Televideniyada reklama. Televideniyadagi reklama eng qimmat, obro‘li va
ommaviyligi bilan ajralib turadi. Shunga qaramay bu eng samarali vosita degani
emas.
Televideniya - reklama vositalari ichida eng keng qamrovlidir. U namoyish
qilinayotgan narsa orqali mijozlarni o‘ziga ishontirishga harakat qiladi.
Televideniya xaridorning ongida sotib olishning turli yo‘llari borligi bilan
imkoniyat tug‘diradi. Televideniya reklamasining noyob xususiyatlari
quyidagilarda ko‘rinadi:
1. Tasvir va ovozning o‘zaro mutanosibligi
2. Odamlar sevib tomosha qiladigan ko‘rsatuvlar (teleseriallar va b) orasida
berilishi;
Televideniya bizning nazarimizda ovozli rasmlarni ko‘rsatish vositasi kabi
taassurot qoldiradi. Bu yerda televideniya ekranida ketayotgan ma'lumotning
tomoshabin tomonidan qanday qabul qilinayotganligini bilish muhimdir.
Televideniya o‘tkir ta'sirga ega ovoz hamda tasvir orqali ta'sir etuvchi vositadir.
Yaxshi telereklamada g‘oya keng ochilgan bo‘ladi. Bunda tasvir dastlab ovozsiz
namoyish qilinishi so‘ngra unga ovozning qo‘shilishi, tomoshabinni ko‘proq jalb
etadi. Telerolikning davomiyligiga kelganda mutaxassislarning fikricha, uni
namoyish qilishning vaqti 30 soniyadan 2 daqiqagacha davom etishi samarali deb
hisoblanadi. Radiodagi kabi telereklamada dam tomoshabinni o‘ziga jalb qilish
uchun 3 soniya yetarli bo‘ladi. Bu vaqt agar boy berilsa reklama o‘ziga e'tiborni
tortmay qoladi.
Radioreklamadan telereklamaning farqi bu tovarni yoki xizmat ko‘rsatishni
birinchilardan bo‘lib namoyish qilishidir.
Boshqa reklama vositalari singari telereklamada yumorning ishlatilishiga
alohida e'tibor beriladi.
Televideniyadagi reklama firma ochishda yoki uning mahsulotini keng
tarqatishda foydalidir. Televideniyadagi reklamaning shunisi yaxshiki, u reklama
qilayotgan firmaning mahsulot yoki xizmatlarini to‘g‘ridan – to‘g‘ri reklama
beruvchining ismi bilan bog‘laydi.
Televideniyadagi reklama xizmatlari firma uchun qulay, chunki qisqa vaqt
ichida ommaviy bozorga yangi mahsulot markalarini tanitadi. Xizmat ko‘rsatish
yoki savdo – sotiqning kengayishida telereklama firma uchun yaxshi variantdir. Bu
yerda xaridorga teledastur orqali ko‘rsatilgan reklama qilinayotgan mahsulot
psixologik ta'sir ko‘rsatadi.
Ommaviy xizmat ko‘rsatish bilan shug‘ullanmaydigan kompaniyalar ham
telereklamalar orqali o‘z mavqyeini ko‘tarishi mumkin. Televideniyada
reklamaning paydo bo‘lishi reklama beruvchining holatini ko‘rsatib beradi, chunki
efirda 10 martalab reklamaning qo‘yilishi reklama beruvchining obro‘sini oshiradi,
ko‘p bo‘lmasada mijozlarning hurmatiga sazovor bo‘ladi. Eng yaxshi
mahsulotning reklamasi agar to‘g‘ri kelmaydigan vaqtda efirga qo‘yilsa yaxshi
natija bermasligi mumkin.
Qanday variantlarni telereklama taklif kiladi?
Birinchidan, reklama roliklari. Ular reklama roliklari, o‘yinli, hujjatli va
multiplikatsionli bo‘lishi mumkin. Reklamaning eng yaxshi tomoni ist'molchilarga
yuqori darajada texnologik ta'sir qilishdadir. Uning kamchiligi esa bu reklama
tayyorlanishidagi jarayonning qimmatga tushishi va efirda ko‘p vaqtni olishidir.
Yana bir kamchiligi reklama roligining dasturda noqulay paytda qo‘yilishi
teletomoshabinlarning jig‘iga tegadi.
Ikkinchidan, ekranda ob - havo haqida dastur berilayotgan paytda reklama
beruvchining reklamasining logotipi, emblemasi va shiori berilishi maqsadga
muvofikdir.
