Namazin hiKMƏt və SİRLƏRİ
Yüklə 0,75 Mb.
|
BİRİNCİ FƏSİLNAMAZA DOĞRU İBADƏTƏ MADDİ MEYARLARLA VERİLƏN QİYMƏT İbadətlərin, xüsusilə ən üstün və bariz ibadət nümunələrindən olan namazın hikmət və fəlsəfəsi, bu ibadətlərin maddi faydalarından daha üstündür. Alimlərin və ariflərin dili ilə desək, onlar hər bir ibadəti ərş aləminə giriş qapısı hesab edirlər. Daha dəqiq desək, ibadət insanı maddi aləmdən ayıraraq üns və məhəbbət aləminə aparır. Belə ki, həqiqi ibadət insanın ruhunu qidalandıraraq onu bəşərin ən böyük ümidi olan mənəvi yaxınlığa çatdırır və “Namaz möminin meracıdır” - ifadəsi əməldə gerçəkləşir. İbadət Xaliq və məxluq, məbud və qul arasında olan bir rabitə, həmçinin məhbub və həbib arasında olan bir ünsiyyət və aşiqin məşuqla vüsalıdır. Bəzi insanlar hiss və təcrübələrinə arxalanaraq həqiqət aləminə maddi yöndən baxıb ona qiymət vermək istəyir, lakin yanılırlar. İbadətin ruhi camalı, mənəviyyatın həqiqi fəlsəfəsi, iman nuru və Yaradanla olan rabitə, elmi hesablamalarla və ya fəlsəfi miqyaslarla ölçülə bilməz. İbadətin bir çox maddi faydalarına və təbii mənfəətlərinə, həmçinin fiziki xeyirlərinə baxmayaraq mənəviyyatın ucalığı, əxlaqın gözəlliyi və ərş aləminə yaxınlaşmaq əsl hədəf olaraq birinci yerdə durur. İBADƏTİN NÖVLƏRİ VƏ İNSANLARIN MÜNASİBƏTİ Bəşərin təbiət və fitrətində maddi təminatlara, o cümlədən, var-dövlətə, övlada və cana möhkəm əlaqəsi vardır. Yaşayış üçün lazım olan bu üç ünsür Allah-təalanın hüzurunda müəyyən həddə kimi bəyənilmiş işlərdəndir.1 Ən üstün əlaqə və məhəbbət isə aləmlərin Pərvərdigarına olan eşq və məhəbbətdir. Həqiqi məhəbbət və bütün məhəbbətlərin sultanı məhz budur.1 Lakin bəzən maddiyyata olan istək və əlaqə həqiqi məhəbbəti kölgədə qoyur. Buna görə də Haqq-təala insanların qəlblərini bütlərin (maddi istəklərin) məhəbbətindən təmizləyib ona zinət vermək, həqiqi məşuquna qovuşdurmaq və batildən ayırmaq üçün bir sıra ibadətlər müəyyənləşdirmişdir. Onlar üç hissədən ibarətdir: 1. Bədənə aid ibadətlər: Bu növ ibadətlərə namaz, oruc, Quran oxumaq, azan demək, müxtəlif zikr və dualar daxildir. 2. Mal və sərvət vasitəsilə yerinə yetirilən ibadətlər: Məsələn, sədəqə vermək, xümsü, zəkatı ödəmək və s. 3. Can vasitəsilə olan ibadətlər: Buraya isə Allah yolunda cihad, haqq uğrunda canıyananlıq və s. daxildir. Bir qrup insanlar öz bədənlərinə həddindən artıq qulluq edib, bədən vasitəsilə olunan ibadətlərə (namaz, oruc və s.) çox da əhəmiyyət vermir, bəzi vaxtlar səhlənkarlıq edirlər. Lakin mümkündür ki, bu kimi şəxslər Allah yolunda öz var-dövlətlərindən heç nə əsirgəməsinlər. Nəticədə belələrinin bədənpərəstliyi allahpərəstliyindən daha çox olur. İkinci qrup isə əksinə, bədən vasitəsilə yerinə yetirilən ibadətlərdə heç də səhlənkarlıq etmir, “fürada” (tək qılınan namaz) və camaat namazını vaxtlı-vaxtında qılmaqla yanaşı dualarda iştirak edir, günahlarına görə göz yaşı axıdıb Allahla razü-niyaza qatılır. Lakin mallarını, pullarını haqq yolda sərf etmək onlar üçün olduqca ağır gəlir və infaq (sədəqə) etməklə razılaşa bilmirlər. Bunlar malpərəst, pulpərəst, inəkpərəst və mülkpərəstdirlər. Üçüncü qrup yuxarıda zikr olunan iki qrupdan fərqlənir. Belə ki, bu şəxslər həm bədən və həm də mal vasitəsilə edilən ibadətlərə böyük əhəmiyyət verir, haqq yolda hər iki əmri can-başla yerinə yetirirlər. Lakin can vasitəsilə ibadət önə gəldikdə imanlarının zəifliyi ucbatından Allah yolunda canlarını qurban verməkdən çəkinirlər. Dordüncü qrup o üç qrupdan tamamilə fərqlənir. Belələri Allah-təalanın razılığını əldə etmək xatirinə bədən, mal və can vasitəsilə ibadətləri ürəkdən yerinə yetirməklə yanaşı haqqa qovuşmaq üçün heç nəyi əsirgəmirlər. Məsələn, tovhid1 qəhrəmanı həzrət İbrahim (ələyhissəlam) bir sıra imtahan və çətinliklərdən üzüağ çıxaraq öz məşuqunun yolunda əziz övladını belə qurban verməkdən çəkinmədi. Həmçinin İbrahim peyğəmbərin (ələyhissəlam) varisi, məhəbbət vadisinin qəhrəmanı imam Hüseyn (ələyhissəlam) Allaha qovuşmaq və Onun razılığını əldə etmək üçün canını, malını, ailəsini, övladlarını və