Nazorat savollari: Port deganda nimani tushinasiz?

� Telnet � uzoqdan murojaat qilish bayonnomasi, yani buyruqlarni uzoqdagi kompyuterda masofadan turib ijro еtish;

� Simple Mail Tgapsfer Ptotocol (SMTP) � еlektron pochtani yuborishning oddiy bayonnomasi; __

� Hyper Text Tgapsfer Protocol (HTTP) � gipermatnni uzatish bayonnomasi (Worid Wide Web da axborotlarni uzatishda ishlatiladi);

� Network News Tgapsfer Protocol (NNTP) � yangiliklarni (telekonferenciyalarni) uzatish bayonnomasi.

Foydalanuvchilarni tizim bilan muloqoti matnli interfeysni ishlatgan holda UNIX operacion tizimi asosida yoki hozirda anchagina keng tarqalgan MS Windows/Windows 95 muxitida amalga oshirilib, bu muxit uchun Internet ning barcha texnologiyalari va servislari bilan ishlaydigan amaliy dasturlar mavjuddir, bu dasturlar o�z navbatida oddiy va qulay grafik interfeysga еga. UNIX ma�lumotlarni tarmoq ichida kodlash uchun KOI-8 kodlari ishlatiladi, Windows muxitida еsa ANSI standartidagi kodlar ishlatiladi.

6. COM KETMA – KET PORTLARI Ketma ket interfeysli COM – port(Communication Port – kommunikacion port). Birinchi bo`lib IBM PC modellarida paydo buldi. U Intel 8250 qabul qilgich, o`tkazgichning asinxron mikrosxemalarida qo`llanilgan. Port BIOS ni qo`llab quvvatlaydi, lekin port bilan boglanish faqatregistr darajasida bajarildi. Shuning uchun barcha RS komp`yuterlarida ketma ket interfeys uchun I8250 ,bilan moslashuvi qabul kilib o`zatgichlardan qo`llaniladi. Rossiyada ishlab chiqarilgan komp`yuterlarda KR 580VV51 mikrosxemasi ishlatiladi. Ushbu mikrosxema universal sinxron – assinxron qabul kilib yuborgich sanaladi. Ushbu komp`yuterlar RS bilan COM- port darajada moslashmaydi. Registr darajasidagi COM- port bilan moslashuv zarur holat sanaladi. RSning COM- porti haqida gapira turib I 8250 registri modeli va RS-232C asinxron interfeysi bilan moslashuv nazarda tutiladi. COM – portlarning qo`llanilishi COM – portlari ko`prok manipulyatorlarni(sichkon, trekbol) ulashda qo`llaniladi. Bu holda port ketma ket kiritish rejimida qo`llaniladi. Istemolchi interfeysdan oladi. Port raz`yomi va Sichqonchani ketma ket interfeysdan sichkon – Serial Mouse ishlab turgan portga ulashimiz mumkin. Port raz`yomi va Sichqonchaning mosligini ta`minlash uchun DB-95-DB25p yoki DB-255-DB-9p utkazgichidan foydalaniladi. Portlar uchun COM1 –IQR4, COM2- IQR3, Sichqoncha uchun ham uzulishlar talab qilinadi. IQR rakami bilan port rakamining bog’liqligi drayver xususiyatlari bilan shartlanadi. Har bir vokea – ya`ni Sichqonchaning harakati yoki tugma bosilishi – yuborilishi RS-232S interfeysi orqali ikkilik posilkasi bilan kadirovka qilinadi. Assinxron yuborish qo`llaniladi: interfeys liniyalari boshqariluvi ikkimaydonli istemolni ta`minlaydi. Ikki xil ko`rinishdagi Serial Mouse- MS – MOUSE va PC- Mouse (Mouse Sustems Mouse ) javob beradigan drayverni talab qiladi. Ko`pchilik Sichqonchalarda MS/PS utkazgich mavjuddir. «Begona» drayverli sichkon yo javob bermaydi yoki «sirli» saqraydi. Bu xilma xillik etkazishning turli formatlarini ishlatadi: 1200 bit/s bir xil tezlikda bir stol bitda Microsoft Mouse 7 bit ma`lumotni ishlatadi, RS Mouse esa 8 bit. Sichkocha har bir holatini o`zgartirganda – yurganda, tugmasini bosganda – yuborganda paket yuboriladi. MS – Mouse yuboradigan paket 3 baytdan tashkil topadi. PC- Mouse 5 bayt beradi. Bu erda LB(Left Button), MB(Middle Button) va RB(Right Button) chap, urta va ung tugmalar holatini bildiradi, X[7;0] va Y[7;0] – X va Y koordinatalari