Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 73 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Rusiya generalı A.N.Yermolovu qəbul edərkən demişdi ki, Naxçıvanı üç əsr onun 
Kəngərli nəsli idarə etmişdir.  
Naxçıvan  xanlığı  dörd  dairədən  ibarət  idi:  Naxçıvan,  Ordubad,  Mehri  və 
Qafan.  
1790-cı ildə Mehri və Qafan Qarabağ xanlığı tərkibinə qatılır. 
Azərbaycan xanlıqları möhkəmlənməyə  macal tapmamış Rusiya təhlükəsi ilə 
üzləşdilər. 1783-cü ilin mayında knyaz Potyomkin göstəriş verdi ki, «Dərbənd zəbt 
olunsun,  Fətəli  xan  tutulsun,  düşmənlərinin  xan  əleyhinə  hərəkətlərinin  qarşısı 
alınmasın».
63 
 Başqa bir direktiv belə idi: «Fətəli xan əleyhinə onun qonşularını işə 
salmaq lazımdır».
64 
 Göründüyü kimi, Rusiyanın Azərbaycanı işğal etmək planında 
Azərbaycan xanlarının arasını vurmaq, birini digərinə qarşı müharibəyə qaldırmaq 
taktikası mühüm yer tutmuşdu.  
Qarabağ  xanı  Đbrahim  Xəlil  xan  1783-cü  il  martın  18-də  II  Yekaterinaya 
müraciət  edərək  Qarabağ  xanlığını  himayəyə  götürməyi  xahiş  etmişdi.  Lakin  çar 
sarayı  faktiki  olaraq  bu  müraciətə  məhəl  qomamış  və  məkrli  əməllərə  meydan 
vermişdi:  
-  1783-cü  il  aprel  ayının  6-da  knyaz  Potyomkin  general  Potyomkinə  əmr 
etmişdi:  «Đbrahim  xanı  devirməli  və  Qarabağda  müstəqil  erməni  əyaləti  təsis 
etməli»; 
65 
 
-  Mayın  19-da  isə  knyaz  belə  bir  əmr  verir:  «Rusiyanın  ali  himayəsi  altında 
Asiyada  Ermənistanla  Qarabağdan  ibarət  güclü  xristian  dövləti  yaratmaq  üçün 
erməniləri əzizləmək lazımdır»; 
66 
 
Yenə  həmin  ayda  knyaz  Potyomkin  hökm  etdi:  «Münasib  məqamda  Đbrahim 
xan erməni millətindən olan hökmdarla əvəz edilməlidir».
67 
 
Az  sonra  «Qarabağ  və  Qaradağdan  ibarət  yeni  dövlət»  yaratmaq  qət  edildi. 
Bununla əlaqədar general-Potyomkin noyabrda knyaz Potyomkindən xahiş etdi ki, 
aydınlaşdırsın: yeni dövlətə «hansı idarəçilik forması verilsin? Đrəvan vilayətini bu 
yeni dövlətə daxil etmək lazımdırmı?».
68 
 

---