N.Ə. SƏLİmova, B.Ş.ŞAhpəLƏngova

 
 
 
 
I 
II 
 
III     IV          VI 
                  
VII 
                               
6 
I 
   
    V 
  
  
1 
     3 
 
IX      
 
  
VIII 
  
7 
VII          VII 
    2 
     8 
Şə
kil 8.1. Alkilsulfatlar əsasında yuyucu vasitələrin alınması 
                    prosesinin texnoloji sxemi 
1 – reaktor; 2 – separator; 3 – absorber; 4,6 – neytralla
şdırıcılar; 
5 – soyuducu; 7 – qarı
şdırıcı; 6 – səpələyici quruducu kalon; 9 – 
tsiklon;  10  – 
şnek  (səpələnən  şeyləri  və  ya  tayları  kiçik 
m
əsafəyə  nəql  etmək  üçün  navalçaşəkilli  konveyer);  11  – 
nasoslar; I – duzlu su; II – ROH; III – hava; IV – SO
3
 v
ə hava 
qarı
şığı;  V  –  su;  VI  –  abqazlar;  VII  –  NaOH;  VIII  –  odluq 
qazları; IX – qazlar; X – yuyucu vasit
ə; XI – turş su. 
XI 
 
4 
5 
11 
11
1 
9 
10   10 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
276 
8.2. Parafinlərin sulfooksidləşməsi və sulfoxlorlaşması 
Sulfat  tur
şusu  və  onun  törəmələri  olefinlər  və  aromatik 
birl
əşmələrdən  fərqli  olaraq  parafinlərlə  reaksiyaya  girmir. 
Odur  ki,  alkilsulfotur
şular    və  onların  duzlarının  alınmasında 
ba
şqa reaksiyalardan, məsələn, alkilxloridlərin natrium sulfitlə 
qar
şılıqlı təsiri: 
   RCI  +  Na
2
SO
3
 
→

 RSO
2
ONa  + NaCI
.........(8.13) 
Natrium  bisulfitin  olefinl
ərə  radikal-zəncir  mexanizm 
üzr
ə birləşməsi: 
    
ONa
SO
CH
RCH
NaHSO
CH
RCH
2
2
2
3
2
−
→

+
=
 
                                                                           ........(8.14) 
Merkaptanların  oksidl
əşdirilməsi  və  s.  reaksiyalardan 
istifad
ə olunur. 
1940-ci  ild
ə  doymuş  karbohidrogenlərin  iki  mühüm 
reaksiyası k
əşf olundu: sulfooksidləşmə və sulfoxlorlaşma. 
Sulfoxlorla
şma sulfit anhidridi və xlorun işıqlandırma ilə 
parafinl
ərlə qarşılıqlı təsirinə əsaslanır.  
    RH + SO
2
 + CI
2
   
→

 RSO
2
CI  + HCI.......
(8.15) 
Sulfit  anhidridi  v
ə  oksigen  şualandırma  və  ya  radikal  – 
z
əncir  reaksiya  inisiatorlarının  iştirakı  ilə  parafinlərlə  reak-
siyaya  daxil  olaraq  sulfotur
şular əmələ  gətirir(sulfooksidləşmə 
reaksiyası). 
     RH + SO
2
 + 0,5O
2
   
→

 RSO
2
OH........
(8.16) 
Bu  prosesl
ər  sayəsində  parafin  karbohidrogenlərində 
hidrogen  atomunun 
əvəzolunması  ilə  alifatik  sıra  sulfoturşu-
larını  almaq  mümkün  olmu
şdur.  Müvafiq  sulfoxloridləri  və 
sulfotur
şuları  qələvilərlə  neytrallaş-dırmaqla  yuyucu  vasitələr  
alınır. 
AlkH + SO
2
  +  CI
2
 
→

 AlkSO
2
CI + HCI
........(8.17) 
AlkSO
2
CI+2 NaOH
→

AlkSO
2
ONa+NaCI + H
2
O....(8.18) 
AlkH  +  SO
2
  +  0,5O
2
 
→

 AlkSO
2
OH
...........(8.19) 
AlkSO
2
OH + NaOH 
→

 AlkSO
2
ONa + H
2
O...........(8.20) 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
277 
Sulfoxlorla
şma  güclü  ekzotermiki  reaksiya  olub  dönmə-
y
ən bir prosesdir. 
 