Uchinchidan, taniqli dasturlarga xomiylik qilish. Masalan, teledastur orqali
berilayotgan tanlovlarda shu firmaning mahsulotini sovg‘a sifatida takdim etish.
Ko‘rsatuv paytida dasturni olib boruvchi firmaning nomini takrorlab boradi.
Studiyada
o‘rnatilgan
firmaning
reklama
xiti
vaqti
–vaqti
bilan
teletomoshabinlarga ko‘rsatib turiladi.
Xomiylik boshqa telereklama variantlaridan ko‘ra ko‘proq psixologik
mavkega ega. Axir xomiy - bu shunday yaxshi insonki, u tufayli yaxshi
ko‘rsatuvlar doim mavjud va efirga chiqmoqda.
To‘rtinchidan, maxsus dasturlarda ishtirok etish. Bunday dasturlarda reklama
beruvchi firma vakilining chiqishidir.
Beshinchidan, diktor teksti va ekranning tagida satrning o‘tishi yoki filmlar
ko‘rsatilayotgan paytda faqat satrning o‘tishi. Bu eng arzon variant hisoblanadi.
Psixologik tomondan yutqaziladi, chunki bir tomondan film ko‘rayotgan vaqtda
halaqit beradi va o‘tayo'tgan satrlarga kam ahamiyat beriladi. Ikkinchi tomondan
manzilni va telefon raqdamni yozib olishga iloji bo‘lmaydi.
Televideniyada reklama roliklari qisqa bo‘lishi kerak. Roliklar davomiyligi 15-
20 soniya bo‘lishi maqsadga muvofiq. 20 soniyadan ko‘proq davom etadigan
roliklar ham mavjud. Odatda blits - roliklarda firmaning nomi, logotipi, manzili va
telefon raqami beriladi. Ba'zida firmaning asosiy yo‘nalishlari to‘g‘risida
ma'lumotlar qo‘yiladi.
Ko‘pincha blits - roliklarda kompyuter gafiklari yoki o‘yinli kinolardan
foydalaniladi. Blits - rolikning asosiy vazifasi - doimiy ravishda firma va uning
mahsuloti to‘g‘risida eslatib turishdir.
Psixologik nuqtai nazardan reklamada asosiysi bu - tabiiylikdir. Tabiiylik yo‘q
ekan bunday reklama rolik o‘z haqqoniyligini va ishonchliligini yo‘qotadi.
Qayd qilish kerakki, har doim ham har qanday aktyor ham ozik – ovqat
mahsulotlarini reklama kilishda samimiy kuchli zavq bilan birday yetkazib bera
olmaydi, ayniqsa kichik yoshdagi artistlar buning uddasidan chiqa olmaydi.
Ishonchsiz reklama - bu antireklamadir.
Eng avvalo namunali reklama oson va zamonaviy bo‘lishi kerak. Bunday
parametrlardan iborat bo‘lmagan reklama xabarlari eng zerikarli va axmoqonadir.
Yuqori sifatli va professional telereklamaning tasviri uning aktivligi, optimalligi va
yorqinligi bilan bog‘liqdir.
Psixofiziologiyaning xususiyati ekranda o‘zining quyidagi talablarini taklif
qiladi:
-o‘ngdan - chapga qaraganda chapdan - o‘ngga qaraganda harakat osonroq qabul
qilinadi;
- chapdan - o‘ngga dioganal bo‘yicha pastdan – yuqoriga bo‘lgan harakat;
- o‘ngdan - chapga va pastdan yuqoriga dioganal bo‘yicha harakat ta'sirchanlik
darajasi past bo‘ladi;
- keskin ravishda va tezkorlik bilan kadrlarning almashinuvi, ayniqsa o‘rta
plandan yirik planga o‘tish jarayoni tomoshabinda salbiy holatlarning paydo
bo‘lishiga olib kelishi mumkin.
Tashqi reklama. Tashqi reklama reklamaning eng qadimiy shakllaridan biri
bo‘lib, hozirgi kunga qadar tovar va xizmatlar reklamasining eng ko‘p tarqalgan
turi hisoblanadi. yevropa davlatlarida unga bo‘lgan harajatlar reklama byudjetining
15% ni tashkil qiladi hamda matbuot va televideniyadagi reklamaga bo‘lgan
harajatlardan keyingi o‘rinni egallaydi.