əzizlərini fəda etdi. NAMAZ - İCTİMAİ BİR İBADƏT Namazın başlanğıcı İslam dini ibadətlər arasında namaza xüsusi əhəmiyyət verməklə yanaşı digər ibadətlərin qəbulunu ona bağlayır. Namaz dinin sütunu kimi qələmə verilir. Bu ibadət bütün hallarda (xəstəlik, sağlamlıq, səfər, qorxu, müharibə və s.) vacib hesab edilir, iman və küfr arasında sərhəd sayılır. Üsuliddin (əqidələr) və füruiddinin (əməli hökmlər) məcmuəsi olan namaz Namaz - üsuliddin və füruiddinin məcmuəsidir. İlahi maarif namazda cilvələnir və qalan ibadətlər onda gözə çarpır.1 Namaz – mələklərin ibadətinin cəm forması Merac barəsində nəql olunan rəvayətlərdə bildirilir ki, mələklərin də özünəməxsus ibadətləri vardır. Onlar Allahın əbədi olaraq təyin etdiyi ibadət halına qapılaraq qeyrisinə etina etməzlər. Mələklərin bəzisi qiyam və qunut, bəzisi rüku, bəzisi səcdə, bəzisi isə oturaq halda Allah-təalaya ibadətlə məşğuldur. Mələklər, onlar üçün təyin edilmiş xüsusi ibadəti heç vaxt tərk etmirlər. Yəni rüku halında ibadət edən mələyin səcdə etməyə ixtiyarı yoxdur və s. Namazqılan mömin şəxs isə gah qiyam, gah qunut, gah rüku, gah səcdə, gah da oturaq halda Xaliqini zikr edir. Belə ki, o, bütün mələklərin ibadətlərini cəm şəkildə yerinə yetirir. Namaz – məxluqatın təkvini ibadətlərinin cəm forması Namaz bütün yaranmışların ibadətlərini özündə cəmləşdirir. Bu məsələni aydınlaşdırmaq istərdik: Qurani-Kərim insanın torpaqdan yaradılıb, yenidən torpağa qaytarılacağı barəsində aşkar surətdə belə buyurur: كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُون “Sizi torpaqdan yaratdığı kimi, yenidən torpağa qaytarılacaqsınız.” 1 Həmçinin, başqa bir ayədə belə buyurulur: مِنهَا خَلَقْنَاكُمْ وَ فِيهَا نُعِيدُكُمْ وَ مِنهَا نخْرِجُكُمْ تَارَةً أُخْرَى “Sizi torpaqdan yaratdıq, yenə ona qaytaracağıq və yenidən sizi bu torpaqdan xaric edəcəyik.” 1 Alimlər təhqiqatlar əsasında yekdilliklə insanın həqiqətən də torpaqdan yaranması qənaətinə gəlmişlər. Torpaqdan və onun tərkibində olan bir sıra ünsürlərdən yaranan insan, mərhələ-mərhələ inkişaf edərək özünü ali insaniyyət məqamına yetirmişdir. Belə ki, hər mərhələni başa vurduqda ona bir sıra imtiyaz və üstünlüklər əlavə edilmişdir. Həmçinin, insanın ruhu maddi aləmdən üstün olan bir aləmdən nəşət tapmışdır. Həmin aləmə “Əmr” aləmi deyilir. Bu da bəşərin elm və ağlının fövqündə durur.2 İnsan “Xəlq” və “Əmr” aləminin zahiri surəti, “Mülk” və “Mələkut” aləminin bir nümunəsi və bütün məxluqatın ən şərəflisidir. Elə bu cəhətdən də mələklər Allahın əmri ilə təzim əlaməti olaraq insana səcdə etdilər. Qurani-Kərimin “İsra” surəsinin 70-ci ayəsində belə buyurulur:
“Biz Adəm övladlarını əziz tutub onlara kəramət bağışladıq. Onlara suda və quruda minik verdik. Pak ruzilər əta etməklə bərabər bir çox yaranmışlardan üstün qərar verdik.” Həmçinin “Tin” surəsinin 4-cü ayəsində belə buyurulur:
“Həqiqətən biz insanı ən gözəl surətdə yaratdıq.” Quran buyurur: وَ إِن مِّن شیءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بحَمْدِهِ وَ لَاكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ “Hər şey Allahı sitayiş edir, lakin siz onların sitayişini anlamırsınız.” 1 Təkvini və tədvini kəlam Təkvini kəlam tədvini kəlam kimi, müəyyən məna bildirir. Uşağın ağlaması onun ac olduğunu, bina isə bənnanın varlığını göstərir. Deməli, aləmdəki bütün yaranmışlar Yaradanın vücudundan danışır. Şair demişkən: Torpaqdan cücərən hər gül, hər çiçək, Qalxır, “şəriki yox, birdir” deyərək. Demək, bütün mövcudat təkvini kəlamdan ibarətdir. Allah-təala Quranda həzrət İsanı (ələyhissəlam) “Kəlimətullah”1 adlandırır: إِذْ قَالَتِ الْمَلَئكَةُ يَامَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسىَ ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فىِ الدُّنْيَا وَ الاْخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِين “Mələklər dedilər: Ey Məryəm! Allah sənə öz kəlməsi ilə müjdə verir. Onun adı Məryəm oğlu Məsihdir. O, dünyada və axirətdə Allaha yaxın olan kəslərdəndir.” Həmçinin, məsum imamlar (ələyhimussəlam) “kamil və tam kəlmə” adlandırılmışlar. Belə ki, “Səhər” duasında oxuyuruq:
