Navoiy davlat pedagogika instituti matematika-informatika fakulteti "informatika" kafedrasi

4-Ma’ruza.
Mavzu: Mobil texnologiyalar va ularning rivojlanish istiqbollari
Reja:

1. 
   Mobil texnologiyalar haqida tushuncha.
   
2. 
   Mobil texnologiyalarning rivojlanish istiqbollari.
   
3. 
   Mobil aloqa tizimlari. Masofaviy ta'lim uchun raqamli platforma nima
   

Mobil texnologiyalar haqida tushuncha.
Mobil texnologiyalar - bu ma'lumotlarga tezkor kirishni ta'minlaydigan ko'chma qurilmalar uchun umumiy atama. Bularga: smartfonlar, noutbuklar, planshet kompyuterlar, elektron kitoblar, ko'chma musiqa pleyerlari va boshqa gadjetlar kiradi. Agar bir necha o'n yillar oldin odamlar ularsiz osonlikcha ish qila olsalar, bugungi kunda smartfonga ega bo'lmaslik qo'llarsizga o'xshaydi. Oddiy haqiqatni tushunish uchun mutaxassis bo'lish shart emas: kelajakda gadjetlarning homo sapiensning kundalik hayotidagi o'rni tobora o'sib boradi. Biroq, mobil texnologiyalarning istiqbollarini muhokama qilishdan oldin, men sizni ularning paydo bo'lishi va rivojlanish tarixiga retrospektiv qarashga taklif qilaman. Hammasi 1876 yilda Aleksandr Grexem Bell ismli ixtirochi telefonni loyihalashdan boshlandi. Bu hodisaning ahamiyatini bo'rttirib ko'rsatish qiyin, shunga qaramay, insoniyat uchun masofadan turib oddiy suhbat etarli emas edi: Bellning misolidan ilhomlanib, ko'plab ixlosmandlar uning ixtirosini takomillashtirishga, uni yanada harakatchan va ishlatish uchun qulay qilishga qaror qilishdi. Va o'sha paytda hech kim to'laqonli simsiz telefonni yaratishga ulgurmagan bo'lsa-da, odamlar o'z g'oyalaridan voz kechishmadi va bir muncha vaqt o'tgach, radiostansiyalar paydo bo'ldi.O'tgan asrning 20 -yillarida ular kemalarda ishlatila boshlandi. Ushbu qurilmalar tufayli sayohatchilar suzish paytida quruqlikdagi yaqinlari bilan aloqada bo'lishlari mumkin edi. Va 1924 yilda radiotelefon Berlin-Gamburg poezdida sinovdan o'tkazildi. Texnologiyaning ahamiyati tobora oshkor bo'la boshladi, lekin Ikkinchi jahon urushi oxir -oqibat hamma narsani o'z o'rniga qo'ydi. Jang paytida muhim ma'lumotlarni bir -biriga etkazish qobiliyati jang natijasida hal qiluvchi rol o'ynadi. 1940 -yillarda AT&T va Bell Labs Missuri shtatining Sent -Luis shahrida o'z mijozlariga mobil aloqa xizmatlarini ko'rsatishni boshladilar. Garchi bu voqea juda mahalliy bo'lsa -da va o'sha paytdagi texnologiyalar antililuviya darajasida bo'lsa (hozirgi standartlar bo'yicha), aynan mana bu yangi davrning boshlanishi edi.
Uyali aloqa qanday ishlaydi? Uyali aloqa - bu radioaloqaning bir turi. Yuboruvchi va qabul qiluvchi qurilma o'rtasida signal uzatuvchi tayanch stantsiyalar mavjud. Bu stantsiyalar juda ko'p va ular "o'ralgan doiralari" bir-biriga to'g'ri keladigan tarzda joylashtirilgan. So'nggi yillarda mobil texnologiyalar keng tarqaldi. Qoida tariqasida, "mobil texnologiyalar" atamasi joylashuvi o'zgarib borayotgan abonentlar o'rtasida mobil aloqa va ma'lumotlarni uzatishning jadal rivojlanayotgan texnologiyalarini anglatadi. Gartner aqlli telefonlardan faol foydalanish sifatida tushuniladigan mobillikni butun axborot -kommunikatsiya texnologiyalari bozoriga ta'sir etuvchi asosiy tendentsiya sifatida belgilaydi. Ma'lumotni iste'molchiga etkazish uchun mobil qurilmalar (planshet kompyuterlar, smartfonlar va boshqalar) ishlab chiqilishi bilan yangi xizmat ko'rsatish bozorlari paydo bo'ladi, onlayn savdoda jiddiy o'zgarishlar ro'y bermoqda, etkazib beruvchilar va iste'molchilar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar jarayonlari tubdan o'zgarmoqda.Bunday sharoitda korxonaning raqobatbardoshligini ta'minlash uchun tez o'zgaruvchan axborot makonida axborot -kommunikatsiya texnologiyalari, mobil vositalari va ish uslublarini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratish lozim. Marketing strategiyalari, innovatsion rivojlanish dasturlarini ishlab chiqishda mobil texnologiyalarning ta'sirini hisobga olish kerak. Bu erda marketing xizmati rahbarlariga alohida rol beriladi. Aynan ular innovatsion ishlanmalarni tahlil qilish asosida mijozlar, xodimlar, etkazib beruvchilar va iste'molchilar bilan o'zaro munosabatlarning biznes -jarayonlarida mobil echimlarni qo'llash ehtiyojlarini aniqlashlari kerak. Shu bilan birga, yangi ishbilarmonlik muhitining shakllanish xususiyatlari, mobil texnologiyalar ta'sirida marketing faoliyatidagi o'zgarishlar etarlicha o'rganilmagan. Marketing dasturlarini tuzishda va marketing faoliyatini

