Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti tarix o’qitish metodikasi ta’lim yo’nalishi
Yüklə 426,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Ikkinchi guruh – insonning fikrlash, so`z va matbuot erkinligini to`g’ridan-
to`g’ri ta`minlashga qaratilgan fuqarolik jamiyatini alohida instituti – ommaviy axborot vositalarining jamiyatdagi huquqiy maqomi belgilab qo`yilgan konstituciyaviy qoidalardan iboratdir.. Konstitutsiyaning 67-moddasi bunga misol bo`la oladi. Unda qayd etilganidek: “Ommaviy axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiq ishlaydi. Ular axborotning to`g’riligi uchun belgilangan tartibda javobgardirlar. Cenzuraga yo`l qo`yilmaydi”. Bunday qoida ilgari O`zbekistonning birorta konstituciyasida, hattoki sobiq ittifoq konstituciyasida ham qayd etilmagan. 2
O`zbekiston tarixida birinchi marta ommaviy axborot vositalarining erkinligi principi konstitucciyaviy qoida tariqasida Ushbu modda negizida mustahkamlab qo`yildi. eng muhimi, cenzura bekor qilindi. Cenzuraning taqiqlanishi bilan ommaviy axborot vositalariga tazyiq o`tkazilishining oldi olindi. Ushbu konstitusiyaviy qoida ommaviy axborot vositalari chinakam erkin faoliyat yuritishining huquqiy kafolati bo`lib, jamiyatning yangilanishi jarayonida mislsiz ahamiyatga ega. Shu bilan birga, mazkur konstitusiyaviy qoida ommaviy axborot vositalari qonunchiligining asosi bo`lgan bir qancha qonunlar qabul qilinishida mustahkam poydevor vazifasini o`tadi va o`tamoqda.
1 Qarang: O`zbekiston Respublikasi Konstituciyasi. – T.: “O`zbekiston”, 2003, 5-b. 2 O`zbekiston Respublikasi Konstituciyasiga sharh. – T.: “O`zbekiston”, 1995, 175-betlar. 5 Respublika Prezidenti I.A.Karimov Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va senatining qo`shma majlisidagi ma`ruzasida ta`kidlaganidek, O`zbekistonda demokratik yangilanishlar jarayonini chuqurlashtirish va
fuqarolarning erkinliklarini ta`minlashning g’oyat muhim sharti – bu ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish uchun andozalarni joriy etish bo`yicha aniq choralarni amalga oshirishdir. 1
Bugungi kunda ommaviy axborot vositalarining jamiyatdagi o`rnini yuksaltirish, matbuot, televidenie, radio faoliyatini yanada liberallashtirish, ularning mustaqilligi va erkinligini amalda ta`minlash masalalari hayotimizni isloh qilish va yangilash borasida oldimizga qo`ygan besh ustuvor vazifa yo`nalishdan biri etib belgilab qo`yilgan. Respublikamizda ommaviy axborot vositalari erkinligi – konstituciyaviy tamoyillardan biri sifatida tan olindi. Shunga amal qilingan holda ish olib borilmoqda. O`zbekistonda ommaviy axborot vositalari erkinlik berilishi va bu erkinlikning huquqiy jihatdan mustahkamlab qo`yilishi mustaqillik bilan bevosita bog’liq jarayon bo`lib, eski tuzum-sovet hokimiyati davrida ma`muriy- buyruqbozlik tizimi va shaxsga sig’inish mustahkam qaror topganligi tufayli hatto ochiq axborot ham maxfiylashtirilgan edi. Respublikada hali mustaqillik e`lon qilinmay turib, 1991 yil 14 iyunda “Ommaviy axborot vositalari to`g’risida”gi qonun qabul qilindi 1 . Unda belgilanishicha, “O`zbekiston SSRda barcha ommaviy axborot vositalari erkindir. Ushbu qonun O`zbekiston SSR Konstitutsiyasi asosida har bir fuqaroning so`z erkinligiga, ommaviy axborot vositalarida chiqish, o`z fikri va e`tiqodini oshkora bayon etish huquqiga kafolat beradi. Ommaviy axborot vositalari axborotni izlash, tanlash, qabul qilish va ommalashtirishda qonunga muvofiq ish olib boradilar. Ommaviy axborot vositalarini cenzura qilishga yo`l qo`yilmaydi”, deb ta`kidlab qo`yildi. Bu istiqlolgacha bo`lgan jarayonda ko`rsatilgan katta jasorat edi.
1 Karimov I., O`zbekiston demokratik taraqqiyotning yangi bosqichida. – T.: “O`zbekiston”, 2005, 25-bet. 1 O`zbekiston Sovet Socialistik respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1991 yil 30 avgust, №8, 180- modda, 56-bet. Mazkur qonunning 2-moddasi “So`z erkinligi va ommaviy axborot vositasi” deb nomlangan.