Həqiqətdə hər bir yaranmış öz Yaradanına həmd və səna deyir. Hər şey öz təkvini dili ilə Allahı zikr edir. Quran bu barədə buyurur: قَالُواْ أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِى أَنطَقَ كلَّ شیءٍ وَ هُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُون (Dəriləri) deyəcək: Bizi danışdıran Allahdır. O Allah ki, hər şeyi danışdırmağa qadirdir. Hər şeyi əvvəldən Yaradan Odur və Ona tərəf də qaytarılacaqsınız.”2 Hər bir camal sahibi tərifə layiqdir. Bütün camal sahiblərinin ən gözəli və ən üstünü Allah-təaladır. Belə ki, hər bir gözəllik və camal Ondandır və Ondan alınmışdır. Fransalı müvəhhid (yeganə Allaha inanan şəxs) Kamil Felamaryon “Allah təbiətdə” adlı kitabında belə yazır: “Qadir, Müdəbbir, Həkim, Müqtədir olan Allah sanki təbiətin hər bir guşəsində bizimlə söhbət edir.” Məxluqlardan bir hissəsi həmişə qiyam (ayaq üstə) halında Haqq-təalanı təsbih və təmcid edirlər. Ağacları misal göstərmək olar. Başqa bir mövcudlar isə oturaq halda (məsələn, bitkilər, dağlar və s.), digər hissə rüku halında (məsələn, dördayaqlı heyvanlar və s.), bəziləri isə səcdə halında (məsələn, sürünən heyvanlar və s.) daimi olaraq Allahı zikr və təsbihlə Ona həmd və səna etməklə məşğuldurlar. İnsanda bütün məxluqların kamillikləri, onların keçdiyi bütün mərhələlər (“kani”, “cəmadi”, “nəbati”və “heyvani aləmlər”), həmçinin “nəfse natiqeye qodsiyye” (müqəddəs nitq nəfsi) cəmlənmişdir. Buna görə də insan üçün namaz adlı ibadət qərar verilmişdir. Namaz, bütün xeyirlərin və səadətlərin formulu, həmçinin bütün şər və fəsadların qarşısında duran maneədir. Namaz, iman və saleh əməllə zinətlənmiş, habelə gözəl əxlaqla bəzənmiş və günahlardan uzaq olan mömini həmişə pisliklərdən qoruyur.1
Namazın insana təsirini və “insandüzəldən” necə bir zavod olmasını aydınlaşdırmaq istərdik. İslam Peyğəmbəri həzrət Məhəmməd (salləllahu ələyhi və əlihi və səlləm) buyurur: “Namaz dinin sütunudur. Əgər qəbul olunsa, başqa əməllər də qəbul olunar, rədd olunsa, sair əməllərin heç biri qəbul olmaz.” 2 Namazın düzgünlük şərtlərindən biri namazqılanın qəsb edilmiş3 şeydən çəkinməyidir. Yəni əgər onun paltarı, yaxud məkanı, ya dəstəmaz aldığı su və s. qəsbi olsa, qıldığı namaz batildir. Qəsb olunmuş şey namaza münasibətdə odla pambığın misalındadır. Od pambığa yaxınlaşdıqda onu kül etdiyi kimi qəsbi paltarla namaz qılmaq da namazı batil edər. Buna görə də namazqılan şəxs qəsb olunmuş şeydən ciddi surətdə çəkinməli və namaza aid şərtləri halal yolla yerinə yetirməlidir. Bu məsələ insanların hüquqlarına təcavüzün (oğurluq, rüşvət, riba, xəyanət və s.) qarşısını alır. Əgər yuxarıda deyilən bu bir şərtə (qəsb olunmuş şeyə) riayət olunsa, cəmiyyətin islahı üçün çox xeyirli olar. Namazın düzgünlük şərtlərindən biri də təharət məsələsidir. Məlumdur ki, gigiyenik qaydalara riayət etmək insanın hər növ mikroblardan təmizlənməsinə səbəb olar. Başqa bir şərt namazqılanın gözəl əxlaqa yiyələnməsi və rəzil (alçaq) sifətlərdən uzaq olmasıdır. Bir sözlə, kamil namaz o namazdır ki, insan onun boynunda olan vəzifələri öyrənməklə bərabər, onları düzgün surətdə yerinə yetirsin. O, hər nə qədər öz vəsifəsindən uzaqlaşsa, bir o qədər də namazının dəyəri aşağı düşəcək. NAMAZIN MAHİYYƏTİ ALLAHI YAD ETMƏKDİR “Taha” surəsinin bu şərif ayəsi وَ أَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِكْرِى “Məni yad etmək üçün namaz qıl”1 aşkar surətdə namazın fəlsəfəsinin Allahı yad etməkdən ibarət olduğunu açıqlayır. Namaz “zikr” (yad etmək) deyə adlandırılır. Bu cəhətdən Quranda bəzən “namaz” kəlməsi “zikr” kəlməsi ilə təfsir olunmuşdur. Məsələn, “Cümə” surəsinin 9-cu ayəsində belə buyurulur: فَاسْعَوْاْ إِلىَ ذِكْرِ اللَّهِ “Namaza tərəf tələsin.” Başqa bir ayədə belə buyurulur:
“Hər kəs Məni yad etməkdən boyun qaçırsa, dünya həyatı daralar və Qiyamət günü onu kor olaraq məhşur edərik.”1 Zikrin özü həm namazın hissəsi, həm də onun şərti sayılır. Çünki zikr üç növdən ibarətdir:
Beləliklə, birinci növ namazın bir hissəsi, ikinci növ namazın düzgünlüyünün şərti və üçüncü növ isə namazın qəbul olma şərtidir. Bu da namazın bütün zikrlərində qəlbin Allah yanında iştirakına işarədir. Məsumlardan (ələyhimussəlam) buyurulan hədislər deyilənləri bir daha təsdiqləyir. O cümlədən: “Hüzuri-qəlblə2 qılınmayan namaz-namaz deyildir.” 3 Deməli, kamil namaz qəlbin hüzuru ilə qılınan namazdır. Əslində zikrin həqiqəti qəlbin Məbdəyə (Allaha) yönəlməsidir. Bu yönəlmə o vaxt düzgün olar ki, namazqılan qəlbində Allahın rəhmət və qəzəbini duyaraq Onun əmrlərinə itaət etsin. İmam Sadiq (ələyhissəlam) Əbu Ubeydə Xuzaiyə belə buyurur: “Allah-təalanın öz bəndələrinin boynuna qoyduğu vəzifələrdən sənə xəbər verimmi?” Dedi: “Bəli!” Həzrət buyurdu: “Birincisi, insafdır. Əgər bir iş sənin zərərinə olsa belə, heç vaxt insafı əldən vermə! İkincisi, müsəlman qardaşından malını və sərvətini heç vaxt əsirgəmə! Üçüncüsü, Allahı çox zikr et!” Sonra həzrət imam Sadiq (ələyhissəlam) əlavə edib buyurdu: “Zikr kəlməsində məqsədim “Subhənəllah” və ya “Əlhəmdulilləh”demək deyil. Baxmayaraq ki, bunlar da zikrdən hesab olunur. Əsl məqsədim budur ki, Allahın buyurduğu vacib əməlləri həmişə yerinə yetir və Onun haram etdiyi əməllərdən həmişə çəkin!” Sonra o, həzrət Peyğəmbərin (salləllahu ələyhi və əlihi və səlləm) bu hədisini dəlil gətirdi: “Hər kəs Allahın əmr etdiyi vacibatlara və haramlara müti (itaətkar) olsa, həmin şəxs "zikr" əhlindəndir.” 1
Deyilənləri nəzərə aldıqda, -“Həqiqətən namaz (insanı) pis və yaramaz əməllərdən saxlayır.”2 - ayəsinin mənası aydın olur. Çünki namaz zikrdir və zikr günahın tərk olunmasına və vacibatların yerinə yetirilməsinə səbəb olur. NAMAZIN MÜXTƏLİF VAXTLARDA QILINMASININ FƏLSƏFƏSİ Sual: Nə üçün gündəlik beş vacib namazı birdəfəyə ardıcıl qılmaq olmaz? Cavab: Namazın əsl hədəfi zikrdir və zikr günahların tərk olunması, həmçinin ibadi əməllərin yerinə yetirilməsi ilə bağlıdır. Bu cəhətdən də vacib namazlar üçün günün müxtəlif vaxtları təyin edilmişdir ki, beş vaxtda Allahı yad etməklə dünyaya və həvayi-nəfsimizə bağlılıqdan nicat tapaq. Sübh çağı yuxudan oyanıb namaz vasitəsilə bizi Yaradanı yad edirik. Sonra dünyəvi işlərə başımız qarışır. Get-gedə qəlbimiz Allahı yad etməkdən uzaqlaşır, şeytan və nəfsi istəklər bizə üz tutur. Günorta vaxtı çatdıqda mömin yenidən namaz vasitəsilə qəlbə daxil olmuş həvayi-həvəsi və şeytanın torlarını parçalayır, onları qəlbindən çölə atır və qəlbini Allaha ev qərar verir. Şair demişkən: Könül, əğyarların lat yeri deyil, Div çıxsa, mələklər gələsidir bil. Bəli, möminin qəlbi Allah zikrindən xali olduğu zaman şeytan fürsətdən istifadə edib dərhal oraya daxil olur. Lakin Allahı yad edən kimi şeytan sürətlə qəlbdən xaric olur. Elə ki, günün axırı və istirahət vaxtı yetişir, məğrib namazını qılmaqla yenidən Allahı zikr edib günahlarımızın bağışlanmasını istəryirik. Axırda isə gün ərzindəki əməllərimizi mühasibə1 etməklə işa namazını qılıb, yorğunluğumuzu aradan qaldıran, bizə aramlıq gətirən “yuxu” nemətindən bəhrələnirik. Həzrət Əli (ələyhissəlam) buyurur: “Qiyamət günü hesab çəkilməzdən qabaq özünüzlə bu dünyada ikən mühasibə aparın!”2
الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ تَطْمَئنِ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئنِ الْقُلُوب “Onlar iman gətirib Allahı yad etməklə qəlbləri xatircəm (aram) olan kəslərdir. Agah olun, qəlblər yalnız Allahı zikr etməklə aramlıq tapar.” 3 Bəli, həqiqətdə də namaz vasitəsilə və Allahı yad etməklə ürəklər aramlaşar və nigarançılıqlar aradan qalxar.1 Başqa bir şərif ayədə belə buyurulur:
“(Allahın mərhəmətindən) razı və xoşhal olasan deyə, sənə qarşı deyilən sözlərə səbr et və Allaha gün çıxmamışdan qabaq, gün batandan sonra, həmçinin gecənin bir hissəsində və günün işıqlığında sitayiş et.” 2 Namazqılan mömin bir şəxsin bütün kainatın Allah tərəfindən yaradılmasına yəqinliyi və etiqadı vardır. O, bütün qanunları və baş verən hər bir hadisəni Allah-təalanın izni və iradəsinə tabe bilir. Buna görə də istər namazda, istərsə də başqa vaxtlarda Allahdan yardım istəyir. Namazqılan şəxs Allahdan başqasının heç bir təsiri olmadığını, həmçinin bütün xeyirin, səadətin və həqiqi ləzzətin məhz Allahın yanında olduğunu bilir və hiss edir. Buna görə də o, məhbubu ilə ünsiyyət yaratmaqdan sonsuz ləzzət alır. Həyatında qarşılaşdığı bir sıra müşküllərdən heç bir qorxusu olmur və çətinliklərdə özünü itirmir. O, əmin olur ki, bütün müşküllərin həlli yalnız Allahın qüdrətindən asılıdır. Çünki bütün bunların öz həqiqi məşuqu tərəfindən olduğuna inanır. O, belə deyir: “Dost tərəfindən mənə yetişən hər bir şey gözəldir.” Buna görə də namazqılan həmişə səbirli, şükür edən, aza qane, İlahi qəza-qədərlə razılaşan, Yaradanın əmrlərinə təslim olub heç vaxt ümidsiz və narahat olmur, əksinə onun məqamı elə bir dərəcəyə yüksəlir ki, başına gələn müsibət və çətinliklərdən ləzzət alır. Lakin Allaha inanmayan, yaxud inanıb Onunla ünsiyyətdə olmayan şəxslər bu aləmə məşğulluqla varlığını yalnız maddiyyata həsr edir, qarşıya çıxan çətinlik və müşküllər müqabilində dözmür, tez bir zamanda narahat və ümidsiz olur. Belə ki, bəzən hətta öz canlarına qəsd edirlər. Aparılmış təhqiqat nəticəsində özünü öldürənlərin əksəriyyəti Allaha və qiyamət gününə inanmayan, namaz qılmayan, bir sözlə Yaradanın əmrlərindən boyun qaçıranlardır. Namaz əhli həmişə şad, yüksək ruhlu, aram qəlbli və sığınacaq yeri möhkəm kəslərdir. Güclü küləklər belə onları yerindən asanlıqla tərpədə bilməz. Xoş olsun həqiqi namazqılanların halına! İmam Hüseynin (ələyhissəlam) Əbu Səmanə barəsində buyuruğu necə də gözəldir. Əbu Səmanə Seydavi aşura günündə, döyüşün qızğın çağında günorta namazının qılınmasını imamdan xahiş etdi. Həzrət Əba Əbdillah (ələyhissəlam) ona dua edib buyurdu: "Cəələkəllahu minəl musallin." Yəni “Allah səni namazqılanlardan etsin.” Sonra döyüşün ortasında camaat namazı qılındı. Avropa alimlərindən sayılan Aleksis Karl, Belz, Kamil Felamaryun, Pasqal və s. Yaradanla rabitədə olduqları üçün Ondan yetişən mənəvi feyzə etiraf etmişlər. Kamil Felamaryun deyir: “Biz Allahla ünsiyyətdə olduğumuz üçün ləzzətə qərq olmuşuq, lakin Allahı inkar edənlər isə bu ləzzətdən məhrumdurlar. Çünki möhkəm bir sığınacaq yerləri yoxdur.”1 Kilverd Havzer isə belə deyir: “Din və məzhəb insanın ruhu və cismi üçün çox zəruridir.” Başlanğıca (Allaha) və axirətə (məada) olan inam insanın ruhunu möhkəm, şad və xatircəm edir, süstlüyü, ümidsizliyi və nigarançılığı aradan qaldırır. Jan Jak Russo deyir: “Yaradan haqqında düşünmək zəruridir. Çünki, O, Yaranış mərkəzidir. Biz özümüzü Allahın qanunlarına əsasən tənzim edirik. Bu zaman ağlımız pis və çirkin meyllərin ardınca getməyə icazə vermir. Beləliklə, düzgün yola qədəm qoymuş oluruq. Allah-təalanın lütfü və mərhəməti sayəsində əxlaqi keyfiyyətlərimiz güclənir. Belə bir müsbət keyfiyyət tərifə layiqdir. Çünki cismimiz və nəfsani istəklərimiz bizim ruhumuzu zəncirləyib dövrəyə almışdır. Bu zəncirlərdən azad olmaq çox çətin bir məsələdir.”2 Vilyam Ceymiz belə deyir: “İman bizim gücümüzü artırır və bizi yüksək məqamlara aparır. Dərdlərimizi sağaldır və bütün xəstəlikləri bədənimizdən xaric edir. Görəsən bu işlərin fiziki bir formulla fərqi varmı?” Başqa bir yerdə isə belə deyir: “İman elə bir qüvvədir ki, maddi vasitələr təsirsiz olduğu zaman o, öz təsirini göstərir.” 1 NAMAZIN GİGİYENİK BAXIMDAN FƏLSƏFƏSİ Xüsusi hərəkətlərdən ibarət olan namaz bir sıra silsiləvi şərtlərdən asılıdır. Onlardan biri də bədənin təmizliyidir. Bunun insanın cisminə böyük təsirləri var. Bədənin və paltarın təmiz olması namazın düzgünlük şərtlərindən sayılmaqla bərabər onun kamilliyinə və qəbul olmasına bir işarədir. Dəstəmaz və qüsl möminə əta olunan bir ərməğandır. Həzrət Məhəmməd (salləllahu ələyhi və əlihi və səlləm) buyurur: “Təharətsiz namaz yoxdur.”2 O cümlədən, dişləri fırçalamaq, ətir vurmaq, sübh çağı yuxudan tez oyanmaq və ağızı soyuq su ilə üç dəfə yaxalamaq insanın sağlamlığına və təmizliyinə müsbət təsir göstərir. Bunlardan əlavə, namazın bütün hərəkətlərinin ardıcıllıqla yerinə yetirilməsinin cismin və ruhun inkişafında böyük rolu vardır.