rejalashtirishda yangi bozorlarning rivojlanish istiqbollari har doim ham hisobga olinmaydi. Mobil muhitda marketing o'zaro ta'sirining kontseptual asoslari va vositalari biroz takomillashtirish va innovatsion rivojlanishni talab qiladi. Shunday qilib, ushbu ishning maqsadi - xizmat ko'rsatuvchi korxonalarning ishbilarmonlik muhitidagi o'zgaruvchan mobil texnologiyalarning rolini tahlil qilish, uyali aloqa xizmatlari bozorini rivojlantirishning asosiy tendentsiyalari va yo'nalishlarini aniqlash va marketing strategiyasini takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar tayyorlash. mobil texnologiyalarning ta'siri.
Hozirgi vaqtda uyali aloqa xizmatlari bozorining ko'plab tadqiqotlari olib borilmoqda. Yagona metodik bazaning yo'qligi, tadqiqot maqsadlarining farqi va bozorning tez o'zgarishi turli manbalardan olingan ma'lumotlarni solishtirish ancha qiyin bo'lishiga olib keladi. Shu bilan birga, mobil texnologiyalarning xizmat ko'rsatish sohasiga ta'sirining asosiy yo'nalishlarini ajratib ko'rsatish mumkin.
IT -ni biznesda ishlatishning eng muhim jihati - bu mobil Internet va mobil texnologiyalar yordamida biznes -jarayonlarni amalga oshirish.
Mobil Internet - bu uyali aloqa (masalan, sun'iy yo'ldosh, uyali aloqa) asosida dunyoning deyarli istalgan joyidan Internetga ulanish texnologiyasi. Aloqa harakatchanligi - bu ma'lumot (ovoz, matn, grafik) ma'lum bir joy yoki hududga bog'lanmagan abonent terminallariga simsiz uzatilishini anglatadi. Mobil Internet har xil turdagi va maqsadli ko'plab mobil (ko'chma) qurilmalar - smartfonlar, planshetlar va cho'ntak kompyuterlari, mobil telefonlar, elektron kitoblar, netbuklar, noutbuklar, transformatorlar, aqlli soatlar va boshqalarning paydo bo'lishi bilan bevosita bog'liqdir.Ularni Internetga ulash uchun turli xil standartlar, protokollar va ma'lumotlarni uzatish texnologiyalari qo'llaniladi, ular orasida eng keng tarqalganlari: Mobil texnologiyalar - bu abonentdan abonentga yoki abonentdan axborot tizimiga simsiz ovoz va ma'lumotlarni uzatishni ta'minlaydigan texnik vositalar, tashkiliy -ma'muriy choralar va hujjatlar, xizmat ko'rsatuvchi xodimlar, shuningdek standartlar, protokollar, usullar va usullar to'plami. korporativ, idoraviy, jamoat va boshqalar). Mobil korporativ texnologiyalar, qoida tariqasida, quyidagi komponentlarni o'z ichiga oladi:

1. 
   foydalanuvchilar (abonentlar) - korxona xodimlari tomonidan boshqariladigan mobil qurilmalar;
   
2. 
   bir yoki bir nechta aloqa operatorlari tomonidan taqdim etiladigan simsiz ma'lumotlarni uzatish vositasi (Wi -Fi, uyali aloqa, yo'ldosh va boshqalar) - abonentdan aloqa operatorining qabul qiluvchi qurilmasiga qadar;
   
3. 
   operator tarmog'idan kirish ob'ektiga ma'lumotlarni uzatish kanali (korporativ, idoraviy, umumiy yoki boshqa tarmoqdagi manba);
   
4. 
   korporativ IP, shu jumladan ilovalar va ma'lumotlar;
   
5. 
   uchinchi tomon IS, mobil qurilmalar orqali amalga oshiriladigan foydalanuvchining (tashkilot xodimi) kirishi;
   
6. 
   uchinchi tomon ishtirokchilari: mobil qurilmalar, ilovalar va ularni boshqarish tizimlarini ishlab chiqaruvchilar;
   
7. 
   ovoz va ma'lumotlarni uzatishning tegishli standartlari, texnologiyalari, protokollari va usullari.
   