8.2.1. Alkilsulfonatlar istehsalı 
Alkilsulfonatlar  t
ərkibində  12
–
18  karbon  atomu  olan 
doymu
ş  karbohidrogen  sırası  sulfoturşuların  natrium  duzudur. 
Alkilsulfonatların  alınmasında 
əsas  xammal  kimi    tərkibində 
14
–
22 karbon atomu olan t
əbii və sintetik karbohidrogenlərdən 
(birba
şa  qovulan,  240
–
300
0
С  temperatur  hədlərində  qaynayan 
neftin  kerosin  fraksiyası  v
ə  ya  hidrogenləşdirilmiş  sintindən) 
istifad
ə  olunur.  Yəni  alkilsulfonatların  alınmasında  ilkin 
xammal neftin parafin karbohidrogenl
əridir.  
Alkilsulfonatlar alkilsulfatlara n
əzərən daha az yuyuculuq 
xass
əsinə malik olduğuna görə əsasən digər yuyucu vasitələrlə 
qarı
şıq şəklində istifadə olunur.  
Alkilsulfonatları  iki  üsulla  almaq  olar:  alifatik  karbo-
hidrogenl
ərin sulfooksidləşməsi və ya sulfoxlorlaşması ilə.  
Sulfoxlorla
şma  prosesini  karbohidrogenlərə  sulfat 
anhidridi  v
ə  xlorla  təsir  etməklə  alırlar.  Reaksiya  peroksid 
birl
əşmələri  əsasında  hazırlanan  katalizator  iştirakı  ilə 
aparılark
ən  sürətlənir.  Reaksiyanın  müvəffəqiyyətlə  baş 
verm
əsi  üçün  reaksiya  qarışığının  qısadalğalı  işıq  şüaları  ilə 
şüalandırılması  lazımdır.  Əmələ  gələn  alkil  sulfoxloridləri 
q
ələvi  məhlulu  ilə  işləyərək  (15
–
20%
–
li  m
əhlul)  onu 
alkilsulfonatlara  çevirirl
ər.  Alınan  hazır  məhsul  “Sulfonat” 
adlandırılır,  ondan  “Astra”,  “Novost”  v
ə digər sintetik yuyucu 
vasit
ələrin  hazırlanmasında  istifadə  olunur.  Alkilsulfonatların 
alınma  texnologiyası  nisb
ətən sadə olub, aşağı kapital xərcləri 
il
ə  xarakterizə  olunur,  lakin  xammal  bazası  praktiki  olaraq 
m
əhdud deyil.   
Müasir dövrd
ə sintetik yuyucu vasitə kimi bioparçalanma 
xass
əsi  90%
–
d
ən az olmayan yüksək yuyuculuq qabiliyyətinə 
malik  olan  alkilsulfonat,  h
əmçinin  də  cod  suda  belə  yaxşı 
yuyuculuq  qabiliyy
ətinə malik olan olefinsulfonatlar tipli səthi 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
278 
aktiv madd
ələrdən geniş istifadə olunur. Müasir dövrdə sintetik 
yuyucu vasit
ələr müxtəlif resept üzrə hazırlanır (cədvəl.8.1). 
                                                 
Cədvəl 8.1  
                  Sintetik yuyucu vasitələrin tərkibi 
Xammalın adı 
Pambıq toxuma 
parçaların 
a
ğardılması ilə 
yuyulması üçün, 
% 
Sintetik 
parçaların 
yuyulması 
üçün, % 
İpək və 
yun 
parçaların 
yuyulması 
üçün, % 
Qabaq-
cadan 
islat-
maqla 
yuyul-
ma 
üçün, % 
S
əthi  aktiv  yuyucu 
madd
ələr 
20-18 
25 
35 
15 
Natrium 
tripolifosfat 
35-40 
50 
5 
40 
Natrium perborat 
10-20 
- 
- 
- 
Natrium silikat 
5-7 
5 
- 
- 
Susuzla
şdırılmış 
soda 
15-20 
- 
- 
- 
КМC 
0,9-1 
- 
- 
1,0 
Optiki a
ğardıcı 
0,1-0,2 
0,4 
0,2-0,3 
- 
Peroksid 
duzları-
nın stabill
əşdiricisi 
1-2 
- 
- 
- 
Natrium 
toluolsulfonat 
0-2 
0-2 
- 
- 
Natrium sulfat 
10-a q
ədər 
8-
ə qədər 
55-
ə 
q
ədər 
25-
ə 
q
ədər 
Ətriyyat əlavəsi 
0,1-0,3 
0,1-0,3 
0,1-0,3 
- 
Fermentl
ər 
(enziml
ər) 
- 
- 
- 
3-5 
N
əmlik 
10 –a q
ədər 
10–a q
ədər 
5 – 
ə 
q
ədər 
10–a 
q
ədər 
 