Ko‘pgina yirik shaharlarda tashqi reklamada yevropada tan olingan
vositalardan foydalaniladi:
- turli o‘lcham va shakldagi shitlar;
- turli xil chirokli qurilmalar;
- "tomdagi qurilmalar" deb ataluvchi reklamalar;
- elektron tablo va ro‘znomalar;
- vedio devorlar;
- dekorativ ko‘cha soatlari;
- ustunlardagi turli xil chiroqli qurilmalar;
- hajmli qurilmalar;
- stendlar;
- yer usti transport bekatlaridagi tashqi reklama;
- sport inshootlaridagi tashqi reklama;
- transportdagi tashqi reklama;
Maxsus tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tashqi reklama ob'ektlari nafaqat
reklamani tarqatish ob'ekti, balki shahar arxitekturasining elementi sifatida xizmat
qiladi.
Tashqi reklamaning ikki turi eng samarali hisoblanadi:
- avtomobil yo‘llaridagi yirik gabaritli shitlar;
- transportdagi reklama - avtobus, trolleybus, metropoliten vagonlari saloni ichida va
tashqarisida.
Ularning har ikkalasi shahar markazlarida ham shahar chetida ham an'anaviy tarzda
qo‘llaniladi.
Tashqi reklamaning o‘ziga xos xususiyatlari shundan iboratki, uning
televideniya kabi ko‘p millionlab auditoriyasi mavjud bo‘lib, bu unga
yuklanadigan vazifalarni ancha yengillashtiradi, ya'ni u qiyosan arzon bo‘lib
iste'molchilar bilan ommaviy aloqa uchun xizmat qiladi.
Tashqi reklamani ishlab chiqaruvchilar oldida transport haydovchilar va
yo‘lovchilar xotirasida eslanib qoladigan ta'sirchan qiska gaplarni o‘ylab topish
bilan bog‘liq ko‘pgina muammolar mavjud. Gap shundaki, deyarli barcha tashqi
reklama iste'molchilar tomonidan reklamadagi gapni o‘qish yoki rasmni ko‘rish
uchuy ketadigan vaqt bir necha daqiqadan oshmaydi.
Tashqi reklama uchun "ko‘zdan kechirish nuqtasi" va "ko‘rish burchagi" kabilar juda
muhim hisoblanadi.
Shitni joylanish joyini tanlashda katta e'tibor ko‘zdan kechirish nuqtasiga
qaratiladi. Eng yaxshi joy ko‘zdan kechirish nuqtasi maksimal ko‘p bo‘lgan joydir.
Rulda o‘tirgan insonning va piyoda yo‘lovchining ko‘rish burchagi turlichadir.
Omma ichida va yolg‘iz ketayotgan insonlarning ko‘rish burchaklari ham
turlichadir.
Shit
tayanchlarining
balandligini
yoki
shitning
balandligini
loyihalashtirishda ko‘rish burchagini e'tiborga olish lozim.
Iste'molchilar,
foydalanuvchilar, qatnovchilarning e'tiborini jalb etish uchun tashqi reklama
elementlari yorqin ko‘zga tashlanuvchan tarzda bezatilgan hamda kechgi va tungi
vaqtda chiroq bilan yoritilishi lozim.
Tashqi reklamaning paradokslaridan biri - bu uning atrof muhit bilan mos
tushishi va shu bilan birga ulardan ajralib turishi kerakligidir. Shitli reklama uchun
tasvir eskizlarini va matnlarini ishlab chiqishda shuni e'tiborga olish lozimki,
reklama firma obro‘siga mos tasvirni ifodalaydi.
Biron joyda joylashgan plakatni samaradorligi nafaqat uning qanday
bezatilganligi, balki uni joylashuv joyiga ham bog‘liq.
Yakuniy hisobda plakat qabul qilinishi nafaqat o‘zining bezagiga, balki u
qo‘yilgan hudud yoki transport vositasining tashqi ko‘rinishiga ham bog‘liq.
Tajribalar natijasida quyidagilar kuzatilgan:
- tomoshabinlar e'tiborini odatda ko‘plik ta'sirini paydo qiluvchi
elementlarning zich joylashuvi jalb qiladi;
- qabul qilishning birinchi bosqichlarida to‘g‘ri geometrik figurani yoki uning
fragmentini tashkil qiluvchi nuqtalarning moslashuvi ajralib turadi;
- nuqtalar yordamida dinamik va statik kompozitsiyalar yaratilib, dinamiklar
tomoshabin nazarini jalb qiladi.
Albatta bu umumiy prinsiplar ma'lum hollarda turli xillarda individual ahamiyat
kasb etadi.
Haydovchi va piyodalar uchun reklama vositalari o‘zining psixologik xususiyatlariga ega.
Haydovchilar uchun mo‘ljallangan reklama va axborot ularga moslangan bo‘lishi kerak.
