―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik
-rasm. Bitumli asfaltbetonda atrof muhit harorati o‗zgarganda sodir bo‗ladigan
Yüklə 15,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
14.3.-rasm. Bitumli asfaltbetonda atrof muhit harorati o‗zgarganda sodir bo‗ladigan o‗zgarish. T st - shishishaga o‗tish harorati, T mo‗rt - mo‗rtlik harorati, T yumshash - yumshash harorati,AB kesma – asfaltbeton dispers holati bilan bog‗liq, VG kesma – asfaltbetonning erkin dispers holati, AB kesma – dispers muhit to‗liq adsorbsion-solvat qavati tarkibiga o‗tadi, BV kesma – kontaktlashuvchi dispers zarralari orasida dispers faza immobilizatsiyalangan. 1 - qattiq dispers faza (mineral materiallar, smolali asfalten moddalar, uglevodorodlar); 531 2 - adsorbsion-solvat qobig‗i (smolali-asfalten moddalar, uglevodorodlar); 3 – immobilizatsiyalangan dispers muhit; 4 – to‗liq dispers muhit. Butun dunyoda o‗sib borayotgan yuklamaga qarshi to‗ra oladigan, yangi biriktiruv materiallarini sintez qilish va tanlash, yo‗l qoplamalarining foydalanish vaqtini uzaytirish va ta‘mirlash ishlarini olib borishdagi vosita va materiallar sarfini kamaytirish bo‗yicha ishlar jadal olib borilmoqda. Yangi yangilanayotgan bitum biriktiruvchilari mavjudlariga nisbatan yuqori foydalanish xususiyatlarga ega bo‗lishi kerak. Yo‗l qoplamasidan foydalanish uchun yaxshi harorat yumshash (T yumshat ) va mo‗rtlik (T mo‗rt) haroratlari orasida yotadi. U plastiklik intervali nomini olgan. Unda yo‗l qoplamasi yuqori qavatining komponentlari bog‗langan-dispers holatida bo‗ladi, ya‘ni, ularning o‗zidan bitumning adsorbsiyalangan komponentlari bilan mineralli to‗ldiruvchi tizim hosil qiluvchi murakkab tuzilma birliklari (MSB), o‗zaro bir-biri bilan adsorbsion solvat qobig‗i orqali bog‗langan. MSB orasida ma‘lum miqdorda asosan bitumning moyli komponentlari bo‗lgan dispers muhit immobilizatsiyalangan bo‗lishi mumkin. Harorat oshirilganda dispers muhit miqdori oshib boradi, adsorbsiya-solvat qobig‗i kengligi esa bitum komponentlarining dispers fazadan adsorbsiya-solvat qobiqqa va keyin dispers muhitga qaytar bo‗lib o‗tishi hisobiga kamayadi. Asfaltbetonning qayishqoq-elastiklik xossalari haroratning bu oraliqlarida bitumniki singari MSB orasidagi qayishqoq aloqalar, ularning yuklama ta‘sirida deformatsiyalanishi va u olingandan so‗ng avvalgi shaklini tiklashi bilan ta‘minlanadi. Bu orqali dispers zarralar atrofida nisbatan keng adsorbsiya-solvat qobiqlar va ma‘lum miqdorda dispers muhitning bo‗lishiga imkon yaratiladi. T yumshat oshirilganda dispers tizim erkin-dispers holatiga o‗tadi, ya‘ni MSB yaxlit karkasda bir-biri bilan aloqador bo‗lishni to‗xtatadi. Bunday holda, suyuq dispers faza hatto kichik yuklama ta‘sirida qoplamadan siqib chiqariladi, transport vositalari g‗ildiragiga yopishib yo‗lda g‗ildirak izini paydo qiladi. 