Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 119 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Anlamaq  çətin  deyil  ki,  hansısa  razılaşma  olmasaydı,  yaxud  Ermənistana 
hansısa  güclü  təsir  edilməsəydi,  Ermənistan  dünyasında  öz  xoşuna  sinov  getdiyi 
Naxçıvan barəsində belə dekret verməzdi.  
AMEA-nın  müxbir  üzvü  professor  Qaraş Mədətovun  yazdığına  görə 1921-ci 
ilin əvvəllərində Naxçıvanda sorğu keçirildi. Əhalinin 90 faizdən çoxu «mütəşəkkil 
rəyini bildirdi». Naxçıvanın Azərbaycan tərkibində qalmasına səs verdi.  
16  mart  1921-ci  ildə  Moskvada  Rusiya  və  Türkiyə  arasında  müqavilə 
imzalandı. Bu vaxt üçün artıq Naxçıvanın Azərbaycan tərkibində qalması məsələsi 
Ermənistanın  deyilən  dekreti    nəzər  alınmaqla  Naxçıvanda  keçirilən  sorğuda  həll 
olunmuşdu. 16 martda imzalanan beynəlxalq müqavilə Naxçıvanın ərazi statusunu 
təsdiq  etdi  və  Naxçıvana  Azərbaycan  protektoratı  altında  muxtariyyat  verilməsini 
müəyyənləşdirdi.  Naxçıvanın  bu  statusu  digər  bir  beynəlxalq  müqavilədə  də  – 
Rusiyanın iştirakı ilə Türkiyə, Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın 1921-ci ilin 
oktyabrında imzaladıqları Qars müqaviləsində təsdiqləndi.  
Beləliklə,  Naxçıvanın  Azərbaycan  tərkibində  qalması  məsələsi  qəti  həll 
olundu.  Bu,  Ermənistanın  Naxçıvana  yiyələnmək  cəhdlərinin,  habelə  Moskvanın 
müəyyən  rəhbər  dairələrinin  və  Orconikidzenin  Naxçıvanı  Ermənistana  vermək 
uğrunda uzun müddət ərzində apardıqları mübarizənin  boşa çıxması demək idi.  
Moskvada fəaliyyət göstərən Erməni icmaları konfederasiyasının icraçı katibi 
Karen Mikaelyan Moskva müqaviləsi barədə yazır:  
«Bolşevik-  kamalçılar  (Türkiyə  –  T.K.)  alyansı  faciəli  nəticələr  vermişdir. 
Alyans  Rusiyanın  taleyinə  (gör-a!:  Rusiyanın  taleyinə!  –  T.K.),  regionun 
xalqlarının  taleyinə  və  həm  də  bütün  dünyanın  taleyinə  (gör-a!:  bütün  dünyanın 
taleyinə! – T.K.) təsir» etmişdir.  
Bu  fitnəkar  və  nadan  fəryad  «bəlkə  də  qaytardılar»  ümidilə  Rusiya 
Jirinovskilərini  və  digər  ölkələrin  Jirinovski  kimilərini  Türkiyənin  və 
Azərbaycanın üstünə salışdırmaq cəhdidir.  
Ancaq … karvan çoxdan, lap çoxdan keçib! 

---