa, sovitgichga 
boradigan bug' tarkibida qaynash harorati yuqori bo’lgan suyuqlik shunchalik kam 
bo’ladi. 
Fraktsiyali haydash 
Suyuq aralashmalarni turli temperaturada haydash yo`li bilan alohida 
idishlarga yig`ish usuli fraktsiyalarga bo`lib haydash deyiladi. Suyuqlanish 
temperaturasi bir – biriga yaqin suyuqliklar aralashmasini ayrim fraksiyalarga 
bo`lib haydash yo`li bilan tarkibiy qismlarga ajratish mumkin. Buning uchun 
kimyo laboratoriyasida deflegmatorlardan, sanoatda rektifikatsion kolbadan 
foydalaniladi.
Suyuqliklar aralashmasini fraktsiyalarga bo`lib haydashda termometr 
bilan jihozlangan deflegmator probka vositasida haydash kolbasiga o`rnatilib, 
uning yuqori qismidan chiqarilgan naycha sovutkichga ulanadi.
So`ngra suyuqlik aralashmasi qaynatiladi, bunda suyuqlik bug`i 
deflegmator naychasida kondensatlanadi.
Bug` deflegmatorning keng qismiga o`tganda anchagina issiqlikni 
yo`qotib, bug`ning bir qismi suyuqlikga aylanadi. Lekin bu suyuqlik tezda kolbaga 
qaytib tushmaydi, chunki naylar o`rtasiga shisha sharcha qo`yilgan bo`lib, shu bug` 
bosimi ta’siridan ko`tarilganda bug` nayga o`tadi, lekin suyuqlik o`ta olmaydi. 
Shuning uchun deflegmatorning keng qismida hamma vaqt ozroq miqdor suyuqlik 
bo`lib, u qaynab turadi. Lekin naydagi suyuqlikning qaynash temperaturasi 
kolbadagi suyuqlikning qaynash temperaturasidan past bo`ladi.
Deflegmatorda suyuqlik yuqoriga ko`tarilgan sari, uning keng 
naychalaridagi suyuqlikning qaynash temperaturasi pasayib boradi. Demak, 
deflegmatorning har qaysi keng naychasini alohida suyuqlik haydalayotgan kolba 
deb haydash mumkin. Shu sababli deflegmatorning keng naylari qancha ko`p 
bo`lsa, sovutkichga boradigan bug` tarkibida qaynash temperaturasi yuqori bo`lgan 
suyuqlik shuncha kam va suyuqliklar aralashmasini tarkibiy qisimlarga ajratish 
oson bo`ladi (15rasm).