«neft-gaz kimyosi va fizikasi» fanidan yakuniy 10. Neftdagi geteroatomli birikmalar va mineral komponentlar

t'_R = t_R - t₀
t₀ - bo‘sh xajmda sarf etilgan vaqt
Xar xil moddalarning o‘lchlanish vaqtini taqqoslash uchun solishtirma o‘lchlanish xajmidan foydalaniladi - V
T - gaz tashuvchining oqim tezligini belgilovchi xarorat.
F - gaz tashuvshining xajmiy tezligi.
W - ustundagi erituvchining massasi.
J - tuzatgish, ustundagi gaz tashuvchining siqilishini xisobga oluvchi.
R₁ - R₂ - ustunga kiruvchi va chiqqandagi gaz bosimi.
Detektorlarning xar xil birikmalarga bo‘lgan sezgirligi turlicha bo‘lgani uchun, miqdoriy taxlil uchun tuzatish koeffitsienti qo‘llaniladi.
Buning uchun turli usullardan foydalaniladi.
1.Me'yorlashtirish, normallashtirish usuli: bu usul xamma piklar (shukki) yuzasini tuzatish koeffitsienti bilan 100% deb olinadi. O‘lshovli koeffitsienti, o‘lchanayotgan moddalarning bittasi birga teng deb olinadi. K=1 taxlil qilinayotgan aralashma tarkibi shu formula bilan aniqlanadi.
X_j = K₁  S₁ /  K_s  S_s  (100)
K - moslashtirish koeffitsienti.
S - chiqqan moddaga tegishli yuza (chuqqi yuzasi).
2. Ichki normallash usuli. Bu usulda aralashmagan avvaldan ma'lum bo‘lgan modda qo‘shiladi va ichki standart (metka) qilib olinadi. Kalibrovka qilish uchun aralashmaning xar biri bilan ma'lum moddaning aralashma qilib, pikllar nisbati olinadi, kalibrovkalar egri chizig‘i tuziladi va shu bo‘yicha komponentlar konsentratsyasi aniqlanadi.
3. Absolyut kalibrovkalash usuli - gaz aralashmalarni taxlil qilishda qo‘llaniladi. Bu usulda ustunga ma'lum gaz beriladi, pik yuzasi o‘lchanadi va kalibrovkalash egri chizig‘i chiziladi. Keyin ustunga shu ma'lum gazni berib, gaz tarkibidagi boshqa modda xisoblab topiladi.
4. Kapillyar xromatografya. 1957 yilda oshilgan bu usul xromatografik taxlil analitik imkonyatlarini oshirib yuboradi. Kapillyar ustun - bu metall yoki shisha spiraldan iborat bo‘lib, diametri 0,25mm, uzunligi bir nesha un metr, qo‘zg‘almas faza sifatida erituvshi moddalar qo‘llaniladi. Kapillyar ustunning nazariy tarelkalar soni taxminan 106 taga teng bo‘ladi, qachonki ustunning uzunligi 200m bo‘lsa. Kapillyar xromatografyani qullash natijasida 175⁰C gacha xaydaladigan benzin fraksiyaning xamma komponentlari aniqlangan.
5. Gaz adsorbsiya xromatografyasi - gazlarni yuqori xaroratda aniqlashda ishlatiladi. Neftdan ajralib chiqadigan gazlar ikkita ustunda taxlil qilinadi. birinchi ustunda CaX adsorbenti, bu ustunda vodorod, kislorod, azot, metan, CO, etan(C₂H₆), propan(C₃H₈) va etilen(C₂H₄) aniqlanadi. Ikkinchi ustunda Zikeevsk karerining trepeli (TZK) adsorbent sifatida solingan bo‘lib, C₂-C₅ uglevodorodlar, shular jumlasidan, sis-, trans- dienlar izomerlari va alkinlar aniqlanadi.
6. Qog‘ozli xromatografya - bu usulda xromatograf ro‘lini qog‘oz o‘ynaydi. Qo‘zg‘almas faza - suv, qo‘zg‘aluvchi faza organik erituvshi moddalar. Bu usul bilan smolalar va asfaltenlar taxlil qilinadi. Qog‘ozga bir - ikki tomchi aniqlanayotgan moddadan tomizib, keyin u spirt - benzol eritmasiga solib qo‘yiladi, benzol oshib ketadi. Qog‘ozda xromatogramma dog‘lari qoladi.
Ultrabinafsha nur ostida qaralganda smola-sarik chizik, asfalten – to‘q jigarrang beradi.