532 Bunda aytish mumkinki, asfaltbetonda oz miqdorda bo‗lsa ham qaytmas o‗zgarish yuz bergan bo‗ladi. Haroratning pasayishi ko‗p miqdorda bitum komponentlarining dispers muhitdan adsorbsion-solvat qobig‗iga va undan so‗ng qattiq dispers fazaga o‗tishi bilan kuzatiladi. Har bir bitum saqlovchi tizim uchun belgilangan haroratda barcha dispersion muhit adsorbsion-solvat qobig‗iga o‗tadi. Bu MSB ning bir qancha deformatsiyasi va ular orasida yetarlicha qattiq, kuchli bog‗lanishlar paydo bo‗lishi bilan birga kuzatiladi. Bunda elastiklik xossasi yo‗qoladi va material mexanik yuklama ta‘sirida oqadi. Agarda atrof muhit harorati yanada pasaysa, unda MSB butun adsorbsiya-solvat qavatining qattiq holatga ya‘ni, dispers fazaga o‗tishi va bitum komponentlarining qayta kristallanishi kuzatiladi. Bu holat shishalanish harorati (Т st ) deb ataladi. Bunday holat bitum saqlovchi moddalarning unga istalgan, hattoki juda kichik yuklama qo‗yilganda ham oqishi bilan tavsiflanadi. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, quyidagilar aniq ko‗rinadi. Yo‗l qoplamalarining qoniqarli foydalanish uchun uni iloji boricha keng plastiklik intervaliga, ya‘ni yuqori yumshash haroratiga va past mo‗rtlik haroratiga ega bo‗lgan bitumlardan foydalangan holda tayyorlanadi. Bundan tashqari bitumlar uchun nafaqat pastroq mo‗rtlik harorati, balki shishalanish harorati ham pastroq bo‗lishi maqsadga muvofiq bo‗ladi. Yo‗l qoplamalarida bitum bog‗lovchi material singari gidroizolyatsiyalovchi material rolini ham bajaradi. U mineralli to‗ldiruvchilar zarralarini ushlashi va bog‗lashi bilan birga foydalanish jarayonida o‗zining xossalarini yo‗qotmasligi (masalan, atmosfera namligi, cho‗kindilar, harorat o‗zgarishi ta‘sirida), qoplamaning ko‗p marta takrorlanuvchi yuklama ta‘siriga haroratning keng intervallarida (-25dan +60 о С gacha) qarshilik ko‗rsatishini ta‘minlashi, qoplamada faqatgina elastik deformatsiya sodir bo‗ladigan darajada zo‗riqishni taqsimlashi ham kerak bo‗ladi. Shu munosabat bilan shartli ―ideal‖ bitum tushunchasini kiritish mumkin. U quyidagi xossalarga ega bo‗ladi. 1.Tanlangan mineralli to‗ldiruvchilar bilan to‗liq mosligi va unga yuqori 533 darajadagi adgeziyasi. 2. Mo‗tadil kengliklarda mo‗rtlik va shishalanish haroratining mos ravishda -20 va -45 o C dan past bo‗lishi. 3. Yumshash haroratining 70-80 o C dan yuqori bo‗lishi. 4.Ishchi intervalida haroratga bog‗liq bo‗lmaganyuqori mustahkamlik va elastiklik. YA‘ni, «ideal» bitum o‗z konsistensiyasini yumshash harorati chegarasigacha doimiy saqlaydi. Shu bilan birga, yuqori haroratlarda bitum qovushqoqligi 150-180 о С da 200 mm 2 /s (sSt) dan kam qiymatga erishib tezda pasayishi kerak. Bu issiq asfalt beton aralashmasini olish uchun maqbul sharoitlarni ta‘minlash uchun zarur. 1- qoplamasi ishchi harorati oralig‗i; 2 - asfaltbeton aralashmasi tayyorlash harorati oralig‗i. 5.Mustahkamlik xossalari va konsistensiya yuklama vaqti davomiyligiga bog‗liq emas (14.3-rasm.). Qisqa vaqt davomiyligida (10-3 soniyagacha) uning harakati yuvori elastiklikni, katta vaqt davomiyligida esa (108 – 1010 soniyagacha) – yo‗l qoplamasida o‗yiqlar va izlar hosil bo‗lishini oldini olish uchun deformatsiyaga qarshilikni ta‘minlashi kerak. 6. Yüklə 15,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|