Sichqoncha joriydan birta oldingi posilka momentining bitlarda harakatini izoxlaydi. MS – MOUSE uchun X koordinatasi bo`yicha ungga, U koordinatasi bo`yicha pastga va PC- Mouse uchun balandga. Bundan kelib chiqadiki sichkon tipiga javob bermaydigan drayver bo`lsa, ekranda kursor tartibsiz harakatda bo`ladi. Tashqi modemlarni ulash uchun tulik (9 - provdli) kabel APD-AKD ishlatiladi. Shu kabel razryomlar birligi uchun ham ishlatiladi. Sichqon uchun mo`ljallangan 9-25 o`tkazgichlar ishlatilishi mumkin. Kommunikaciyalashgan PO ning ishlashi uchun o`zilishlar ishlatilishi talab qilinadi, lekin bu erda nomer, port va liniya o`zilishlarini tuplash erkinligi bor. Agar ishlash tezligi 9600 bit/s va undan baland bo`lsa, unda COM-port UART -16550A mikrosxemalari yoki shunga o`xshashlariga realizaciya qilinadi. FIFO- buferi va DMA kanali bo`yicha almashishni ishlatish sharoiti kommunikacion PO ga bog’liq. Ikkita ma`lum masofaga bir-biridan o`zok komp`yuterlarning aloqasi uchun, ularning komportlarini nul`-modem kabeli bilan ulash kerak xolos. Norton Comander yoki Intering MS-DOS dasturlarning fayl almashishi tezligi apparat o`zilishlarini qo`llamasdan 115,2 kbit/s ga teng. Shu ulanish kengrok servis takdim etuvchi Lantastic tarmoq paketi ham foydalanishi mumkin. COM-portga ulangan printer va plotterlar tanlangan bayonnomaga javob berib, oqim bilan boshqariladigan XON/XOFF dasturiy yoki RTS/CTS apparatli kabeldan foydalanish zarur. Apparatli bayonnomadan foydalanish yaxshirok. DOS vositalarini chikarganda (Copy yoki Print komandalari) uzulishlari qo`llanilmaydi. COM-portga elektron kalitlarni ulash uchun qo`llanilib (Security Devices), PO ni licenziyasiz ishlatishdan himoya qilish uchun muljallangan. BU qurilmalar «shaffof» holda bo`lishi mumkin va u bilan shu portning o`zidan boshqa periferiya qurilmalaridan foydalanishga imkon beradi. Tegishli dasturish vosita yordamida COM-portni eng oddiy terminal BIOS funkciyalariga COM-port xizmatlari, teletaym chiqish va klaviatura kirishlardan iborat bo`ladi. Lekin bunday terminal faqat kichik tezliklarda ishlay oladi, chunki BIOS funkciyalari universal bo`lishiga karamasdan , juda tezkor emas. Har xil periferik qurilma va terminallarda RS- 232C interfeysi keng tarkalgan. COM-port uchta dasturiy boshqaruvdagi chikuvchi liniya va to`rtta dasturiy uqiladigan ikki maydonli signalga ega, kiruvchi liniyadan ikki tomonlama interfeys sifatida foydalanish mumkin. Ularni ishlatish ishlab chikaruvchi bilan aniklanadi. COM-portning kirish liniyasidan foydalanib RS ga tovush signalini yozuvchi bir bitli impulsli kengaytirilgan o`zgartirgaich sxemasi mavjud. Ushbu yozuvni ukitish RS da nutkni ifodalashga yordam beradi. COM-port nur qo`llaydigan simsiz kommunikaciya va infrakizil diapazondagi qabul kilgichlar IR(infra red) connection uchun ishlatiladi. Bu interfeys bir-biridan bir necha metrga o`zoklashgan qurilmalar urtasidagi aloqani olib boradi. Infrakizil sistemalar past(to 115,2Kbit/s), urta(1,152Mbit/s) va yuqori(4 Mbit/s) tezlik bilan farklanadi. Past tezlikdagi sistemalar kiska xabarlar bilan almashganda xizmat qiladi. Yuqori tezlikdagi sistemalar – komp`yuterlar urtasidagi fayl almashishlar, komp`yuter tarmogiga ulanish, printerga chikarish, proekcion apparat va boshqalar uchun xizmat qiladi. Yanada yuqori tezlikdagi «tirik video» almashinuv kutilmokda. 