Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 105 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Obyektiv etirafdır! 
O  biri  fikir  Azərbaycanın  baş  naziri  N.Yusifbəyovundur.  O,  1919-cu  il 
dekabrın 22-də parlamentdə bəyan etmişdi: 
«Cəsur  naxçıvanlılar,  şərurlular  və  vedibasarlılar  özləri  bu  məsələni 
(Azərbaycan  Cümhuriyyəti  ilə  birləşmək  məsələsini  –  T.K.)  həll    etdilər.  Onlar 
həyatlarını, ailələrinin şərəfini və əmlaklarını risk edərək, doğma torpağa – Vətənə 
birləşmək üçün özləri ayağa qalxdılar, azad oldular». 
Ermənistan 
dəfələrlə 
Naxçıvanda 
qanlı 
cinayətlər 
törətdi. 
Lakin 
naxçıvanlıların  dəyanəti  və  əzmi,  Azərbaycan  Respublikası  hökumətinin 
diplomatik səyləri nəticə etibarilə Ermənistanın Naxçıvana yiyələnmək niyyətlərini 
puça  çıxartdı.  
Naxçıvanın  «neytral  zona»  elan  edilməsilə  Naxçıvan  barəsində  niyyəti  baş 
tutmayan Ermənistan əsas diqqətini Dağlıq Qarabağa yönəltdi. 
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, 1919-cu ilin yanvarında Azərbaycan hökuməti 
mərkəz  Şuşa  şəhəri  olmaqla  Qarabağ  general-qubernatorluğu  yaratmışdı.  Həmin 
ilin  avqustunda  Qarabağ  ermənilərinin  qurultayı  qərara  almışdı  ki,  Qarabağın 
dağlıq  hissəsi  özünü  Azərbaycan  Respublikası  hüdudlarında  hesab    edir.  Qərar, 
məsələ Paris sülh konfransında həll olunanadək qüvvədə qalmalı idi.  
Bu, Zaqafqaziyada milli azlıq problemini həll etmək sahəsində ilk təcrübə  idi. 
O  vaxtlar  Şuşada  olmuş  ingilis  jurnalisti  Skotland-Liddel  yazmışdı:  «Qarabağa 
sülh  gəlmişdir.  Ermənilər  Azərbaycan  hakimiyyətinə  tabe  olmağa  razılaşıblar. 
Ermənilər mənə deyirlər ki, Şuşada  və Qarabağda indiyədək heç bir  zaman belə 
əmin-amanlıq və qayda olmamışdır». 
Hətta  ABŞ  ermənisi  prof.  Hovanissyan  etiraf  edir  ki,  Qarabağ  ermənilərinin 
əksəriyyəti  ərazinin  iqtisadi    cəhətdən  Şərqi    Zaqafqaziyadan  asılı  olduğunu  və 
Qarabağın  xarabazarlığa  çevrilməsinin  qarşısını  almağın  yeganə  yolunu 
Azərbaycanla bağlılığında görürdü.  
Qarabağda  yaranmış  sülh,    əmin-amanlıq  Ermənistanın  hərbi  təcavüzü 
nəticəsində  pozuldu.  Ermənistan  1920-ci  ilin  martında  Dağlıq  Qarabağda 

---