―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

Kolonna 5 
Kolonna 8 
Kolonna 9 
Kolonna 16 
Harorat, 
o
C
evaporator
yuqoida 
pastda 
Bosim, MPa 
55 
82 
100 
0,6 
90 
77 
110 
0,5 
84 
74 
110 
0,3 
84 
68 
104 
0,15 
 
Neft va gaz uglevodorodlarining termokatalitik o‗zgarishlari
Oltingugurtli, yuqori oltingugurtli va yuqori parafinli neftlarni qayta 
ishlash uzluksiz ortib borayotgan sharoitda neft mahsulotlarini ishlab chiqarish 
hajmi, ularning turlarini ko‗payishi va sifatining yaxshilanishi ikkilamchi va 
ayniqsa katalitik jarayonlarning tezroq rivojlanishini talab qiladi. Hozirgi 
vaqtda MDHda va Respublikamizda katalizatorlar yordamida neftni qayta 
ishlash natijasida kimyoviy sanoat mahsulotlarining taxminan 75% ishlab 
chiqariladi. Yangi kimyoviy jarayonlardan 90% dan ortig‗i katalizatorlarni 
ishlatishga asoslangan. Neftni qayta ishlashda yoqilg‗ilarni olish uchun 
quyidagi 
katalitik 
jarayonlar: 
katalitik 
kreking, 
katalitik 
riforming, 
gidrotozalash, alkillash, izomerlanish va gidrokrekinglar 
keng qo‗llaniladi. 
Gidrotozalash va gidrokrekingning katalitik jarayonlari yuqori sifatli neft 
moylari va parafinlarni ishlab chiqarishda qo‗llaniladi.
Kataliz va katalizatorlar to‗g‗risida umumiy ma‘lumotlar 
Katalizatorlarning reaksiyaga kirishuvchi moddalar bilan o‗zaro ta‘siri 
tavsifiga qarab va oraliq mahsulotlarning turiga qarab reaksiyalar va tegishli 
ravishda katalizatorlar oksidlovchi – qaytaruvchi va kislotali – asosli bo‗ladi.
Ko‗pgina sanoat katalizatorlari bifunksional bo‗ladi, chunki oksidlovchi– 
qaytaruvchi katalizatorlar kislotali tashuvchining ustini qoplaydi. Boshqa 

---

307 
tomondan, ko‗pgina sul‘fidlar va oksidlarning o‗zlari oksidlovchi –qaytaruvchi 
va kislotali – asosli faollikka ega.
Neftni qayta ishlash sanoatida faol yuzali qattiq jismning geterogen katalizi 
keng tarqalgan.