1993 yil ma`lumotlarni infrakizil sistema orqali yuborish IRDA(Infrared Data Association) associaciyasining vazifasi boshqa har xil ishlab chikarilgan qurilmaning ajralib turishini ta`minlash edi. Xozirgi vaqtda IRDA 1.1 standarti mavjuddir. Hewlett Packord- HP- SIR(Hewlett Packord Slow Infra Red) va SharpASK(Amplitude Shifted Keyed IR) firmalarining shaxsiy sistemalari mavjud. Interfeysning asosiy xorakteristikalari kuidagilar: IrDA SIR(Slow Infra Red), HP-SIR-9,6- 115,2 kbit/s; IrDA MIR (Middle Infra Red) – 1,2 Mbit/s; IrDA FIR(Fast Infra Red) – 4 Mbit/s + Sharp ASK- 9,6 – 57,6 Kbit/s; 115200 bit/s tezlik uchun UART infrakizil 16450/16550 bilan birgalikda aloqa ishlatiladi. Hozirgi zamonaviy sistemali platalarda infrakizil mulokot uchun konfiguraciyalashgan COM2 portlari ishlatiladi. Bunday holda komp`yuterning oldingi qismida sistemali plataning IR- Conntctor raz`yomiga ulanadigan tashqi qabul kilib o`zatkich «infrakizil ko`z» urnatiladi. Urta va yuqori tezliklarda almashish maxsus mikrosxemalar, dasturiy boshqarishni intensiv almashishga muljallangan yoki shinani to`g’ri boshqaradigan DMA bilan mumkin bo`lganda qo`llaniladi. Infraqizil nur tarkatuvchilar radio chastotadagi diapozonda pomex bermaydi va kursatuv konfidencialligini ta`minlaydi. Infraqizil nurlar devordan o`tmasligi uchun, ularni boshqarish maydoni osongina chegaralanadi. DOK- stanciyalar bilan bog’lanishda yoki stacionar komp`yuterlarning portativ komp`yuterlar bilan bog’lanishida infrakizil texnologiya juda qo`llaniladi keladi.Ayrim printer modellari infrakizil interfeysga ega. Bu test rejimi UART(ichki tashxis rejimi) mikrosxemasini tekshiradi va o`zilishlarni tanlaydi. Lekin ular tez- tez noxushlik tugdiradigan mikrosxemalarning kiritish chikarish buferlari tekshirmaydilar. Agar test o`tmay qolsa, sababini yo o`zilishlar adresida yoki UART mikrosxemaning o`zidan izlash kerak. COM- port LPT portdan farqli ularok hamma zanjirlarni to`liq tekshiradi. Chunki COM- portda kiruvchi signallar soni chikuvchi signallar sonidan ko`prokdir. Kalit qabul kilgichning chiqishi bilan yuborgichning kirishini birlashtiradi. Yuborgichning ishlashi uchun hamma xil kalitlarga RTS CTS peremiuchka bo`lishi kerak. Usiz simvollar o`zatilmaydi. Chiquvchi signal DTR odatda DSR, DCD va RI kiruvchi liniyalarni tekshirish uchun qo`llaniladi. Agar test tashqi kalitdan o`tmasa, sababini tashqi buferdan axtarish kerak bo`lib, ular istemolda yoki tashqi raz`yomga ulanadigan shleyflarda. Bu erda oscillograf yoki vol`tmetr orqali berishi mumkin: 1).Yuborgichning chikuvchi sxemasidagi ikkimaydonli istemolni tekshirish(bu kadam mantiqiy birinchi, lekin texnik jixatdan eng kiyini, uni bufer mikrosxemalari almashtirganda qo`llash mumkin ). 2).TD, RTS va DTR chiqish yo`lidagi kuchlanishni tekshirish: apparat sbrosidan keyin TD chiqish yo`lida -12 atrofidagi manfiy potencial bo`lishi kerak, RTS va DTR chiqish yo`lida xudi shunaka lekin musbat bo`lishi kerak. Agar bu potenciallar bo`lmasa, plataga raz`yomni shleyf orqali ulashda xatolik bo`lishi mumkin. Ko`p tarqalgan variantlar: - shleyf ulanmagan; - shleyf noto`g’ri ulangan (raz`yom aylangan yoki kushilish bilan kuyilgan); - shleyf raskladkasi plata raz`yomiga javob bermaydi. Birinchi ikki variant dikkat bilan ko`zdan kechirilganda tekshiriladi, uchinchisi esa ayrim harakatlarni talab qiladi. Nazariy jixatdan port joylashgan plata raz`yomiga shleyf javob bergan holda kuyilishi kerak. Agar xatolik raskladkada bo`lsa, bu uchta chiquvchi signalni raz`yomning boshqa kontaktlaridan topiladi (kiruvchi kontaktlarda potencial ko`p katta emas). Agar bu signallar topilmasa, unda bufer tuzilishi ishdan chiqadi.