Hozirgi vaqtda korporativ mobillikni boshqarish strategiyasi korporativ mobillikni boshqarish uchun ishlatilmoqda. EMM - bu korporativ biznes jarayonlarini qo'llab -quvvatlash uchun mobil operatsiyalarni qo'llab -quvvatlash uchun mobil qurilmalar, simsiz tarmoqlar va tegishli xizmatlar kompleksini boshqarishga mo'ljallangan jarayonlar, texnologiyalar va yordamchi xodimlar to'plami. EMM ning strukturaviy diagrammasi rasmda ko'rsatilgan. Odatda, EMM mobil qurilmalarni boshqarish (MDM), ilovalarni boshqarish (MAM) va ma'lumotlar / kontent (MIM / MCM) tizimlarining kombinatsiyasini, shuningdek ularning korxona ichki infratuzilmasi bilan integratsiyasini o'z ichiga oladi: katalog xizmati, identifikator va kirishni boshqarish. IAM (identifikatsiya va kirishni boshqarish), PKI (ochiq kalit infratuzilmasi) va boshqalar.EMMning maqsadi - mavjud mobil texnologiyalarni korxonaning biznes -jarayonlarini bajarish vazifalari va protseduralari bilan birlashtirish, shuning uchun EMMni amalga oshirishda uni aniq belgilash kerak: kim uchun (xodimlar toifalari) va nima uchun (maqsad va vazifalar) qaysi ma'lumotlarga va qaerga ruxsat berilganligi uchun mobil aloqa zarur (masalan, roumingda masofadan turib kirish taqiqlanishi mumkin).EMMni hal qilishda hal qilinishi kerak bo'lgan muhim vazifalardan biri korxona biznes -jarayonlarini amalga oshirish bilan bog'liq korporativ ilovalarni sotib olish (ishlab chiqish), saqlash, tarqatish va yangilashdir.

1. 
   platformalararo ilovalar - ilovalar provayderidan, shuningdek korxona, Internet -provayder yoki uyali aloqa provayderidan foydalaniladigan axborot platformasidan qat'i nazar, korporativ IP -ga ilovalarga kirishni ta'minlash;
   
2. 
   mobil ilovani korporativ IS -ga joylashtirish, ularning ma'lumotlarini doimiy sinxronlashtirishni ta'minlash;
   
3. 
   mobil ilovada joylashgan va korxona bo'linmalari bo'ylab tarqatiladigan ma'lumotlarning xavfsizligi. U taqdim etilishi kerak:
   

• 
  hamkorlik vositalariga xavfsiz kirish;
  
• 
  maxsus axborot kanallarini (VPN-tarmoqlar) tashkil etish;
  
• 
  uzatilgan ma'lumotlarni shifrlash;
  
• 
  masofadan boshqarish;
  
• 
  mobil qurilmadagi ma'lumot yo'qolgan yoki o'g'irlangan taqdirda uni yo'q qilish qobiliyati.
  