Bunun əhəmiyyəti psixologiya elmində sübuta yetirilmişdir. Belə ki, nəfsə təlqin vasitəsilə ağır xəstələr şəfa,1 sağlam adamlar isə xəstəlik tapır. Əxlaqsız insan əxlaqlı, əxlaqlı isə əxlaqsız olur. Düz adam əyriyə, əyri düzə, dinsiz dindara, dindar isə dinsizə çevrilir. Nəfsə təlqin etmək sanki insanın özünə təkrarlı surətdə bu sözləri deməsinə bənzəyir: “Sən yaxşı adamsan, düzdanışansan. Heç vaxt xəyanət etmirsən. Sən yaxşı insanlarla oturub-durursan. Gərək sən həmişə əməli saleh və sadiq bir insan olasan.” Bu sözləri ardıcıl təlqin edən şəxsin vücudunda yuxarıda zikr olunan bəyənilmiş sifətlər kök atır və onun əməlində, rəftarında, əxlaqında böyük iz buraxır. Namazqılan şəxs gecə-gündüz namazda saleh insanlardan olduğunu təkrar edir, özünü onlarla bir cərgədə bilir və təvazökarlıq göstərir. Təbii olaraq bu təlqin onun canında və ruhunda iz buraxır. Nəticədə o, saleh bəndələr sırasına daxil olur. 2) Mənəvi və ruhi ləzzət; Namazın mənəvi və ruhi faydalarından biri də insanın namazdan ləzzət almasıdır. O, namaz qılarkən öz Məhbubu (Allahı) ilə söhbət edir və bununla vüsalına çatır. Namazqılan o qədər mənəvi ləzzətə qərq olur ki, maddi ləzzətlər onun gözündə heçə dönür. Behişt əhli üçün ən böyük ləzzət Allahın onlardan razılığı və onların da Allahdan razı qalmasıdır. Quran bu barədə buyurur:
“Allah onlardan razıdır və onlar da Allahdan razıdırlar.”1 Bu şirin duyğu Allahla ünsiyyət, həmçinin bəndənin Allaha olan itaəti və razılığı vasitəsilə bu dünyada da özünü göstərir. Buna görə də on dörd məsum (ələyhimussəlam) namaza sonsuz məhəbbət bağlamış və bundan mənəvi ləzzət almışlar. Həzrət Məhəmməd (salləllahu ələyhi və əlihi və səlləm) hədislərin birində belə buyurur: “Namaz, mənim gözümün nurudur.”2 İmam Əlinin (ələyhissəlam) fəziləti barəsində yazılmış kitablarda o həzrətin namaza, hətta müstəhəb namazlara əhəmiyyət verdiyi və sıx bağlılığı bildirilmişdir. O, namazı elə şövqlə qılırdı ki, yorğunluq və halsızlıq belə hiss etmirdi. Çox namaz qıldıqlarına görə Rəsuli-Əkrəmin (salləllahu ələyhi və əlihi və səlləm) və həzrət Zəhranın (ələyhəssəlam) ayaqları ağrıyardı. Bununla belə namaz onlara o qədər şirin gəlirdi ki, davamlı olaraq namaz qılır və ondan mənəvi qida alırdılar. Günahlardan uzaq olub Allah-təala yolunda çalışan və Ona qeydsiz-şərtsiz itaət edən hər bir müsəlmanın belə bir mənəvi ləzzət almaq imkanı var. Kərbəla səhrasında şəhid olan yetmiş iki nəfər Allahın razılığını əldə etmək üçün ruhi ləzzətə elə qərq olmuşdular ki, bədənlərinə dəyən ox, qılınc və nizə yaralarını unutmuşdular.
Mənəvi faydalardan biri də bərzəx aləmində namazın təcəssüm etməsi və onun ləzzətidir. Belə ki, ayə və hədislərə əsasən bizim bütün danışıqlarımız və əməllərimiz mənəvi aləmdə qeydə alınır. Bu həqiqətə inanmaq üçün ata-babalarımızın güclü imana ehtiyacı var idi. Lakin bugünkü imkanların, o cümlədən maqnitofon, video və s. vasitəsilə artıq bu həqiqəti qəbul etmək asanlaşmışdır. Əməllərimiz bizdən heç vaxt ayrılmır. Bərzəx aləmində başqa bir şəkildə gözümüzün önündə canlanaraq dostumuza və sirdaşımıza çevrilir. Necə ki, əziz Peyğəmbərimiz (salləllahu ələyhi və əlihi və səlləm) buyurur: “Heç kəs qəbirdə tək deyildir, çünki əməlləri onun yanındadır.”2 Qəbir və Bərzəx aləmində insana ən yaxın olan dost onun namazlarıdır. Namazqılan şəxsin namazı Bərzəx aləmində gözəl bir surətdə ona qovuşur və o, bu qovuşmadan sonsuz ləzzət alır. Bu ləzzətin dünyada qılınan namazın ləzzətindən qat-qat üstün olduğunu hiss edir. Dünyada hansı əmələ meyl və əlaqə çox olmuşsa, Bərzəx aləmində də həmin əməl müəyyən şəkildə və surətdə həmin şəxslə bir yerdə məhşur olacaqdır. Yəni əgər onun meyli namaza olubsa, Bərzəxdə də namazla məhşur olacaqdır. Əksinə, hər kəs dünyada pis işlər görsə, ruhi əzab çəkməklə yanaşı, həmin pis əməllər mücəssəm olub Bərzəx aləmində onun ruhuna əzab verəcəkdir.1 Beləliklə, hər kəs dünyadakı vəzifəsini layiqincə yerinə yetiribsə, onun ruhu həmişə şad olaraq xeyir əməllərdən ləzzət alır. Tarixdə qeyd olunduğu kimi, bəzi şəxslərin ruhlarını çağırıb nə ilə məşğul olduqlarını soruşduqda - “Biz dünyada hansı işlərlə məşğul olurduqsa, Bərzəxdə də həmin işlərlə məşğuluq.”- deyə cavab verəcəklər.2
