Navoiy davlat pedagogika

I.3. Salib yurishlarining oqibatlari, ahamiyati va o`rta asr Yevropasining tarixiy taraqqiyotiga ta`siri.
Hammasi bo`libsakkiz marta salib yurishlari bo`lib o`tdi. Beshinchi yurish (12171221) ning shunisi qiziqki, uning tashkilotchilari dastlab Falastinda urush harakatlarini olib boradilar, keyin ular bu urush harakatlarini Misrga ko`chirdilar va muvaffaqiyatsizlikka uchradilar. Falastinda urush harakatlari olib borilgan dastlabki bosqichda Vengriya qiroli Andrey II katta rol o`ynadi.
Oltinchi yurish (1228 – 1229 yillar) Fridrix I Barbarossaning nevarasi – Fridrix II Shtaufenning sharqqa qilgan yurishi edi. Ammo bu safar ham biror bir arzigulik keng urush harakatlari olib borilgani yo`q. Fridrix II kuch ishlatib emas, balki ko`proq diplomatik yo`l bilan Quddusni va boshqa ba`zi shaharlarni qaytarib olishga muyassar bo`ldi. Ammo tez orada (1244 – yilda) turklar Quddusni yana qaytarib oldilar va xristianlar uni endi batamom qo`ldan chiqardilar. Yettinchi va sakkizinchi salib yurishlari fransuz qiroli Lyudovik IX tomonidan uyushtirilib, ular fransuzlarning Shimoliy Afrikadagi ta`sirini mustahkamlamoqchi bo`lgan edilar. Lyudovik IX ham yettinchi yurishda (1248- 1254- yillar) Misrga hujum qildi, lekin bu hujum yana muvaffaqiyatsiz chiqdi. Uning o`zi asir tushib qoldi va bu asirlikdan qutulish uchun katta tovon to`lashi lozim edi. Fransuzlarning bundan keyingi (1250 - yildan boshlab) qilgan urush harakatlari ham hech qanaqa natija bermadi.
Sakkizinchi yurishda (1269 – 1270- yillar) Lyudovik Tunis shahrini qamal qilish uchun zo`r berib kuch to`pladi, bundan muddao Afrikada urush harakatlarini yanada davom ettirish uchun tayanch bazasiga ega bo`lish edi. Ammo Tunisni qamal qilish paytida fransuzlar lagerida o`lat kasali boshlanib, ko`plar qatorida qirolning o`zi ham halok bo`ldi. Bu yurish yevropaliklarning so`nggi yirik harbiy ekspeditsiyasi bo`lib, u salibchilik harakati bayrog`i ostida Yaqin Sharqdagi musulmonlar joylashgan hududlarni bosib olishni maqsad qilib qo`ygan edilar. Shundan keyin sharqqa qilinadigan hujumlar to`xtadi. Salibchilarning yer – mulklari birin – ketin qisqarib, turklar qo`liga o`ta boshladi. 1268 – yilda turklar Antioxiyani, 1289 – yilda Tripolini, 1291 – yilda Akrani oldi. XV asrning ikkinchi yarmida Kipr oroli venesiyaliklar qo`liga o`tdi.
Salib yurishlarining ahamiyati – harbiy ekspeditsiyalar sifatidagi salib yurishlari batamom muvafaqiyatsizlik bilan tugadi. Yevropa feodallari sharqda mustahkam davlat barpo eta olmadilar. Istilo qilingan deyarli barcha hududlarni qoldirib ketishga to`g`ri keldi. Ritsarlar sharqni tashlab chiqib ketishga majbur bo`ldilar. Bir qancha sabablar shunga majbur etdiki, Yevropa feodallarida yangi salib yurishlari uyushtirish ishtiyoqi qolmadi. XIII asr oxiriga kelib, Yevropada siyosiy vaziyat tamomila o`zgardi. Vujudga kelgan milliy davlatlar bir - birovlari bilan shiddatli va uzoq davom etgan urushlar boshlab yubordilar. Ritsarlar o`z harbiy hunarlarini Yevropaning o`zida ham qo`lladilar. Ikkinchi tomondan, ishlab chiqarish kuchlarining o`sishi va tovar pul munosabatlarining yanada rivojlanishi bilan ritsarlar o`z dehqonlarini ishlatib katta – katta daromadlar oladigan bo`ldilar, ritsarlarning bir qismi qishloq xo`jaligi bilan shug`ullana boshladi. Yaqin Sharq, aksincha , bu vaqtda salibchilar tomonidan talangan va xarob etilgan edi. XIII asrda mo`g`ullarning O`rta Osiyoga bostirib kirishi Yaqin Sharqning ahvolini yana battarroq yomonlashtirib, Hindiston va Xitoy bilan savdo – sotiq aloqalarini qiyinlashtirib qo`ydi. Shunday qilib, G`arbiy Yevropa feodallari nazarida Sharq ham o`zining avvalgi jalb qiluvchi kuchini yo`qotib quygan edi. Salib yurishlari bu feodallarning havasini keltirmaydigan bo`ldi.
Harbiy muvaffaqiyatsizliklarga qaramay , har qalay, salib yurishlarining G`arbiy Yevropa taraqqiyoti uchun ahamiyati g`oyat katta bo`ldi. Avvalo, salib yurishlari O`rta dengiz bo`yi mamlakatlari yevropa savdo – sotig`ining rivojlanishiga yordam berdi. Bu salib yurishlari natijasida arab va vizantiyalik savdogarlarning Yaqin Sharqdagi savdo monopoliyasi qattiq zarbaga uchradi va bu yerlarda Italiya, janubiy Fransiya va sharqiy Ispan shaharlari gegemoniyasi o`rnatilgan. Endilikda bu shaharlar Sharq bilan Yevropaning qolgan qismi o`rtasida o`rtasida vositachilik rolini o`ynaydigan bo`ldi. Salib yurishlari vaqtida G`arbiy Yevropaning Sharq bilan savdo – sotiq aloqalari muntazam bir yo`lga tushgan edi. Salib yurishlarining boshlarida Sharqdan keltiriladigan tovarlar miqdori shu yurishlar oxiriga kelib o`n marta ko`paydi. Venetsiya bilan Genuya O`rta dengizning sharqiy yarmigacha, to Shimoliy Qora dengiz sohiligacha kirib bordilar va u yerlarda ko`pdan – ko`p savdo faktoriyalari barpo qildilar. So`ngra, salib yurishlari yevropaliklarning Sharqning sanoat va qishloq xo`jalik texnikasi bilan tanishishlariga imkon berdilar. Yevropaliklar shu davr ichida Sharq to`qimachilik va metallurgiya ishlab chiqarishning, bo`yoqchilik ishining, atir – upa va dorivorlar tayyorlash ishining ko`pgina usullarini o`rgandilar, shuningdek, grechixa, sholi va boshqa qishloq xo`jalik ekinlarini Yevropaga olib ketdilar. Sharq maishiy masalada yevropaliklarga katta ta`sir ko`rsatgan. Ammo salib yurishlarining G`arbiy Yevropaga ko`rsatgan ta`siri haqida gapirilar ekan, arablar Sharqning madaniyati salib yurishlaridan tashqari, boshqacha yo`llar bilan, jumladan , Ispaniya orqali Yevropaga o`tib kirganligini unutmaslik kerak.