7. Ltp ulagichi. Printer port lptning ishlash xususiyatlari va printsipi Eng qadimgi kompyuter portlaridan biri LPT porti yoki parallel port. Garchi LPT portini endi biron bir anakartda hech narsa ko'rinmasa ham, o'qiydiganlar uning nima ekanligini bilishga qiziqishlari mumkin. Avvalo, portning nomi bilan shug'ullanamiz. Ehtimol, hamma ham LPT qisqartmasi nimani anglatishini bilmaydi. Aslida, LPT bu Line Print Terminal jumlasining qisqartmasi. Shunday qilib, LPT porti asosan printerlarni ulash uchun mo'ljallanganligi aniq bo'ldi. Shuning uchun LPT porti boshqa nomga ega - printer porti. Nazariy jihatdan ular LPT va boshqa qurilmalarga ulanishi mumkin. LPT porti uzoq tarixga ega. U Centronics tomonidan ishlab chiqilgan (shuning uchun bu port ko'pincha Centronics porti deb nomlanadi), PC davrining boshlanishidan oldin, 1970-yillarning boshlarida nuqta matritsali printerlarni chiqargan. Va 1980-yillarning boshlarida LPT porti IBM tomonidan o'z kompyuterlarida ishlatilgan va bir muncha vaqt yuqori tezlikda (o'sha paytda) qurilmalarni ulash uchun standart portga aylandi. Kompyuterning orqa tomonidagi parallel portning ko'rinishi LPT interfeysi bir nechta nashrlarda mavjud edi. Dastlabki versiyada LPT porti bir tomonlama edi, ya'ni ma'lumotlarni faqat bitta yo'nalishda - periferik qurilmaga uzatish mumkin edi. Albatta, bu holat foydalanuvchilarga ma'qul kelmadi, chunki har ikkala yo'nalishda ham ma'lumotlarni uzatishni talab qiluvchi printerlar mavjud edi. Shu sababli, keyinchalik LPT interfeysi xalqaro IEEE 1284 standarti ishlab chiqilgunga qadar bir necha bor takomillashtirildi va ushbu standartga muvofiq parallel port interfeysi bir nechta ish rejimlarini qo'llab-quvvatladi va eski standartlarga mos edi. Bundan tashqari, interfeys o'zining so'nggi versiyasida nisbatan yuqori ma'lumotlar uzatish tezligini - 5 Mb / s gacha qo'llab-quvvatladi. Parallel port printsipi LPT porti parallel deb nomlanadi, chunki unga ulangan kabelda ma'lumotlar parallel ravishda, ya'ni bir vaqtning o'zida bir nechta o'tkazgich orqali uzatiladi. Paralel port ushbu xususiyatdan boshqa kompyuter portidan - seriya COM portidan farq qiladi. Centronik kabelda ma'lumotlarni o'zlari uzatadigan 8 konduktor mavjud, bundan tashqari, kabelda bir nechta nazorat liniyalari mavjud. Paralel port asosan printerlarni ulash uchun ishlatilgan bo'lsa-da, ammo boshqa maqsadlar ham mavjud edi. Birinchidan, LPT portidan foydalanib, ikkita kompyuterni to'g'ridan-to'g'ri ulashingiz mumkin - maxsus Interlink kabeli orqali. Ethernet tarmoq kartalarining keng tarqalishidan oldin, bunday ulanish, foydalanuvchiga yuqori ma'lumot uzatish tezligini ta'minlamagan bo'lsa ham, ko'pincha ikkita kompyuterni ulashning yagona usuli edi. LPT portiga ulanish uchun mo'ljallangan elektron kalitlar ham mavjud. Kompyuterlar orasidagi ma'lumot kabeli - Interlink Anakartdagi boshqa ko'plab qurilmalarda bo'lgani