Mobil aloqa tizimlarida (ѐki hozirgi vaqtda ko‘pincha atalganidek mobil aloqa tizimlarida) ―avlodlar almashishi shaxsiy kompyuterlar industriyasi ѐki televizion texnikaga nisbatan yaqqolroq va aniqrok bo‘lmokda. Mobil aloqa dunѐsida ko‘p narsa hisoblidir: 1G (ingl. «First Generation»- birinchi avlod) – bu analog aloqa tizimlari (NMT, AMPS standartlari); ikkinchi avlod - 2G, kanallar kommutatsiyalanishi asosida ishlaydigan raqamli aloqa tizimlari (GSM, DAMPS va sdmaOne standartlari); uchinchi avlod - 3G, kanallar kommutatsiyalanishi bilan birga paketlar kommutatsiyalanishini ham ko‘zda tutadi (UMTS va CDMA-2000 standartlari); va, nihoyat, to‘rtinchi avlod - 4G tarmoqlari to‘liq paketli IPkommutatsiya asosida kuriladi (LTE Advanced, IEEE802.16m (WiMAX) va IEEE802.11ac (Wi-Fi) standartlari). Shunisi diqqatga sazovorki, mobil aloqa dunѐsida avlodlarning almashishi muntazam ravishda har o‘n yilda bo‘lib o‘tmoqda. Hozirgi kun ham dunѐ miqѐsida ikkinchi avlod mobil aloqa tizimlaridan uchinchi avlod tizimlariga o‘tish bilan bog‘liqdir. Xaqiqatan, tarqalishi darajasi bo‘yicha 3G tarmoqlari mobil aloqaning jahon bozorida 25 foizini egallagan holda, 2G tarmoqlarini quvlab, bosqichmabosqich yetakchi o‘rinlarga chiqib bormoqda. Mobil qurilmalar yaratuvchilari global assotsiatsiyasining (ingl. Global mobile Suppliers Association, GSA) va CDMA rivojlanish guruhining (ingl. CDMA Development Group, CDG) hisobotlariga ko‘ra, 2011 yilning 11 mayiga kelib butun dunѐda 3G tarmoklari soni 700 dan oshib ketdi, abonentlar soni esa 1,3 milliardga yetdi. Bu ѐsinda 3G texnologiyalarining funktsional imkoniyatlari ham joyida turmayapti va 3,5G nomini olgan (ya’ni HSPA va HSPA+ tizimlari) yangi ishlanmalar sari rivojlanib bormoqda. Bunday sharoitda 3G tarmoqlarining istiqbollari ѐrqin ko‘rinmoqda edi. Ammo bizning ko‘z o‘ngimizda qiziqarli bir jaraѐn ham yuz bermokda: sahnaga ―4G‖ deb atalmish mobil aloqaning yangi avlodi (LTE texnologiyasi) kirib kelmoqda va jiddiy ravishda ―oilada o‘z o‘rniga‖ da’vogarlik qilmoqda. Shu sababdan yaqin vaqtlarda 3G tarmoqlari to‘liq kuch bilan rivojlanmasdan turib o‘z o‘rnini 4G tarmoqlariga bo‘shatib berish ehtimoli paydo bo‘lmoqda. Lekin xolisona shuni ta’kidlash kerakki, mutaxassislar orasida boshqa fikrlar ham mavjud bo‘lib, unga muvofiq holda 3G (aniqrog‘i 3,5G va 3,75G) tarmoqlari xarakteristikalari bo‘yicha 4G talablariga yaqinlashib, hali uzoq vaqtgacha mobil aloqa bozorida asosiy o‘ringa ega bo‘ladi. Parallel ravishda keng polosali simsiz ulanish (KSU) tizimlari o‘zining kichik zonadagi statsionar tarmoqlaridan (Wi-Fi) bir necha kilometrli hududlarni qoplaydigan mobil tarmoqlariga (WiMAX) qadar evolyutsiyasida funktsional imkoniyatlari va xarakteristikalari jihatidan 4G texnologiyalari sari rivojlanmoqdalar va bu bilan mobil aloqa tarmoqlariga yaqinlashmoqdalar.
Professional mobil aloqa tizimlari Professional mobil radioaloqa (PMR) turi bugungi kunda tranking radioaloqa tizimlari sifatida ma’lum bo‘lib, HRT tarkibida eng ―keksa‖ hisoblanadi. Bu aloqa turi o‘tgan asrning 30-yillarida paydo bo‘lib, yetmish yildan ortiq vaqt davomida insoniyatga xizmat qilib kelmoqda. Ma’lumki, PMR tizimlariga jamiyat xavfsizligi xizmatlari va huquq tartibini muhofaza qilish uchun turli vakolatli tarmoqlar (tez tibbiy ѐrdam va favqulodda vaziyatlar bo‘yicha, munitsipial va transport xizmatlari, yirik industrial ob’ektlar va boshqalar) kiradi. Qabul qilingan xalqaro klassifikatsiya bo‘yicha PMR tizimlarining ikki sinfi, ya’ni professional mobil radioaloqa tizimlari - PMR (ingl. Professional (Private) Mobile Radio) va umumiy foydalanish mobil radioaloqa tizimlari - PAMR (ingl. Public Access Mobile Radio) mavjud. Birinchi sinfdagi tizimlar bir foydalanuvchi ѐki foydalanuvchilar guruhi tasarrufida bo‘ladi va umumiy foydalanish tarmoqlariga chiqish imkoniyatiga ega bo‘ladi, lekin tijoriy xizmatlarni ko‘rsatmaydi. PMR tizimlarining ikkinchi sinfi esa ko‘plab foydalanuvchilarga tijoriy asosda UFTT (PSTN) tarmoqlariga chiqish imkoniyatini beradi va operator tomonidan yaratiladi.