“Alimlərdən bəziləri namazın sirrini belə açıqlayır: Namaz, Qiyamətin bu dünyadakı bir nümunəsidir. Belə ki, insan namazın incəliklərinə diqqət yetirsə, onun namazı yeni bir məna alar. O cümlədən; - Azan, surun1 ikinci dəfə üfürülməsinə və ölülərin dirilməsinə işarədir. - İqamə isə Pərvərdigarın nidasına və bəndələrini Öz hüzuruna toplayacağına işarədir. - Qiyam halında üzüqibləyə dayanmaq Yaradanın hüzurunda durub dünyadakı əməllərin sorğu-sualına hazırlığa işarədir. - Təkbirin və qiraətin deyilməsi bəndənin öz acizliyini bildirib Allaha həmd-səna deməsinə işarədir. Belə ki, Qiyamət günü Allah qarşısında acizliyini bildirən bəndə Yaradana sitayiş və təmcid edəcəkdir. - Rüku halında durmaq bəndənin Allah-təalaya təzimini bildirir. Sanki bu zaman Pərvərdigari-aləm xitab edərək buyurur: “Ey mənim bəndəm! Sən filan işi görüb, filan günaha batdın. Nə üçün bu günahı etdin? Sənin bugünkü təziminin heç bir faydası yoxdur”. - Bunu eşidən bəndə zəlil və aciz halda torpağa düşüb yalvararaq səcdə edəcəkdir. Namazdakı birinci səcdə buna işarədir. - Sonra həmin bəndəyə yenidən xitab olunar: “Başını qaldırıb cavab ver!” Bəndə başını qaldırıb tövbəni2 dilinə gətirər və peşimançılığını izhar edər. Namazda birinci səcdədən başı qaldırmaq deyilənlərə işarədir. - Sanki yenə xitab olunar: “Bugünkü tövbənin nə faydası?” Sonra çarəsiz bəndə yenidən səcdə etməklə ikinci dəfə xar, zəlil və acizliyini etiraf edər. Bu da namazın ikinci səcdəsinə işarədir. - Xitab gələr: “Dünyada etdiyin günahların ucbatından bugünkü acizliyinin faydası yoxdur. Başını qaldırıb düzgün cavab ver!” Bu da namazda ikinci səcdədən başı qaldırmağa işarədir. - O, başını qaldırıb İslamın ətəyindən tutmaqla belə deyər: “İlahi! Sənin birliyinə və Peyğəmbərin risalətinə şəhadət verirəm”. - Bunu deyib qurtuluş ümidi ilə salavat göndərər. Bu da namazda olan “təşəhhüd”ə işarədir. - Yenə xitab eşidilər: “Ey günahkar bəndə! Məgər səndən bunu istədik?” - Bu zaman heyrət və təəccüb içində qalmış çarəsiz bəndə sağa-sola nəzər salıb məhşər səhnəsini görəcək, peyğəmbərləri, imamları, saleh bəndələri və mələkləri səsləyib onlardan şəfaət diləyəcək: “Salam olsun Sənə ey Nəbi! Allahın rəhmət və bərəkəti olsun Sənə! Salam olsun bizə və Allahın saleh bəndələrinə! Salam olsun sizlərə! Hamınıza Allahın rəhmət və bərəkəti olsun!” - Bu isə namazın axırında deyilən “salam”a işarədir. - Axırda o, əllərini üç dəfə göyə qaldırıb sanki ona kömək olunmasını istəyər. Bu da namaz bitdikdən sonra üç dəfə “təkbir”in deyilməsinə işarədir. Bir sözlə, namazın bütün vacib və müstəhəb əməllərinin, həmçinin bütün zikrlərinin bir sıra sirləri və incəlikləri var. İnşaallah, gələcək bəhslərdə bu barədə bəzi açıqlamalar verəcəyik.
Namaz qəlb nurunun mayası və yəqinliyin artmasıdır. Mömin kamilliyə doğru hər nə qədər addımlasa da heç vaxt namazdan ehtiyacsız ola bilmir və yalnız namaz vasitəsilə onun məqamı yüksəklərə qalxır. Namaza sonsuz dərəcədə bağlı olan Əmirəlmöminin Əli (ələyhissəlam) mübarək ömrünün sonunda namaz üstündə canını Allaha tapşırdı. Həmçinin imam Hüseyn (ələyhissəlam) aşura günü əsr namazının fəzilətli vaxtında (qüruba iki saat qırx səkkiz dəqiqə qalmış), xuşu və xuzu halında Allah yolunda canını fəda etdi. Sufilərdən bəziləri “Hicr” surəsinin 99-cu ayəsinə وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتىَ يَأْتِيَكَ الْيَقِين istinad edərək namaza ehtiyaclı olmadıqlarını bildirirlər. Onlar şərif ayədə zikr olunan “yəqin” kəlməsinin zahiri mənasına üstünlük verərək deyirlər: “Hər kəs yəqinlik məqamına çatsa, artıq onun namaza ehtiyacı yoxdur və namazı tərk etməlidir.” Halbuki, ayədə işlənən “yəqin” kəlməsi “ölüm”ə işarədir. Mübarək ayənin mənası budur: “və ölənəcən həmişə Pərvərdigarına ibadət et.”