kabi, parallel portning ishlash rejimlari ko'pincha BIOS Setup orqali sozlanishi mumkin. Buning uchun, qoida tariqasida, Parallel Port, Parallel Port IRQ, Parallel Port DMA va boshqalar kabi parametrlardan foydalaniladi. Anakart va Centronika kabelidagi parallel ulagich LPT port ulagichi odatda to'g'ridan-to'g'ri anakartda joylashgan, garchi 1990 yillarning o'rtalariga qadar. u odatda boshqa kompyuter portlari joylashgan kengayish uyasiga joylashtirilgan multikard deb nomlangan joyda edi. Port chiqishi DB25 ulagichi deb nomlangan 25 pinli ayol ulagichdir. LPT (DB25 - "ona") va bortda o'yin porti bo'lgan ISA multikard. Printerga ulanish uchun maxsus simi ishlatiladi - Centronics kabeli. Centronics simining bir uchi (vilkasi) portga ulanadi, ikkinchisi (shuningdek, vilkasi) maxsus printer ulagichiga ulanadi. Oxirgi ulagichda 36 ta pin mavjud. Shuning uchun Centronics kabelining o'ziga xos xususiyati shundaki, u har ikki tomondan turli xil ulagichlarga ega. Centronics simining ko'rinishi. Ko'pincha anakart uchun simi ulagichi Centronics ulagichi deb ataladi, ammo qat'iyan aytganda, Centronics ulagichi faqat printerga ulanadigan va faqat anakartga ulanadigan 36 pinli ulagich deb ataladi. Portga ulanish uchun simi ulagichi Amfenolstacker ulagichi, uni ishlab chiqargan ulagichlarni ishlab chiqaradigan Amerika kompaniyasining Amfenol nomidan aytiladi. Parallel portning xususiyatlari LPT porti parallel ravishda ma'lumotlarni uzatishni qo'llab-quvvatlaganligi sababli, birinchi kompyuterlarda ushbu port eng tezkor kompyuter portlaridan biri hisoblanar edi. Ma'lumotni bir nechta liniyalar orqali uzatish ko'p jihatdan LPT arxitektura interfeysini kompyuter avtobuslariga olib keladi. Shunga qaramay, bu holat, shuningdek, kabelning aralashishi tufayli 5 m dan oshmasligi mumkin bo'lgan kabel uzunligini cheklaydi. Portning signal liniyalarida ishlatiladigan maksimal kuchlanish +5 V ni tashkil qiladi. Oddiy ma'lumotlarni uzatish uchun faqat o'nta signal liniyalari talab qilinadi - bu haqiqiy ma'lumotlarning 8 liniyasi, strobe signal liniyasi, ya'ni port ma'lumot uzatishga tayyorligi to'g'risida signal va band bo'lgan liniya. . Qolgan chiziqlar Centronics standartiga muvofiqligi uchun ishlatiladi. Kontaktlarning raqamlanishi bilan LPT-port turi "ona". DB25 parallel port ulagichini o'rnatish: 1 - ma'lumotlar strobi 2-9 - ma'lumotlar, 0-7 bit 10 - tan olish 11 - Band (band) 12 - qog'oz chiqarildi 13 - tanlang (Printer faol) 14 - avtomatik oziqlantirish 15 - xato 16 - Init (Chop etishni boshlash) 17 - Kirish-ni tanlang 18-25 - Yer Xulosa LPT porti shaxsiy kompyuter interfeysi bo'lib, u hozirda eskirgan deb hisoblanadi va kompyuter uskunalari va dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchilar tomonidan muhim qo'llab-quvvatlanmaydi. Shu bilan birga, parallel port hali ham ko'plab kompyuterlar va printerlarning eskirgan modellarida muvaffaqiyatli ishlatilmoqda.