―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

3.8-rasm. Rektifikatsion kolonnada harorat rejimini rostlash usullari
: 
 a – parsial kondensat bilan issiqlikni olish; b – bug‗lanuvchi sovuq (xomashyo) 
ta‘minot bilan; v – bug‗lanmaydigan sirkulyatsion ta‘minot bilan; g – qizdiruvchi - 
qaynatuvchi bilan issiqlik berish; d – issiq oqim bilan. 
Shunday qilib, neftni atmosfera bosimida haydashning murakkab 
kolonnalari odatda yuqori qismida sovuq ta‘minotga va balandligi bo‗yicha bir 
nechta oraliq sirkulyatsiya ta‘minotlarga ega bo‗ladi. Oraliq ta‘minotlardan
sirkulyatsion ta‘minot ko‗prok qo‗llaniladi Mazutni vakuum ostida haydash 
murakkab kolonnasining konsentratsiya seksiyasidan issiqlikni olish asosan 

---

154 
sirkulyatsion ta‘minot vositasida amalga oshiriladi. Yuqoridagi past potensialli 
issiqlik, issiqlik almashinish bilan regeniratsiya qilishda samarasiz bo‗lgani kabi 
faqatgina bir sovuq ta‘minotdan foydalanish iqtisodiy samarasiz hisoblanadi. 
Bundan tashqari, bu holatda kolonna balandligi bo‗ylab flegma sonining optimal 
taqsimlanishi ta‘minlanmaydi: qoidaga ko‗ra, u kolonnaning yuqori qismida 
ko‗prok va pastki likopchalarda kamroq. 
Kolonna balandligi bo‗ylab yuqoridan pastga qarab mos ravishda 
likopchalarning FIK qiymati, shuningdek nisbiy uchuvchanlik koeffitsiyenti 
pasayib boradi va o‗z navbatida, kolonna konsentratsiyalash seksiyasining pastki 
likopchalarida ajratish qobiliyati yomonlashadi, natijada ajratishning istalgan 
aniqligiga erishilmaydi. Sirkulyatsiya ta‘minotdan foydalanishda neftni qizdirish 
uchun olinadigan distillyat issiqligidan tejamkorlik bilan foydalaniladi, kolonna 
balandligi bo‗ylab yuklamalar tenglashtiriladi va bu bilan kolonnaning 
unumdorligi 
oshiriladi 
hamda 
konsentratsiyalash 
seksiyasida 
kontakt 
uskunalarning optimal ish sharoiti ta‘minlanadi.
Kolonnaning pastki qismiga isitgichdan issiqlik berishda 
(3.7-rasm, g) 
kub mahsulotini tashqi isitgichda bug‗li maydonda (priboylerda) qo‗shimcha 
qizdirish amalga oshiriladi va u yerda u qisman bug‗lanadi. Bu usulning o‗ziga 
xosligi shundaki, isitgichda doimiy suyuqlik sathining va bu suyuqlik ustida esa 
bug‗li muhit mavjudligidir. Isitgich o‗zining ajratish harakatiga ko‗ra bir nazariy 
likopchaga ekvivalentdir. Kolonna pastki qismidan issiqlik berishning bu usuli 
yo‗ldosh neft gazlari 
va neft zavodi gazlarini fraksiyalarga ajratish 
qurilmalarida, neftni barqarorlashtirish va benzinni ajratishda, to‗g‗ri haydab 
benzinni barqarorlashtirish va neftni qayta ishlashning ikkilamchi jarayonlarida 
keng qo‗llaniladi. 
Kolonnaing pastki qismidan quvurli isitgich orqali issiqlik berishda 
(3.7-
rasm, d) kub mahsulotining bir qismi quvurli isitgich orqali haydaladi va 
qizdirilgan bug‗ - suyuqlik aralashmasi (issiq oqim) yana qaytib kolonna pastki 
qismiga beriladi. Bu usul kolonna pastida nisbatan yuqori haroratni 
ta‘minlashda, qachonki oddiy issiqlik tashuvchilar (suv bug‗i va b)ni qo‗llash 

---

155 
mumkin bo‗lmaganda yoki maqsadga muvofiq bo‗lmaganda (masalan, 
kolonnada neftni benzinsizlantirishda), qo‗llaniladi.