Bizə əmanəti qorumağı, təcavüz və xəyanət etməməyi, başqalarına hörmət göstərməyi öyrədən namazdır. Bizə təvazökarlığı, bərabərliyi, qardaşlığı öyrətməklə yanaşı, təkəbbürdən, lovğalıqdan, fəxr etməkdən və millətçilikdən uzaqlaşmağı tövsiyə edən namazdır. Çünki İslam dini hamını qardaş və bərabər tutaraq namaz sıralarında yüksək təbəqə üçün xüsusi yer nəzərdə tutmur. Şəxsiyyətini üstün sayıb şeytanın nəzərini özünə cəlb edən və var-dövlətə görə özünü başqalarından yüksəkdə görən bir şəxs namaz sıralarında özünü yoxsullarla birlikdə, həmçinin bütün müsəlmanları bir cərgədə müşahidə etdikdə qəlbində olan şeytani hisslər zəifləyir və təkəbbür atəşi sönür. Bunun əvəzinə isə qardaşlıq, bərabərlik və yardım etmək hissləri güclənir. Digər bir tərəfdən özünü insanlıqdan çıxmış bilən, özünə qarşı ehtiram görməyən qəlbisınıq bir kasıb hər gün bir neçə dəfə özünü var-dövlət və şan-şöhrətə sahib olan şəxslərlə birlikdə camaat namazının cərgələrində gördükdə tədricən özünə qiymət verir və ürəklənir. Belə ki, o şəxsdə bir neçə hal meydana gəlir. O cümlədən: ---Müsibətdə və qarşıya çıxan çətinliklərdə səbirli olub küframiz sözlərdən uzaqlaşır. ---Özünə inanaraq var-dövlət sahiblərinə yaltaqlanmağı tərk edir. ---Yaranış aləmində özü ilə sərvətlilər arasında heç bir fərq görmədikdə fəaliyyətini daha da gücləndirir. Bəli, namaz vasitəsilə insanlarda bir-birinə qarşı olan dostluq və məhəbbət hissi daha da güclənir. Artıq namaz sıralarında olan kasıb və varlı bir-birinin vəziyyəti ilə daha da yaxından tanış olur. Yavaş-yavaş cəmiyyətdə qardaşlıq və bərabərlik hissi hakim olur. Namazqılan özü və başqaları üçün xeyir-dua istəyir. O, hamının xoşbəxtliyini və səadətini arzulayır. Bu duaları hər gün təkrar edən müsəlman gündəlik əməllərində də bunları biruzə verir. Varlı və güclünün fəqir və zəiflə namazda yan-yana durması onun təkəbbürünü sındırır. Təvazökarlıq təkəbbürü əvəz edir. O, (varlı və ya güclü) görür ki, hamı namazda Allah-təalanı səsləyib bu kəlmələri təkrar edir: “Yalnız Sənə ibadət edir və yalnız Səndən kömək istəyirik”. Bu mübarək kəlmələr həmin şəxsin Allaha olan təvəkkülünü daha da gücləndirir və Yaradandan qeyrisinə ümid bəsləməməyə səbəb olur. Bunu hiss etməklə bərabər hər bir işin Allah-təaladan asılı olduğuna yəqinliyi daha da artır. Xülasə, hər gün namazın nurani kəlmələrini təkrar edən müsəlmanda tədrici olaraq bəyənilmiş sifətlər cilvələnir və heyvani sifətlər məhv olub gedir. Bunu da qeyd edək ki, bəzi namazqılanların heyvani sifətləri bəyənilmiş sifətlərdən çoxdur. Məsələn, camaatın malına təcavüz edib rahatlıqla yeyir və s. Belələrinin rəftarında namazın təsirini görmək olmur. Bunun əsl səbəbi ondan ibarətdir ki, bu şəxslərin namazı həqiqi namaz deyil. Onlar zahirdə namaz qılmaqla onun şərtlərini yerinə yetirmir, mahiyyətini dərk etmirlər. Belələri ya riya xatirinə, ya da başqa səbəblərə görə namaz qılırlar. Bunlar namazlarını adət şəklinə salanlardır. Belə namazların ruhu və həqiqəti yoxdur. Bu cür namaz, içində ləpəsi olmayan badam və ya qoz qabığına bənzəyir. Bu cəhətdən də Rəsuli-Əkrəm (salləllahu ələyhi və əlihi və səlləm) bəzi namazları tənqid edərək buyurmuşdur: -Qəlbin hüzuru ilə qılınmayan namaz- namaz deyildir.1 -Fatihəsiz qılınan namaz- namaz deyildir.2 -Azan və iqaməsiz namaz- namaz deyildir.3 -Rüku və səcdəsi kamil olmayan namaz- namaz deyildir.4 -Yaxın məsciddə qılınmalı olan namaz başqa məsciddə qılınsa, namaz deyildir.5 İmam Sadiq (ələyhissəlam) buyurur: “Qiraətin düzgün oxunuşu, namazın əvvəl vaxtına riayət olunması, barmağa (əqiq) üzük taxılması və habelə digər əməllər namazqılanın insanlığına, yaxşılığına və ədalətinə dəlil deyil. Əksinə, pislik və yaxşılığın ölçüsü iki şeydən ibarətdir. Birincisi, rəftarda düzgünlükdür. İkincisi isə danışıqda doğruçuluqdur. Belə ki, bunların vasitəsilə insanların yaxşılığı sübuta yetir. Həmçinin cinayət və yalan vasitəsilə də onların pisliyi məlum edilir”.6
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|