Bu bir qator omillar natijasida aniqlanadi:
- haydovchi harakat vaqtida transportni boshqarish va uni nazorat qilish bilan
bog‘liq qiyin mehnat bilan banddir;
- haydovchi doimo yo‘lga qarashi lozim. Ayniqsa yo‘lning o‘ng tarafi bilan
band. Shuning uchun o‘ng tarafda haydovchilar uchun mo‘ljallangan reklama
mavjud.
Shitlar joylashgan axborotni eng yaxshi qabul qilinadigan joylar -bular avtomobil odatdagi
tezlikdan kichkinaroq tezlikda harakat qiladigan joylar: tezlik cheklangan joylar, yer
usti o‘tish joylari, svetaforlar, DAN postlar.
Haydovchilar uchun mo‘ljallangan plakat reklamalar haydovchiga nisbatan sidirg‘a yoki
yonida joylashgan bo‘lsa, ular kamroq samaralidir.
Ko‘pgina hollarda plakatlar transport harakatiga nisbatan burchak ostida
joylashtiriladi. Ko‘pgina reklama shitlari transport harakati yo‘nalishiga parallel
ravishda joylashtiriladi, bu esa psoxologlarning fikricha qabul qilishni juda
qiyinlashtiradi va shu bilan birga samarasizdir.
Psixolog nuqtai nazaridan ma'lumki, insonning axborotni qabul qilib uni
qayta ishlash jarayoni hisoblash qurilmalaridagi jarayonlardan katta farq qiladi.
Ba'zi reklamistlar - rassomlar, dezaynerlar reklamani xuddi uni inson emas,
mashina o‘qiydigan qilib bezatadilar va tuzadilar. Agar kuzatuvchiga katta
miqdordagi detallarga shriftlar, rasm, manzil, telefon raqamlariga to‘la reklama
plakatini takdim etadigan bo‘lsak -bu uning psixologik jarayonlariga - e'tibor,
xotira tafakkur va hissiyotlariga bo‘lgan yuklamaning yuz marotaba oshib
ketishiga sabab bo‘ladi.
Reklama shitlaridagi axborot hajmini ishlab chiqishda insonning kognitiv
imkoniyatlarini hisobga olish zarur.
Reklama shitlari nimasi bilandir yarmarkalarga o‘xshab ketadi. Ular yorqin va
rang-barangdirlar. Reklama shitlari faqatgina yuzaki e'tiborni jalb qiladilar, yuzaki
qiziqish va ajablanishga olib keladilar, ularning matnlarida mazmun kam, ammo
his-hayajon ko‘pdir. Ular potensial iste'molchilarni ko‘ndirmaydilar, balki jalb
qiladilar.
Kognitiv psixologiyaning tayanch konsepsiyalariga ko‘ra tashqi reklama eng
samarali vositadir. Bu ularning mazmunidir, materialni uzatish shakli maksimal
oddiy va ravon bo‘lishi talab etiladi.
Psixologlar tomonidan o‘tkazilgan maxsus laboratoriya tadqiqot natijalari
tashqi reklama, xususan shit elementlarining insonlarga qay darajada ta'sir etish
samaradorligini baholash, taqqoslashga imkon yaratadi. Masalan, emblema va
matnning nisbati matndagi so‘zlar o‘rtasidagi joylar, turli shriftlar, shtrix kengligi
va boshqalar.
Reklama shitlari psixologik ekspertizasi metodikasining ba'zi bir parametrlarini
sanab o‘tamiz:
- baholanayotgan ob'ekt suratini taxiskopik namoyon etishda uni o‘qish va
matnini eslab qolish imkoniyati;
- reklama matnidagi elementlar soni so‘zlar, shriftlar, rasmlar, belgilar, rangli
bo‘yoqlar va boshqalar;
- belgi (harf) balandligining uning kengligiga nisbati;
- gorizontal so‘zlar orasidagi masofa;
- vertikal belgilar orasidagi masofa;
- shit da harflarning vertikal yoki gorizontal joylashuvi;
- figura (matn, emblema, rasm) va fon o‘rtasidagi kontrast darajasi;
- shitni yerdan qancha balandlikda joylashtirilishi;
- shit ko‘rinarli bo‘lgan joyda piyodalarning o‘tishi;
- shitni atrof muhit foni bilan estetik moslashuvi- joy, binolar bilan;
- raqobatchi reklamalar orasida shitni yaqqol ko‘zga tashlanishi;
- shitni qabul qilish maydonida odamlarning to‘planishi -avtobus bekatlari,
tarixiy yeki boshqa diqqatga sazovor joylar;
- shitni piyoda va avtomobillar qatnovi uchun xavfsizligi.