H
ər bir sintetik vasitə müəyyən növ parçaların yuyulma-
sında istifad
ə olunur, ona görə ki, məsələn, pambıq toxuma və 
r
əngli  parçalar  yüksək  temperatura,    qələvilərin  təsirinə  qarşı 
möhk
əmdirlər,  yun  və  təbii  ipək  parçalar  əksinə,  qələvilərin 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
279 
sulu  m
əhlullarında və yuyucu məhlulun temperaturu 45
–
50
0
С-
d
ən  yüksək  olduğu  halda  xarab  olurlar.  Sintetik  yuyucu 
vasit
ələr toz, maye və pasta halında hazırlanır.  
 
8.2.2. Alkilsulfonatlarların istehsal texnologiyası 
Alkilsulfonatların  istehsal  texnologiyası  parafinl
ərin 
radikal z
əncir mexanizm üzrə maye fazalı xlorlaşma prosesinə 
ox
şayır.  Proses  əsasən,  bütün  hündürlüyü  boyu  qarışığı 
şüalandırılmaq  üçün  civə
–
kvars  lampaları  il
ə    təchiz  olunmuş, 
kalon  tipli  aparatlarda  fotokimy
əvi  üsulla  həyata  keçirilir. 
Fasil
əsiz  proseslərdə  adətən  barbotaj  kalonundan  istifadə 
olunur,  lakin  bel
ə  aparatlarda  qazın  barbotaj  olunması  zamanı 
əks  qarışma  prosesinin  artması  reaksiya  qarışığı  tərkibinin 
nisb
ətən  pisləşməsinə  səbəb  olur.  Prosesin  boşqablı 
seksiyala
şdırılmış kalonda və ya barbotaj aparatlar kaskadında 
aparılması  t
əklif  olunmuşdur.  Fotokimyəvi  sulfoxlorlaşma 
üsulu  il
ə  alkilsulfonatların  istehsal  texnologiyası  şəkil  8.2.
–
d
ə 
göst
ərilmişdir. Maye xlorun buxarlandırılması ilə alınan xlor və 
5%  artıqlıqla  götürül
ən  qazşəkilli  SO
2
  s
əpələyici  borunun 
köm
əyilə  1  sulfoxloratorunun  aşağı  hissəsinə  verilir.  Onlar 
kalona  doldurulmu
ş  maye  təbəqəsi  içərisindən  buraxılır.  1 
sulfoxloratoruna  h
əm  də  təzə  parafin  fraksiyası  və  məhsuldan 
ayrılan  çevrilm
əyən  karbohidrogenlər  də  verilir.  Reaksiya 
istiliyi  2  soyuducusunun  köm
əyi  ilə  çıxarılır.  Bunun  üçün 
reaksiya 
qarı
şığı  3  nasosu  vasitəsilə  götürülərək  2 
soyuducusunda  soyudularaq  yenid
ən  1  sulfoxloratoruna 
qaytarılır. 1 sulfoxloratorundan çıxan qazlar HCI v
ə reaksiyaya 
daxil  olmayan  SO
2
–d
ən  ibarət  olur.  Bu  qaz  qarışığı  4 
t
əmizlənmə blokuna daxil olur. Təmizlənmə blokunda qazların 
t
ərkibində  olan  HCI  su  ilə  udularaq  qatı  xlorid  turşusuna 
çevrilir v
ə sonra da qələvi skrubberində sanitar dərəcəyə qədər 
t
əmizləndikdən  sonra  atmosferə  atılır.  Sulfoxloratorda  alınan 
reaksiya  m
əhsulları  kalonun  yan  tərəfindən  5  üfürücü  kalona 
daxil  olur.  5  üfürücü  kalonunda  hava  c
ərəyanı  vasitəsilə 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
280 
reaksiya  m
əhsullarında  həll  olmuş  HCI  və  SO
2
  ayrılır.  Sonra 
qarı
şıq  6  neytralizatorunda  100
0
C–d
ə  qələvi  məhlulu  ilə 
neytralla
şdırılır  və  7  separatorunda  çökdürülür.  Yuxarı  lay 
çevrilm
əyən 
karbohidrogenl
ərdən 
v
ə 
az 
miqdarda 
xloralkanlardan  ibar
ət  olur  ki,  o  da  8  nasosunun  köməyi  ilə  1 
sulfoxloratoruna  qaytarılır.  7  separatorunun  a
şağı  hissəsində 
toplanan  sulu  m
əhlul  9  soyuducusunda  5
–
10
0
C
–
y
ə  qədər 
soyudulur  v
ə  10  separatorunda  çökdürülür.  Göstərilən 
temperaturda  v
ə  suyun  müəyyən  miqdarında  alkilsulfonatlar 
kleystr 
şəklində  aparatın üst qatında toplanır. Su layının  aşağı 
hiss
əsindəki  duzlu  su  məhlulu  tərkibində  20%
–
ə  qədər 
alkilsulfonatlar  qalır,  onu  da  spirt  il
ə  ekstraksiya  edirlər.  10 
separatorundan 
çıxan 
alkilsulfonatlar 
kleysteri 
11 
qarı
şdırıcısında 20%
–
li qatılı
ğa qədər su ilə durulaşdırılır və 12 
kalonunda  xlor  il
ə  ağardılır.  Sonra  məhlul  vakuum  – 
buxarlandırıcıya  daxil  olur  ki,  burada  da  alkilsulfonatların  50
–
60%
–
li sulu m
əhlulu şəklində  hazır məhsul alınır.  
 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
281 
 
