Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti fakulteti

Atom yadrosining o’lchamlari. Rezerford α – zarra orqaga irg’itib yuborilishi uchun atomning musbat zaryadi va uning

massasi fazoning juda kichik sohasida yig’ilgan bo’lishi

kerakligini payqadi. Shu asosda, Rezerford atom yadrosi	

haqidagi g’oyani - atomning deyarli butun massasi va

butun musbat zaryadi yig’ilgan kichik o’lchamli jisim haqidagi g’oyani ilgari surdi. 2- rasimda yadrodan turli masofalarda uchib o’tgan α – zarralarning trektoriyalari ko’rsatilgan.

Turli burchaklar ostida sochilgan zarralarni sanab, Rezerford atomining o’lchamlarini boholadi. Yadroning o’lchami 10^-12  10^-13 sm tartibida ekan (turli yadrolarning deametirlari turlicha). Atomning o’lchami esa 10^-8 sm, ya’ni yadro o’lchamidan 10÷100 ming marta katta.

4. Atomning planentar modeli. Rezerford tajribalaridan atomning planetar modeli bevosita kelib chiqadi. Markazda atomning deyarli butun massasi yig’ilgan musbat zaryadli yadro joylashgan. Butunicha yadro neytiral. Shuning uchun atom ichidagi elektronlar soni, yadroning zaryadi singari, elementning davriy sistemadagi tartib nomeriga teng. Ravshanki, elektronlar atom ichida tinch tura olmaydi, chunki bunda ular yadroga qulab tushgan bo’lar edi. Ular yadro atrofida xuddi Quyosh atrofida planetalar aylangani singari harakatlanadi. Elektronlar harakatining bunday xarakteri yadro tomonidan Kulon kuchlarining ta’siri bilan aniqlanadi. Vodorod atomida yadro atrofida faqat bittagina electron aylanadi. Vodorod atomining yadrosi modeli jihatdan elektronning zaryadiga teng musbat

zaryadga ega bo’lib, uning massasi elektronning massasidan							-e
taxminan 1836,1 marta katta. Bu yadro proton deb ataladi (3-
rasim). Atomning o’lchami- bu uning elektronining aylanish							R
orbitasining radusidir. Atomning oddiy				va yaqqol		planetar
								+e
modelining bevosita tajribaviy asosi bor. Biroq bu model
atomning mavjudlik faktini, ya’ni uning turg’inligini
tushintirib berishga	mutloqa	qodir	emas.		Chunki		3-rasm
elektronlarning orbita	bo’ylab	harakati	markazga		intilma

tezlanishdan iborat bo’ladi. Tezlanish bilan harakatlanayotgan

zaryad, Maksvell elektrodinamikasi qonunlariga binoan nurlanib elektromagnit to’lqinlar chiqarishi kerak. Nurlanish vaqtida energiya yo’qoladi. Elektronlar energiyasini yo’qotgan sari yadroga yaqinlashishi va yadro qulashi kerak. Binobarin atom yo’qolishi kerak. Aslida esa mutloqo bunday bo’lmaydi. Atomlar barqarordir va o’yg’otilmagan holatda hech qanday elektromagnit to’lqin chiqarmasdan cheksiz uzoq vaqt yashashi mumkin. Atomning nurlanishiga energiya sarflashi tufayli muqarrar halokatga uchrashi haqidagi tajribaga mos kelmagan bunday xulosa atom ichida bo’ladigan hodisalarga klassik fizika qonunlarini tatbiq qilishning oqibatidir. Bundan atom masshtabidagi hodisalarga klassik fizika qonunlarini tatbiq qilish mumkin emasligi kelib chiqadi.

5.