Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 139 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
azərbaycanlısızlaşdırılaraq  erməniləşdirilmişdi.  Məsələn,  təkcə  Mahmudabad 
kəndində 1000nəfər erməni məskunlaşdırılmışdı. 
Qriboyedov  yazırdı  ki,  erməni  köçkünlərinin  əksəriyyəti  «müsəlman 
mülkədarlarının  torpaqlarında  yerləşdirilmişdir.  Yayda  buna  yol  vermək  olardı. 
Müsəlman  sahibkarları  yaylaqda  idilər.  Onlar  başqa  dinli  gəlmələrlə  az  hallarda 
əlaqədə olublar». Müsəlmanlar «ehtiyat edirlər ki, ermənilər bir dəfə buraxıldıqları 
torpaqlara həmişəlik yiyələnəcəklər». 
Belə də oldu.  Çar hakimiyyət  orqanlarının  bilavasitə  havadarlığı ilə  yersizlər 
gəlib yerliləri sıxışdırmağa başladılar. Azərbaycanda da Đ.Çavçavadze yazdığı kimi 
oldu:  «Çoxmu,  ya  azmı  şeyə  malikik,  fərqi  yoxdur.  Hər  halda  sizə  (ermənilərə  – 
T.K.) daldalanacaq verdik, sizi sığındırdıq, sizinlə qardaşlaşdıq. Bizim öz evimizdə 
bizimlə düşmən kimi rəftar etməyin». 
Ermənilərin Naxçıvan və digər Azərbaycan vilayətlərinə köçürülməsi prosesi 
sonrakı  illərdə  də  davam  etmişdi.  Bu,  ermənilərin  sayının  qat-qat  çoxalması  ilə 
nəticələnmişdi.  1897-ci  ildə  Naxçıvanda  (Naxçıvan  və  Şərur-Dərələyəz 
qəzalarında) artıq 55 min 398 nəfər erməni var idi. Azərbaycanlılar (115 min 711 
nəfər) yenə də onlardan iki dəfə çox idilər.  
1897-1917-ci  illər  ərzində  Naxçıvan  əhalisinin  tərkibində  yeni  dəyişikliklər 
baş vermişdi. Azərbaycanlıların sayı 128 minə, ermənilərin sayı 80 minə çatmışdı. 
Ermənilərin  belə  artımı  doğumun  yüksək  olması  nəticəsi  deyildi.  Bu,  xarici 
ermənilərin  Naxçıvanda  məskunlaşdırılması  siyasətinin  hələ  də  davam  etməsi  ilə 
bağlı idi.  
Köçkünlər  hesabına  Naxçıvanda  ermənilərin  sayının  belə  artmasına 
baxmayaraq  yenə  də onlar  əhalinin tərkibində  sayca üstünlük təşkil  etməmişdilər. 
Heç bir zaman üstünlük təşkil etməmişdilər.  
Beləliklə  faktlar  erməni  müəlliflərinin  Naxçıvan  əhalisinin  milli  tərkibində 
ermənilərin  xüsusi  çəkisi  haqqında  fikirlərini  tamamilə  ifşa  edir.    Faktlar  həm  də 
Naxçıvanda  150  min  erməni  olması  haqqında  iddianı  tamamilə  təkzib  edir.  Əgər 
sovet  dövründə  ta  1960-cı  ilədək  nə  vaxtsa  Naxçıvanda  ümumiyyətlə,  151  min 

---