  I 
 
II 
 
III 
  I2 
 
 
 
XI 
 
XII 
      
VII 
    VIII 
                   
 
7 
 
                
10 
 
     9                          
 
     4 
     X
          11 
 
 
     IX       
                X 
     
     IV     
 
                 V 
2 
 
        
   
                               
                                    
 
  
       
 8 
       
        
6 
Şə
kil 8.2. Fotokimyəvi sulfoxlorlaşma üsulu ilə 
alkilsulfonatların alınması prosesinin texnoloji sxemi 
1  –  sulfoxlorator;  2,  9  –  soyuducular;  3,8  –  nasoslar;  4  – 
hidrogenxloridin tutulması v
ə çıxan qazların təmizlənməsi bloku; 
5 – üfürücü kalon; 6 – neytralla
şdırıcı; 7, 10 – separatorlar; 11 – 
qarı
şdırıcı; 12 – ağardıcı kalon; I – xlor; II – RH; III – SO
2
; IV – 
hava;  V  –  NaOH;  VI  –  su;  VII  –  çıxan  qazlar;  VIII  –  xlorid 
tur
şusu; IX – duzlu su; X – çıxan qazlar; XI – xlor; XII – vakuum 
buxarlandırıcıya gönd
ərilən alkilsulfonatlar məhlulu. 
 
       
5
 
1 
 VI  
    VI     
3 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
282 
8.3. Alkilaromatik karbohidrogenlərin  
sulfolaşdırılması 
Aromatik karbohidrogenl
ərin sulfolaşması üsulu ilə fenol-
lar  (
β
  -naftol,  rezorsin,  krezollar  v
ə hətta fenolun bir hissəsi) 
alınır, bunun üçün sulfotur
şunun duzu qələvi ilə əridilir: 
ArH +  H
2
SO
4
 

 →

−
O
H
2
ArSO
2
OH............(8.21) 
ArSO
2
OH   +  NaOH

 →

−
O
H
2
 ArSO
2
ONa...........(8.22) 
ArSO
2
ONa  +  2 NaOH



→

−
3
2
SO
Na
 ArONa...........(8.23) 
Sulfotur
şular həm də bir sıra boyaqların sintezində aralıq 
madd
ə  kimi  istifadə  olunur.  Lakin  sulfolaşma  prosesləri 
alkilarilsulfonatlar  (RArSO
2
ONa)  tipli  s
əthi  aktiv  maddələrin 
istehsalında  daha  geni
ş  miqyasda  istifadə  olunur.  Aromatik 
karbohidrogenl
ərin  sulfolaşması  reaksiyasında  əsasən  sulfat 
tur
şusu,  oleum  və  SO
3
–
d
ən  istifadə  olunur.  Sulfat  turşusu  ilə 
sulfola
şma prosesi dönər prosesdir: 
O
H
OH
ArSO
SO
H
ArH
2
2
4
2
+
→
←
+
......(8.24) 
Aromatik  karbohidrogenl
ərin  sulfolaşması  aromatik 
nüv
ədə tipik elektrofil əvəzetmə reaksiyasına aiddir.  
Reaksiya h
əm buxar, həm də maye fazada həyata keçirilir 
(h
əlledicilər:  SO
2
, 
ССl
4
  v
ə  s.).  Sulfat  turşusu  iştirakı  ilə 
tur
şunun  artıq  miqdarda  götürülməsi  və  ya  reaksiyada  alınan 
suyun oleum 
əlavə edilməkə çıxarılması, azeotrop qovma və s. 
tarazlı
ğı  saga  yönəltməyə  imkan  verir.  Reaksiya  ilkin  turşuda 
olan v
ə sulfolaşma reaksiyası zamanı alınan su ilə tormozlanır. 
Reaksiyanın sür
əti adətən aşağıdakı tənliklə hesablanır: 
                                     