Shu tariqa bu metodika tashqi reklamaning psixologik samaradorligini tahlil
qilishga, axborotlar hajmini baholashga, iste'molchida yorqin hissiyotlarni
uyg‘otishga, uning e'tiborini jalb qilib, qiziqish paydo qilishga, shaxsiy manfaatni
oshirishga va axborotni oson esda saqlab qolishga yordam beradi.
Tashqi reklama tahlili unchalik zehnli bo‘lmagan iste'molchi nuqtai nazaridan
olib boriladi. Bu holda tashqi reklamaning eng asosiy vazifasi sub'ektda
"harakatning yo‘naltirilgan asoslarini" samarali shakllantirishdir.
Reklama e'lonlari va plakatlar insonlarga u yoki bu firmaning borligini
eslatadilar. Ular o‘zlari ishlasalarda, ko‘pgina hollarda ular boshqa reklama
vositalari bilan birgalikda samarali bo‘ladilar. Bu reklama tashuvchilarning asosiy
funksiyasi potensial iste'molchiga tovar yoki xizmat mavjudligini eslatishdan
iborat.
Sir emaski, plakat mazmunida mavjud bo‘lgan axborotdagi do‘kon yoki
korxonani topish uchun anchagina vaqt sarflash mumkin. Bu elementlar
ko‘rsatkichlarni qo‘ymaganlik natijasida kelib chiqadi. Albatta, bu hol reklama
qilinayotgan ob'ekt o‘sha daha yoki tumanda joylashgan bo‘lsa ish beradi. Balki bu
borada e'lonlar doskasida ikkitagina so‘zni qo‘llash kifoyadir. Ular odatda
reklamada qo‘llaniladigan so‘zlarga o‘xshamaydi, ammo odamlarga ajablanarli
ta'sir qiladi. Bu so‘zlar "kirish shu yerda" yoki "xuddi shu yerda" kabilardir. Agar
ularni o‘z o‘rnida qo‘llansa, ular katta samara beradilar.
Tranzit reklama (trasportdagi reklama) Reklamaning bu turi o‘zining
ommaviyligi bilan ustundir. Ya'ni u ko‘chadagilarning barchasiga yetib boradi. Bu
yerda uning bir kamchiligi ham mavjud. Bu maqsadga yunaltirilmaganlikdir. Shu
uchun reklamaning bu turi orqali umumiy talab bilan yo‘llanuvchi tovar yoki
xizmatlarni ko‘rsatish maqsadga muvofiq.
Uning yana bir ustunligi mavjud: xuddi o‘sha auditoriyaga bir qancha daqiqa,
masalan 20 daqiqa davomida yoki har bir qatnov vaqti mobaynida ta'sir qilishidir.
Metro vagonida, avtobus yoki trolleybus salonida, jamoat trasportlari bekatida
yo‘lovchilarda reklama matnini o‘qishga yetarlicha vaqt mavjud. Bu kabi hollarda
ma'lum vaqt mobaynida o‘rganish yoki kuzatish uchun kulguli yoki aniq tasvirlarni
qo‘llash katta samara beradi. Bu reklama tashuvchining yana bir ustunligi shuki,
auditoriyaga u davomiy ravishda ta'sir ko‘rsatadi.
Harakat paytida yo‘lovchilar odatda reklama yoki sotib olingan jurnal va
ro‘znomadan boshqa qaerga qarashni, nimani kuzatishni bilmaydilar. Shuning
uchun transport vositalarida joylashtirilgan reklama materialari puxta grafik bilan
bezatilgan va katta matnga ega bo‘lishi maqsadga muvofiq.
Trasportda reklamani ikki usulda joylashtirish mumkin - salon ichida va
tashkarisida. Ularning har biri o‘z cheklanishlari va samaradorlik resurslariga ega.
Shaxsiy avtomobilga ega bo‘lganlar reklama ta'siri doirasidan chiqib ketadilar.
Boshqa tomondan esa salondagi reklama mazmunini anchagina ochiq va keng
tarzda namoyon qilish mumkin. Salonda ketayotgan inson telefon yoki manzilni
yozib olish imkoniyatiga ega.
Shuni e'tiborga olish lozimki, ba'zi shriftlar avtotransport harakati paytida
juda qiyin o‘qiladi. Yirik shaharlarda yaxshi ko‘rmaydigan insonlar ham ko‘p,
bekatlarda navbat katta, tig‘iz paytda esa yo‘lovchi trasportlar juda tirband. Xuddi
shuning uchun reklama e'lonlari juda yorqin va aniq bo‘lishi lozim.
