Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 71 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
var.  Qoşun  gecə  qalanın  yanındakı  böyük  bağa  girməli  və  «şəhərdə  olan  300 
erməni  ilə  razılığa  gəlməlidir,  ermənilər  darvazaları  açarlar  (satqınlıq  edərlər!  – 
T.K.)şəhər  asanlıqla tutular». 
Sonra  da  növbədə  Təbriz  idi  –  «şəhərdə  və  ətrafında  əhalisinin  hamısı 
busurman  və  bir  az  xristian  olan  çox  varlı  və  böyük  Təbriz»!  Eyni  zamanda 
Həştərxandan kazaklar Gilana yeridilməli idi. Bütün bu yerlər (Şamaxıdan Təbriz 
və  Gilana  qədər  olan  ərazi)  işğal  ediləndə  «erməni  ölkəsi»  116  minlik  qoşun 
verəcəkdir.(ruslar həmin əraziləri işğal etsinlər, «erməni ölkəsi» 116 minlik qoşun 
versin! – T.K.)  
Bu  açıq-aşkar  avantürist  plan  çar  sarayının  diqqətini  cəlb  etdi.  Ori  noyabrın 
12-də  «posolğskiy  prikaz»  a  (xarici  dövlətlərlə  əlaqələr  üzrə  mərkəzi  hökumət 
idarəsi  )  dəvət olundu.  Ona  bildirildi ki,  çar  onun  təklifləri  ilə tanış  edilmişdir və 
«həmin  işə   tərəfdardır»,  lakin  «çar  hazırda  isveç müharibəsilə məşğuldur»  və  iki 
yerdə müharibə aparmaq çətindir.  
Oriyə  «hədiyyələrinə  görə  iki  qat  artıq  maaş»  təyin  olundu!  Sonra,  31  mart 
1702-ci  ildə  çar  «ermənilərin  Đran  zülmündən  azad  olunmasında  iştirak  etməyə 
razılıq verdi».
58 
  Ori yeni  layihələr irəli  sürdü:  1703-cü  ilin  axırlarında  çara  yazdı 
ki, Đrəvan tutulandan sonra Konstantinopol ovcun içindədir… Həm də xahiş etdi ki, 
ona  polkovnik  rütbəsi  verilsin.  Çar  dərkənar  qoydu:  «Onun  arzusuna  müvafiq 
olaraq polkovnik yazmaq».
59 
 
I  Pyotr  Orinin  sərəncamına  40  minlik  rus  qoşunu  verməyi  tapşırdı.  Đ. 
Arqutinskinin  (Arqutyan)  yazdığına  görə,  Ori  «təvazökarlıq  göstərib  padşaha 
minnətədarlıq bildirərək, həmin yüksək lütfdən imtina etdi».
60 
 
Yox, məsələ əsla, «təvazökarlıqda» deyildi. Təvazökarlıq fırıldaqçıya yad idi. 
Onun məqsədi Rusiyanı bilavasitə Đranla geniş miqyaslı müharibəyə, Azərbaycana 
qoşun yeritməyə təhrik etmək idi.  
Müxtəlif  səbəblərə  görə  Şamaxı-Naxçıvan,  Naxçıvan-Təbriz,  Naxçıvan-
Đrəvan-Đstanbul hərbi yürüşü o zaman baş tutmadı. I Pyotr «Şamaxı ekspediyası»na 
1722-ci ildə başladı.  

---