[
]
[
]
n
O
H
ArH
K
r
2
=
...........(8.25) 
Güman edilir ki, aromatik nüv
əyə birbaşa təsir edən agent 
OH
O
S
2
+
 ionudur. 
O
H
OH
O
S
HSO
SO
H
HSO
SO
H
2
2
4
4
3
4
4
2
2
+
+
→
←
+
→
←
+
−
+
−
 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
283 
                                                  ...........(8.26) 
Sulfat  tur
şusunun  iştirakı  ilə  aparılan  sulfolaşma 
prosesind
ə  yan  məhsulların  miqdarı  çox  az  olur  və  əsasən  də 
onun oksidl
əşdiricilik təsiri ilə müəyyən olunur. 
 
8.3.1. Oleum və SO
3
 ilə sulfolaşma. 
Aromatik  birl
əşmələrin oleumla reaksiyası iki mərhələdə 
ba
ş  verir:  birinci  mərhələ  artıq  olan  sulfat  anhidridinin 
çevrilm
əsi baş verir. 
4
2
2
3
4
2
SO
H
OH
ArSO
SO
SO
H
ArH
+
→

⋅
+
 
                                                             ..........(8.27)            
Bu  reaksiya  dönm
əyən  və  yüksək  ekzotermikidir.  Onun 
istilik  effekti  oleumun  qatılı
ğından  asılıdır  və  20% 
–
li  oleum 
üçün 180 kCoul/mol t
əşkil edir. İkinci sulfolaşma mərhələsində 
sulfat tur
şusu iştirak edir. Sərbəst sulfat anhidridi ilə sulfolaşma 
prosesi d
ə dönməyən baş verir və üzvi sintezin ən ekzotermiki 
reaksiyalarından hesab olunur (
mol
kCoul
H
/
217
0
298
=
∆
−
).  
OH
ArSO
SO
ArH
2
3
→

+
......(8.28) 
 
Aromatik 
karbohidrogenl
ərin  oleumla  sulfolaşma 
m
ərhələsi  və  onların  sərbəst  SO
3
  il
ə  reaksiyasının  birinci 
m
ərhələsi  karbohidrogenə  SO
3
–
  ün  t
əsiri  ilə  aralıq 
−
π
v
ə 
σ
- 
kompleksl
ərinin əmələ gəlməsi ilə baş verir. 
    
                                                                            .....(8.29) 
 
Reaksiya  ArH  v
ə  SO
3 
– 
ə  görə  birinci  dərəcəli  olub  ani 
halda ba
ş verir.  
Oleum  v
ə  SO
3
  i
ştirakı  ilə  sulfolaşma  prosesində  sulfat 
tur
şusu  iştirakı  ilə  sulfolaşma  prosesindən  fərqli  olaraq  çoxlü 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
284 
sayda  yan  reaksiyalar  da  ba
ş  verir.  Bu  agentlərin  yüksək 
aktivliyi aromatik nüv
əyə ikinci sulfoqrupun aşağıda göstərilən 
tipik sxem üzr
ə daxil olmasına imkan verir: 
2
2
4
6
2
5
6
6
6
)
(
3
3
OH
SO
H
С
м
OH
SO
H
C
H
C
SO
SO
−

→


 →

+
..(8.30) 
Bu reaksiya m
əqsədli məhsul м – benzoldisulfoturşuların  
v
ə ondan da rezorsinin sintezi zamanı istifadə olunur. Bu halda 
birinci  m
ərhələ  sulfat  turşusunun,  ikinci  mərhələ  isə  oleumun 
i
ştirakı  ilə  aparılır.  Oleum  və  SO
3
–i
ştirakı  ilə  sulfolaşma 
prosesind
ə bir qədər də sulfonlar alınır: 
4
2
2
3
2
2
SO
H
Ar
ArSO
SO
ArH
+
→

+
......(8.31) 
Bel
ə  reaksiya  benzolun  sulfolaşması  zamanı  xüsusilə 
n
əzərə  çarpır,  lakin  alkilbenzollarla  reaksiya  zamanı  bu 
reaksiya cüzi d
ərəcədə baş verir. Digər yan reaksiya sulfoturşu 
anhidridinin 
əmələ gəlməsi ilə gedir və onun çıxımı da SO
3
–ün 
artıqlı
ğında artır.  
     