Metrodagi reklamaga bo‘lgan talab va taklif yil sayin oshib bormoqda:
masalan 1991 yilda metropolitenda barcha reklama turlari uchun 78 shartnoma
bo‘lgan bo‘lsa, 1996 yilga kelib u 1300 dan ortib ketdi. Tadqiqotlar shuni
ko‘rsatadiki, metrodagi yo‘lovchilarning fikricha 47% metrodagi axborot juda
foydali va ular bu axborotni ko‘proq bo‘lishini xohlaydilar. Inson har kuni bir xil
e'lonni o‘qiyvergandan so‘ng uni yodlab oladi, hatto u hyech narsa sotib olmasa
ham, u uzoq davrgacha tovar yoki xizmatning potensial xaridori bo‘lib qoladi.
Metrodagi yopishtirilgan e'lonlarga ham ma'lum talablar mavjud: vagonlardagi
yorqin yetikerlar salbiy hissiyotlarni, g‘azabni uyg‘otmasligi lozim, chunki metro
baribir yopik, maydon ekanligini unutmaslik zarur. Buni kompaniyalarni tanlashda
e'tiborga olish lozim. xulosa qilib aytganda bizda hanuz reklamaga daromad manbai
sifatida bir tomonlama qarash nuqtai nazaridan voz kechilgani yuk. Aslida reklamaga
daromad manbai, pul topishping oson yo‘li sifatida emas, san'at, ijod sifatida
qarash kuchliroq bo‘lishi lozim. Yurtimizda ham reklamaning ana shunday qiziq va foydali
bo‘lib shakllanishiga shubha yo‘q.
Tayanch so‘z va iboralar: reklama vositalarining bir tomonlama aloqasi, reklama
vositalarining ikki tomonlama aloqasi. radio reklama, reklama roliklari, shitdagi
reklama, tranzitdagi reklama
Nazorat savollari:
1. Reklama vositalarida psixotexnologiya tushunchasi qanday qo‘llaniladi?
2. Reklama vositalarida psixotexnologiyaning bir tamonlama aloqasi nima?
3. Radio reklamaning psixotexnologiyasi xususiyatlari nimadan iborat?
4. Televidenie reklamasining psixotexnologiyasi xususiyatlari nimadan iborat?
5. Gazeta reklamasining psixotexnologiyasi xususiyatlari nimadan iborat?
REKLAMA KOMMUNIKASIYASIDA KODLASHTIRISH
Reja:
1.
Reklama kommunikasiyasida kodlashtirish tushunchasi
2.
Reklama kommunikasiyasida kodlashtirishda ramz va orazlar
Reklama kommunikasiyasida kodlashtirish kommunikasiya goyasini
axborot kabul kiluvchiga matnlar, «ramzlar va obrazlar kurinishda
tavdim etish jarayoni sifatida tushuniladi.
Bu shakllarning xdmmasi kommunikasiya nazariyasining bulimlaridan
biri bulgan semiotikashtt urganish predmeta xisoblanadi.
Semiotika - belgilarning umumiy xususiyatlarini, axborotni saklash va
uzatishga kodir belgilar tizimining tuzilishi va faoliyat kursatishini
urganadigan fandir.
belgilar nisbatining xususiyatiga kura semiotikaning uchta asosiy
yunalishini farkdash mumkin:
- sintaktika - nutk zanjiridagi belgilar urtasidagi munosabat (belgi va
belgi nisbati);
- semantika - belgilar (shakl sifatida) va vokelikning belgilanayotgan
obyekti urtasidagi munosabat (belgi va referent nisbati);
- pragmatika - belgi va junatuvchi/kabul kiluvchi urtasidagi munosabat
(belgi va odam munosabati).
Ta`kidlash
joizki,
semiotikaning
xar
uchala
yunalishi
reklama
amaliyotida uta muxim rol uynaydi. Sintaktika yutuklari va vosita -
usullari matnli reklama ishlab chikishda kullaniladi. Sintaktika, ,
semantika va pragmatikaning amaliy jixatlari reklama murojaatini
shakllantirish va uning kabul kiluvchiga ta`sirini baxolashda uta
muximdir. Bu muammo boshka manbalarda batafsilrok kurib chikiladi.
Reklama kommunikasiyasi sxemasiga kaytamiz. Ta`kidlash lozimki,
xabar shakllantirar yekan, kommunikator ishlatilayotgan kod uni kabul
kiluvchiga yaxshi tanishligidan kelib chikishi kerak. Aks xolda
kommunikasiyaning samaradorligi past buladi.