6 Shu yo`l bilan fuqarolarning o`z fikrlarini erkin tarzda matbuotda yozma yoki og’zaki chiqishlarda ifodalash huquqi, ya`ni so`z erkinligi ilk bor qonun aosida kafolatlandi. 1995 yil 6 mayda imzolangan “O`zbekiston Respublikasining ayrim qonunlariga o`zgartishlar kiritish to`g’risida”gi qonunning VIII bo`limiga muvofiq ushbu qonunga muayyan o`zgartirishlar kiritildi. 2
Bu qoidalar oddiy qonun darajasi bilan cheklanib qolmay, balki ommaviy axborot vositalarining muhim ahamiyatini e`tiborga olib, Asosiy Qonun – Konstitutsiya darajasiga ko`tarildi. Oliy majlisning 1997 yil 26 dekabrdagi qaroriga muvofiq “Ommaviy axborot vositalari to`g’risida”gi yangi qonun amalga kiritilishi munosabati bilan “Ommaviy axborot vositalari to`g’risida”gi 1991 yilgi qonun va unga 1995 yilda kiritilgan o`zgartishlar o`z kuchini yo`qotgan deb topildi. 1991 yilgi qonunning “So`z erkinligi va ommaviy axborot vositasi” deb nomlangan 2-moddasi qoidalari 1997 yilgi qonunda yanada mukammallashtirilgan va 3 ta alohida modda – “Ommaviy axborot vositalari erkinligi” (2-modda), “So`z erkinligi” (3-modda) va “Senzuraga yo`l qo`yilmasligi” (4-modda) shaklida berilgan. 1
Qonunda ommaviy axborot vositalari erkinligi tushunchasi bilan so`z erkinligi tushunchasining har biri alohida ta`riflangani muhim yangilikdir. Ya`ni, 2- moddada: “O`zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalari erkin bo`lib, ular O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, ushbu qonunga va boshqa qonun hujjatlariga muvofiq faoliyat ko`rsatadi”, deb belgilangan bo`lsa, 3-moddada: “Har kim ommaviy axborot vositalarida chiqish, o`z fikri va e`tiqodini oshkora bayon etish huquqiga egadir” 2 degan qoida bilan so`z erkinligiga ixcham, aniq va ravshan ta`rif berilgan. Senzuraga yo`l qo`yilmasligiga taalluqli qoida 4-moddada quyidagicha rivojlantirilgan: “O`zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalarini
2 O`zbekiston respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1995 yil iyun`, №6, 118-modda, 80-bet. 1 O`sha manba, 63-bet. 2 O`sha manba, o`sha joyda. 7 cenzura qilishga yo`l qo`yilmaydi. e`lon qilinayotgan xabarlar yoki materiallar oldindan kelishib olinishini, shuningdek ularning matni o`zgartirilishini yoki butunlay nashrdan olib qolinishini (efirga berilmasligini) talab qilishga hech kimning haqqi yo`q”. 3
Yurtboshimiz I.A.Karimov iborasi bilan aytganda, biz mustabid tuzum merosi va aqidalaridan, uning mafkurasi, ma`muriy nazorati va cenzurasidan juda katta qiyinchiliklar bilan xalos bo`lyapmiz. 4
Mamlakat taraqqiyotining yangi bosqichida ushbu masalalarga alohida urg’u berilayotgani O`zbekiston Respublikasi mustaqilligining dastlabki davridanoq ommaviy axborot vositalarini tom ma`noda “to`rtinchi hokimiyat” darajasiga ko`tarish borasida bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan uzviy islohotlarning mantiqiy davomidir. Bu borada Prezidentimiz o`zining matbuot va OAV xodimlariga 2006 yil 27 iyunda yo`llagan tabrigida yana bir bor ko`rsatib o`tdi. “Ommaviy axborot vositalarimizning istiqlol yillarida bosib o`tgan rivojlanish yo`liga nazar tashlar ekanmiz, tabiiyki, jurnalistlarimizning bugungi saviyasi va darajasini bundan o`n- o`n besh yil avvalgi holat bilan mutlaqo solishtirib bo`lmaydi. Keyingi paytda milliy matbuotimizning qiyofasini tubdan o`zgartirib yuborgan komp`yuter va axborot texnologiyalari, Internet tizimi bilan bir qatorda, eng avvalo, bu vositalarning barchasini jonlantiradigan, ularga mazmun beradigan, ta`sirchanligi va samarasini amalda namoyon qiladigan asosiy kuch-jurnalistlar va matbuot xodimlarimizning malakasi va dunyoqarashi, tafakkuri va mahorati boshqalardan kam bo`lmaydigan darajaga o`sib borayotganini e`tirof etish adolatdan bo`ladi. Bugun biz yurtimizda huquqiy davlat, demokratik jamiyat qurayotgan ekanmiz, bu masalaning eng muhim sharti bo`lmish inson qadri, inson huquq va erkinliklarini himoyalash, odamlarni dunyoda xolisona xabardor qilish, bu jarayonlarga nisbatan jamoatchilik fikrini shakllantirish, bir so`z bilan aytganda, el-
3 O`sha manba, 63-64-betlar. 4 Qarang: Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va yangilish, mamlakatni modernizaciya va isloh etishdir.// O`zbekiston demokratik taraqqiyotning yangi bosqichida. –T.: “O`zbekiston”, 2005, 36-bet. 8 yurt dardi va intilishlari bilan yashash, barchamizdan, birinchi galda, ommaviy axborot vositalari vakillarridan bu talab va mezonlarni kundalik hayotimizda izchil joriy etishni taqozo etadi. Matbuotimiz oldida turgan mana shunday dolzarb vazifalarni ado etishda bugun bu borada olib borilayotgan ishlarni yanada takomillashtirish, jumladan, ommaviy axborot vositalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ularni eng zamonaviy texnologiya va uskunalar bilan jihozlash, soha rivoji uchun zarur bo`lgan islohotlarni amalga oshirish, matbuot ahlining mas`uliyatli mehnatini qadrlash, moddiy va ma`naviy rag’batlantirish masalalari bundan buyon ham davlatimiz, hukumatimiz e`tibor markazida bo`lishi tabiiy, albatta”. 1
Davlatning boshqaruvida “to`rtinchi hokimiyat”ga juda katta mas`uliyat yuklandi, vazifalar belgilandi. Biz kurs ishiishimizda ana shu modammolar, ularning echimlari haqida so`z yuritamiz.
Yüklə 426,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|