4
2
2
2
3
2
)
(
2
2
SO
H
O
ArSO
SO
OH
ArSO
+
→

+
 
                                                ......(8.32) 
Alınan  sulfotur
şu  anhidridinə  su  ilə  təsir  etməklə  onu 
m
əqsədli məhsul olan sulfoturşuya çevirmək olar.  
 
8.3.2. Alkilbenzolsulfonatların istehsal texnologiyası 
 
Alkilbenzolsulfonatların  istehsalı  prosesinin  texnoloji 
sxemi 
şəkil 8.3–də göstərilmişdir. Alkilbenzolların sulfolaşması 
prosesi  qarı
şdırıcısı  olan  aparatlarda  –  sulfuratorlarda  aparılır. 
İzododesilbenzol  və  ya  digər  alkilbenzol  2  sulfuratoruna 
(sulfola
şma  prosesinin  birinci  pilləsi)  verilir.  Buraya  eyni  za-
manda oleum da verilir. Reaksiya qarı
şığı 34–45
0
C temperatur-
da  yax
şıca  qarışdırılır.  Ayrılan  reaksiya  istiliyi  1  soyudu-
cusunun  köm
əyilə sistemdən çıxarılır. 2 sulfuratorundan çıxan 
reaksiya  qarı
şığı  sulfolaşmanı  başa  çatdırmaq  üçün  3 
sulfuratoruna  (sulfola
şma  prosesinin  ikinci  pilləsi)  verilir.  4 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
285 
kalonunda 
60–75
0
C 
temperaturda 
sulfokütl
ə  su  ilə 
durula
şdırılır.  Daha  yüksək  temperaturda  sulfokütlə  tündləşir, 
daha  a
şağı  temperaturda  isə  sulfat  turşusu  pis  çökür.  8 
çökdürücüsünd
ə iki lay ayrılır. Aşağı lay tərkibində alkilbenzol 
qarı
şığı  olan  75–78%–li  sulfat  turşusu,  üst  lay  isə  tərkibində 
10–15%  sulfat  tur
şusu  olan  alkilbenzolsulfoturşudan  ibarətdir. 
Sulfat  tur
şusu  ya  istifadə  olunur  və  ya  da  qatılaşdırılmaya 
gönd
ərilir.  Sulfoturşular  isə  6  neytralizatoruna  verilir. 
Sulfotur
şu neytrallaşdırılmış pasta ilə durulaşdırılır, bununla da 
ayrılan  istilik  udulur.  9  nasosunun  q
əbul  xəttinə  15–17%–li  
q
ələvi  məhlulu  vurulur.  Sulfoturşu  və  pastanın  nisbəti               
1–30
÷
40)  h
əddində  olur.  Qələvinin  qatılığı  15%–dən  az 
olmamalıdır,  çünki 
əks  halda  alınan  pasta  duru  və  köpüklü 
alınır. Q
ələvinin qatılığı 17%–dən yüksək olduqda isə pasta çox 
qatı  alınır  v
ə  istilyin  ayrılması  və  pastanın  nasosla  vurulması 
ç
ətinləşir. 7 neytralizatorunda pH 7,5–8 həddində  saxlanılır və 
lazım olduqda natriumhipoxloritl
ə ağardılır. Pastanın tərkibində 
40–50%  su,  50–60%  b
ərk  maddələr  (83–85%  alkilbenzollar, 
13–15%  Na
2
SO
4
,  1,5–2%  sulfola
şmayan  karbohidrogenlər) 
olur.  7  neytralizatorundan  çıxan  pasta 
əlavə  aparata  verilir  ki, 
orada  da  intensiv  qarı
şdırılmaqla  pastaya  ağardıcı  və  yuyucu 
xass
ələri yaxşılaşdıran əlavələr qatılır.  
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
286