Rasmda 1998 yildagi Ispaniyaning Guasch DDB reklama agentligiga
tegishli «Kann sherlari» aks yettirilgan. Rolik avvalida ekranning chap
yukori burchagidan uning markazi tomon tuya tasviri xarakatlanadi. SHu
narsa xammaga ma`lumki, tuya kupchilik odamlar tomonidan chidamlilik
va kamsukumlik ramzi sifatida kabul kilinadi. Ekranda uning yonida
avtomobilning 100 km yulga yonilgi sarf kilish texnik xususiyat i
xakidagi ma`lumotlar paydo buladi. Ung tomonda ekraning pastki
kismidan tuyaning karshisiga gepard (koplon) tasviri xdrakatlanadi. U
sayyoramizdagi eng uchkur xayvon yekanligini urta maktabda biologiya
fanini ukigan xamma biladi. Ushbu xolatda gepard tez lik ramzidir.
Avtomobilning tezlik imkoniyatlari xakidagi ma`lumotlar xam ekranda
keltiriladi. Ekran markazida uchrashgach tuya va gepard klip
rejissyorlarining xoxishiga kura upishadilar. YAna bitta ramz. Bu gal
kushilish ramzi: reklama kontekstida - chidamlilik (funksionallik) va
tezlik birlashadi. Mazkur kiska rolikni yakunlovchi shior reklamaning
asosiy goyasini mustaxkamlaydi :
«Hamishabirga!»
Bunday yorkin kodlar yukori professional darajadagi reklamada tez -tez
uchrab turadi. Masalan, 1Uinterfregi («kish nafasi») sakichini iste`mol
kilgandan keyin nafasdan oynada kolgan «ayoz izlari»ni xam yeslash
mumkin. YOki Flatrop televizor l arining reklama roligidagi maxsus
yeffektlar
yordamida
odamlarning
kuzini
koplagan
parda
olib
tashlanishini bir yeslab kuraylik.
Rossiya reklama tajribasidan reklamada ramzlardan foydalanshi buyicha
bizning nazarimizda muvaffakiyatli chikkan bir misol keltiramiz.
Reklama radiospoti yeldor Ryazanovning «Avtomobildan yextiyot
buling» deb nomlangan kinokomediyasidagi musikadan boshlanadi.
Reklama chakirigi matn kismining boshiga joylashtirilgan va unda
«YUriy Detochkin tavsiya kiladi...» deyiladi. Keyin avtomobillar uchun
olib kochishga karshi tizim buyicha maxdlliy dilerlar tugrisida axborot
ketadi. Ushbu murojaatning kodi fakat mazkur filmni kurgan kishilarga
tushunarli. Fakat komediyani kurgandan keyin YUriy Detochkin deyarli
professional avtomobil olib kochuvchi yekanligini bilish mumkin. Bu uni
olib kochishga karshi vositalarni tanlab olish masalalarida obruli
yekspert sifatida namoyon kilishga im kon beradi (tomoshabinlarning
yodidaki, bunday vositalar katorida Detochkin xatto burilarga karshi
ishlatiladigan kopkonlarga xam duch kelgan). Birok YUriy Detochkin
shunchaki olib kochuvchi emas. Aslida u yumshok kungilli odam.
Sotilgan avtomobillardan tushgan pullarni esa u bolalar uylariga beradi.
SHunday kilib, film ijodkorlari YUriy Detochkinning murakkab kiyofasi
yaratilgan bulib, unga nisbatan xatto avtomobil egalarida xam anik ijobiy
munosabat mavjud. SHuning uchun xam yeslatib utilgan reklama shiori
xamma «xabardorlar»ga tushunarli bulib, darrov kulgili yumor uygotadi.
( Reklama murojaatida koddan muvaffakiyasiz foydalanilganiga misol keltiramiz.
90 yillarning boshida rielter firmalaridan biri «Ostankino» kanalida reklama
roligini namoyish kilgan yedi. Kuchmas mulk sotish bilan shugullanadigan firma
uz
faoliyatidagi
xarakatchanlikni
ta`kidlashni
xoxlagandi.
Slogan
«Xdrakatlanadigan kuchmas mulk» deb nomlangan suz uyini tarzida berilgandi.
Viderolikning birinchi kadrlarida manzarali urmon bagrida joylashgan chiroyli
kichik uy kursatiladi. Birok kamera ortag ketib panorama kiladi va uy avtombil
platformasida turganligi ma`lum bulib koladi. Urmon shovullashi orasidan
motorning ishga tushganligi yeshitiladi. Platforma uy bilan birga kadrdan chika
boshlaydi. Ekranda uning urnini reklama chakirigi egallaydi. Reklama
kampaniyasi muvaffakiyasizlikka uchragani xakida gapirmasa xam buladi.
