Neriman Qurban indd
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
güzəranımız da böhranlı vəziyyətdədir. Doqquz aydır ki, qeyri-
müəyyən və müşkül halda bulunmaqdayıq. Belə getsə, dolanışığı- mız fənalaşacaq və təhsilimiz yarımçıq qalacaq. Vəziyyətimiz sizə bəyan etməklə təmənna və xahiş edirik ki, bizim keçirdiyimiz bu fəna 195 halımızı, qeyri-müəyyən vəziyyətimizi nəzərə alaraq təhsilimizi müntəzəm davam etdirmək üçün təxsisatlarımızı təcili həll etsinlər”. Hökumət başçısı Nərimanov da məktubun üstünə dərkənar qoymuşdu: “Təcili icra edilsin. Tələbə Komitəsinə 100
Amma o vəsait hələ gəlib çıxmamışdı, gələcəyinə ümid də get-gedə tükənirdi. Ən sadə otağın kirayəsi iki yüz əlli mar- kaya, ən ucuz şam yeməyi otuz iki markaya, bir semestr oxu- maq min beş yüz markaya başa gəlirdisə, uzun müddət tab gətirmək mümkün deyildi. Düzdü, Bəhram bəy burda olanda söz verdi ki, məsələnin lap qısa müddətdə həllinə çalışacaq, ancaq hələ də gözləri yolda qalmışdı. Binəvaları bura keçmiş hökumət də olsa, hökumət göndərmişdi, onlar da üzərlərinə təhsillərini bitirib Vətənə qayıtmaq barədə öhdəlik götürmüşdülər. Bu tərəfdən də bir Nussimbaum gəlib vətəndaşı olmadığı ölkənin hökumətindən oğlunun təhsili üçün vəsait istəyirdi. Tutaq ki, müraciət elədilər, hökumət də pul ayırdı. Bəs o Lev Nussimbaum təhsil alandan sonra Bakı- ya qayıdacaqdımı? Bütün bunlar Hilal Münşizadəyə pis hazırlanmış komedi- yanı xatırladırdı... ***
...Əlbəttə, Abram Nussimbaum növbəti uğursuzluqdan kədərlənmişdi. Amma mütləq bir çıxış yolu vardı, ola bilməzdi ki, onları düşdükləri bu girdabdan qurtarmağa cəhd göstərəcək adam tapılmasın. Xeyriyyə cəmiyyətlərinin cüzi yardımı ev kirayəsinə belə bəs eləmirdi, qızıl zəncirli bahalı saatını satmalı olmuşdu, bununla da, elə bil, kübar görkəminə xeyli xələl gəlmişdi. Nə qədər silib parıldatsa da çəkmələri köhnəlmiş, hər gün təmizlədiyi kostyumu, paltosu, şlyapası nimdaşlaşmışdı – daha geyiminə diqqət yetirəcək vəziyyətdə deyildi.
Leo da rastlaşdığı çətinlikləri yaşayırdı. Üstəlik, dağılmış imperiyanın yerində yaranan dövlətin belə tezliklə süquta 196 uğramayacağı qətiləşdikcə, qəzəbi daha da artırdı. İndi ən bö- yük arzularından biri anasını intihara məcbur eləyən, atasını müflisləşdirən Leonid Krasindən nə yolla olur-olsun, intiqam almaq idi. Amma hələ xırda qayğılarla – ac qalmamaq, ev kirayəsini və məktəb haqqını ödəmək, kino biletinə pul tap- maqla əlləşirdi. Bu tərəfdən də polis gəlib Nussimbaumlara xəbərdarlıq eləmişdi: əgər yaxın müddətdə yaşamaq icazəsi verən sənəd almasalar, ölkədən çıxarıla bilərlər. Əlbəttə, pul olsaydı, icazə kağızı yox, lap vətəndaş pasportu əldə eləyə bilərdilər. Pulsa yox idi, nə vaxt olacağı da məlum deyildi. Rus gimnaziyası əlaqələr sarıdan əvəzedilməz yer idi: Leo özünə yaxşı dostlar qazanmışdı. O dostların arasında Alek- sandr Brailovski vardı – Krımdan Konstantinopola, Konstan- tinopoldan Berlinə macəralarla gəlib çıxmışdı; Aleksey Za- derman vardı – Leonu gözəl anlayırdı; Boris Alyoxin vardı – Berlinə gəlib çıxanacan Yaponiyada böyüyüb, Parisdə yaşa- mışdı; Jozefina və Lidiya Pasternaklar vardı – ataları Leonid rəssam, qardaşları Boris şair idi, Leo onların evində olmağı, Şərq macəralarını danışmağı çox sevirdi; Valentina (Vava) Brodskaya vardı, sonralar onun rəssam Mark Şaqala ərə get- diyini eşitdi; Yelena Nabokova vardı – atası Rusiyada kadetlər partiyasını quranlardan idi, qardaşı Vladimir Kembric universitetində oxuyur, artıq yazıçı kimi tanınırdı; eşitdiyinə görə, məşhur yazıçılar İlya Erenburq və Aleksey Tolstoy da burda yaşayırdılar. Bir sözlə, Berlin həyatı Leodan ötrü su- hava kimi lazım idi, ehtiyac ucundan əyalətə getsəydilər, ya da sənəd ucbatından ölkədən çıxarılsaydılar, özünü tamamilə məhv olmuş hesab