Neriman Qurban indd
XI FƏSİL AH, BU AYRILIQLAR... Yusif Vəzir
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
XI FƏSİL
AH, BU AYRILIQLAR... Yusif Vəzir
...İndi tənhalığını həm cismən, həm də mənən hiss eləyirdi... Ətrafı boşalmışdı: Cahangir bəylə Mirzə Qədir Vətənə qa- yıtdılar, Zeynal bəy Anadoluya yollandı, Xəlil bəy Xasməmmədov Parisə getdi, Behbud bəy Cavanşir qətlə yeti- rildi, Şəfi bəysə mübarizə qayğılarıyla yaşayır. Bəhram bəy Əli bəy Hüseynzadə və İstanbulda qalmış dörd tələbəylə gö- rüşüb nümayəndələrlə birgə Avropaya yola düşəndən sonra lap kimsəsizlədi. Görəsən, Vətənə qayıdanların başına nə gəldi? Mirzə Qədir hamıyla dil tapmağı bacarırdı, geniş əlaqələri vardı, amma Cahangir bəydən nigaran idi, indi salamatdısa, buna ancaq şükür eləmək olar... Görəsən, Zeynal bəy haralardadı, gedib çatıbsa, yəqin ya ermənilərə, ya yunanlara qarşı döyüşlərdədi... 168 “Əziz yoldaşı, böyük mürşidi Məmməd Əmin Rəsulzadəyə” həsr elədiyi “Tarixi, coğrafi və iqtisadi Azərbaycan” kitabı da çapdan çıxdı. Ceyhun bəy məktubunda “Azərbaycan ədəbiyyatına bir nəzər” əsərini Lüsyen Büvye adlı bir şərqşünasın fransızcaya çevirdiyini, yaxın vaxtlarda “Revyü dü müzülman” jurnalında çap ediləcəyini yazmışdı; kitab barədə Fuad Köprülünün “İqdam” qəzetində, Əbdülhəq Şi- nasinin “İrəli” qəzetində təqdir dolu yazıları çap olunmuşdu; professor Fridrix fon Kraelitz “Osmanlı tarixi barədə” məc- muəsinin ilk saylarında tədqiqatını səxavətlə dəyərlən dirmiş, müəllifin gələcəyinə ümidlərini ifadə eləmişdi. Amma bütün bunlar da gözlədiyi sevinci gətirmədi. Məmləkətini bu ölkədə tanıtmaq istəmişdi, indi o ölkədə qır- mızı istila hökm sürürdü, millətçilərin qırılanı qırılmış, sağ qalanları həbsxanalara doldurulmuşdu. Vəd verilən müstəqilliyin saxta olduğu elə ilk aylardaca aşkara çıxmışdı, heç bir il keçmədi ki, işğalı rəsmiləşdirdilər – Şuralar İttifaqı yarandı – bu da bolşevik imperiyasının pərdələnmiş gözalda- dan formasıydı. Behbud xanın qatilinin məhkəməsini də izləyirdi. Torlak- yanın müdafiəçiləri iddia eləyirdilər ki, guya 1918-ci ilin sent- yabrında birləşmiş Azərbaycan-türk hərbi qüvvələri Bakını bolşevik-erməni dəstələrindən təmizləyəndə şəhərdəki bü- tün erməniləri qətlə yetiriblər, o vaxt daxili işlər naziri olan Behbud xan Cavanşir də nəinki soyqırımına imkan yaradıb, hətta baş nazir Fətəli xan Xoyskiylə birgə imzaladığı əmrdə
qanuniləşdirib. O vaxt Bakıda olan “Daşnaksütyun” partiya- sının üzvü Misak Torlakyan, guya millətinin düşdüyü dəhşətli vəziyyətdən sarsılıb, üç il keçəndən sonra “erməni soyqırımının təşkilatçısı” Behbud xan Cavanşiri İstanbulda görəndə həmin dəhşətləri xatırlayıb, onu öldürməkdən özü- nü saxlaya bilməyib. O yanvar günlərində rastlaşdığı, Torlakyanın məhkə mə- sində ingilis dilindən tərcüməçi olan Sürəyya Ağaoğlu deyir-
169 di ki, qatilin otuz bir şahidi var, onu qurtarmaq üçün əllərindən gələni eləyirlər, qurbanınsa qohumlarından başqa şahidi yoxdu, təkcə Bəhram bəylə gələn Səməndər Axundzadə könüllü şahidlik elədi, qatilin tərəfdarlarının iddialarını puça çıxardı. Amma bir çox qüvvələr qatilin tərəfindədi: “Cılız zəif adam olan qatil tir-tir titrəyirdi. Prokuror onun üçün ölüm cəzası istədi. Tələb bizi də heyrətləndirdi. Bu gənc zabitdən belə cəsarəti gözləmirdik. Lakin həmin prokuror iyirmi dörd saatın ərzində məmləkətdən uzaqlaşmağa məcbur edildi. Əvəzinə gələn yeni prokurorsa müttəhimə bəraət tələb elədi. Təbii ki, qatilə bəraət verildi, elə həmin gecə də yerli ermənilər tərəfindən vəkililə birgə Amerikaya qaçırıldı”. ...Bütün bu ağrıların içində hərdən sevindirici xəbərlər də alırdı. Sultanın müttəfiqlərin başını qatmaq, Anadoluda baş verənlərdən diqqətlərini yayındırmaq səyi nəticə verirdi. Millətçilərin işğala qarşı döyüşməkdə qətiyyətli olduqlarını görən müttəfiqlər Sultan əleyhinə təbliğata rəvac verib onu xalqın gözündən salmağa çalışsalar da, məcbur qalıb öz ney- trallıqlarını elan elədilər, bu da yunanların darmadağın edilib məmləkətdən qovulmasını sürətləndirdi. Belə görünürdü ki, Cümhuriyyət elanı qaçılmazdı, elə Sultan da bununla barışıb. Həmin məqamda Sultanın sığındığı Yıldız Sarayında yanğın olmuşdu. Qamət Əfəndinin danışdığına görə, Sultan sakitcə yanğına tamaşa eləyirmiş; onun bu halına təəccüblənən kəsə kədərlə deyib: “Məmləkətim yanır, övladım, bir saray yanmaqla
Yüklə 2,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|