Mijozlar murojaat kilishi urniga firmaga xajmi katta yukni tashib berishni
xoxlovchilardan bir nechta kungiroklar bulgan.
Ayiiksa, xorijiy auditoriya bilan ishlashda «kodlashtirish/koddan
chikarish» muammosi juda muximdir. Milliy mentalitet, madaniy
kadriyatlardagi farklar bir xil murojaatga turlicha aks -ta`sirlarga sabab
bulishi mumkin.
Semantik
buzilishlarga
xorijiy
kommunikatorlarning
boshka
mamlakatlardagi kutilmaganda «nourin jaranglab koladigan» reklama
kilinayotgan narsalar nomlari misol kilib keltiramiz. Buni rus tilida
suzlashuvchi mamlakatlar misolida kurib chikamiz. Masalan, Blue
Wamep («Blyu Vote» mineral suv rusumi), Kaloderma (teri uchun krem),
Rika1a («Pukala» choy rusumi), Warn & Go («Vosh yend gou»
shampuni), Dolbu («Dolbi» videoappparaturasi). Wucpa («Vispa»
shokoladi) yoki Dirы («Duru» sovun turi) ukrain tilida suzlashuvchilarda
kulgi uygotadi (chunki bu ukrain tilidi «ospa» (chechak) va
«obmanuvayu» (aldayapman) kabi ma`nolarni beradi). YUgoslaviyada
ishlab chikariladigan bolalar ovkati V1 yedina, suzini tarjima kilishga til
ojiz, chunki uning omonimi me`yordagi suz boyligi doirasidan tai щariga
chikib ketadi,boshkacha kilib aytganda sukinishni anglatadi.
SHuningdek, Tavriya-Nova rusumli ukrain avtomobili xam Ispaniyada
muammolarga duch kelishi mumkin, chunki «no va» ispan tilidan tarjima
kilinganda — «yurmaydi» ma`nosini anglatadi.
Bunday salbiy misollar bilan birga, reklama kilinayotgan narsalar
nomining muljaldagi auditoriyatili bilan organik uygunlashib ketganligi
mieollarini xam ta`kidlab utish mumkin. Masalan, «Tozalik nimadir ayt,
tozalik toza Tayd» shaxar ogzaki ijodidan aforizm kabi urin olgan.
SHunday kilib, biz reklama kommu nikasiyasi sxemasining asosiy
unsurlarini kurib chikdik. Ulardan ba`zilarini biz darslikning keyingi
boblarida anikrok taxlil kilamiz.
Kiskacha xulosalar. Reklama ijtimoiy kommunikasiya shakllaridan biridir. Uning
auditoriyaga ta`sirining yukori samaradorligiga yerishish kommunikasiyachar
nazariyasi tadkik yetadiganAsosiy konuniyatlarni urganishni talab kiladi.
YUtuklaridan amaliyotdan keng foydalanilayotgan kommunikasiyalar
nazariyasining bulimlari sintaktika, s emiotika, pragmatikadir.
Reklama kommunikasiyasi sxemasi junatuvchi (adr esant), kodlashtirish tizimi,
filtralar (tusislar), kommunikasiya kapali, murojaat (maktub), kommunkastiya
vositachisi (kommunikant), kodddan chikarish tizimi, sabul kiluvchi (adr esat), aks
aloka (jumladan javob aks-ta`siri) kabi yelementlarni uz ichiga oladi.
Tayanch so‘z va iboralar: animasion reklama , bannerbannerli reklama, virtual
do‘kon, vitrina
Nazorat savollari:
1 Reklamaning kanday ta`riflarini bilasiz vaular nimani anglatadi?
2 Marketing kommunikasiyalari vositalarining tarkibiy kismi sifatida reklama
kanday asosiy kirralarga ega?
3. Xomiysining turiga kura reklamaning turlarini sanab bering .
4. Ijtimoiy kommunikasiyalar tizimida reklamaning urnini tavsiflab
bering.
5. Minatakaviy (umumilliy) reklama amaliyotidan sizning nazaringizda m):
affakiyatli (muvaffakiyasiz) chikkan reklama kodidan foydalanishga m'-geol
keltiring.
6. Ukituvchi bergan (yoki duch kelgan jurnaldan siz tanlab olgan) muayyan
reklama murojaati misolida kabul kiluvchining istalayotgan javob aks- ta`siri
borasida uz taxminlaringizni ayting. Uni ushbu reklama murojaagi par
eatlantiradimi?
Dostları ilə paylaş: |