eləyərdi. Leo İstanbulda olanda İslam dinini qəbul eləmək cəhdini yarızarafat-yarıciddi Aleksandr Brailovskiyə danışmışdı: dediyinə görə, bir gün atasından xəlvət yaxınlıqdakı cameyə, imamın yanına getmiş, xahişini bildirmişdi; sən demə, ima- mın İslamla iudaizm arasındakı oxşarlıqdan – sünnətdən – xəbəri yoxmuş, bu səbəbdən əvvəlcə ona sünnət olunmasını 197 məsləhət görübmüş. Leo bütün bunları məzəylə danışdığın- dan, dostu onun söylədiklərinə uydurma kimi yanaşırdı. “Mən müsəlmanam, Aleks, – Leo gülə-gülə deyirdi, – müsəlmanam”. ...Nussimbaumların dördgözlə gözlədikləri qapı qəfildən, həm də ağıllarına gəlməyən tərəfdən açırdı. Beş il əvvəl evlərinin zirzəmisində yaradılmış “əsir kazarması”nda – həbs düşərgəsinin rəisi vəziyyətdən istifadə eləyib orda müvəqqəti düşərgə yaratmışdı – müalicə olunan əsirlərin arasında bir zabit arvadı da vardı, Qafqaza səyahət vaxtı “casus” sayılıb tutulmuşdu. Leo əsirlərlə ünsiyyəti xoşlayır, əsirlər də oğlana əllərindən gələni öyrədirdilər. Sonra milli hökumət gəldi, on- ları buraxdılar. İndi həmin qadın Tirqarten küçəsilə məqsədsiz-filansız gedən Leonun qarşısını kəsmişdi: “Leo Nussimbaum, sən nə qədər böyüyübsən? – O təəccüblə dilləndi. – Buralara necə gəlib çıxmısan?” “Frau Köpke? – Leo da heyrətindən özünü itirmişdi. – Heç inanmazdım ki, sizi görəcəyəm”. Leodan eşitdiyi ayaqüstü hekayət Frida Köpkeyə bərk təsir elədi. Dərhal oğlanın qolundan tutub polis idarəsinə apardı, vəziyyəti izah elədi, hətta, keçmiş əsirlərdən kimisə telefonla tapıb şahid göstərdi. Bir neçə gündən sonra nussimbaumlar Nansen pasportu adlanan – mühacirlərə müvəqqəti yaşamaq icazəsi verən sənəd aldılar. İldə bir dəfə Millətlər Liqasının Almaniya nümayəndəliyinə gedib qeydiyyatdan keçmək, müxtəlif yar- dımlar almaq lazım gəlirdi, artıq Leonun universitetdə oxu- maq hüququ da vardı. Üstəlik, xeyirxahları onlara maddi kömək eləməyə də söz vermişdilər. “Görürsənmi, oğlum, yaxşılıq heç vaxt əvəzsiz qalmır, – Abram Nussimbaum sənədi alanda məmnun görkəmlə Leo- ya deyirdi. – İndi təhsilinlə bağlı narahatlığım bir qədər azal- dı. Ümidvaram ki, gələcəkdə hər şey yaxşı olacaq”.
198 Vəziyyətsə heç yaxşılaşana oxşamırdı. Leo bitib-tükən- məyən ehtiyaclardan cana doyur, təsəllisini fantaziyalarda tapırdı: məktəbi, sonra universiteti bitirəcək, işləyəcək, Bakı- dakı evləri kimi gözəl ev alacaq, indi pansionda darıxan frau Şultenin yanına gətirəcək, atasını qayğılardan qurtaracaq, evlənəcək, səyahətə çıxacaq, Şərq ölkələrini gəzəcək, şahzadələrə layiq ömür sürəcək, başına gələnləri qələmə ala- caqdı. Bəzən öz fantaziyalarından yorulur, ümidsizliyə qapı- lırdı. Amma yaşamaqdan başqa yolu yox idi – bunu daim öz- özünə təkrar eləyirdi. 1922-ci ilin mart günlərinin birində ata Vladimir Naboko- vun qətlə yetirilməsi Leonun həyatında bəzi şeyləri dəyişdi. Əslində, qatil mühazirə oxuyan Pavel Milyukovu nişan al- mışdı, gülləsə hədəfdən yayınıb düz biçarənin ürəyinə dəymişdi. O, çətin günlərdə Leo Yelenanın yanında oldu, var- gücüylə onun kədərini dağıtmağa çalışdı. Londondan gələn oğul Nabokovla da həmin günlərdə tanış oldu. Yas havası bir qədər ötüşəndən sonra Vladimir ondan “nəsə yazıb-yazmadığı-
dənizin, İçərişəhərin mənzərələrinə baxa-baxa yazdığı şeir parçalarının bir neçəsini göstərdi. “Belə, – Vladimir şeir parçalarını oxuyub qərara gəldi. – Pis deyil, gələcəkdə daha da yaxşı ola bilərsən. Mən bir ədəbi cəmiyyət yaratmaq fikrinə düşmüşəm. Adını da gərək ki, “Damda” qoyacağıq. Evimizin damında yığışıb söhbət eləmək üçün münasib yer var”. “Bilirsən, Volodya, – Yelena söhbətə qarışdı, – Leo başına gələn macəraları elə gözəl danışır, inanıram ki, nə vaxtsa ki- tab yazacaq”. Leo dillənmirdi. Amma özü də əmin idi: əlbəttə, yazacaq. Cəmi on yeddi yaşı var, az qala, tanıdıqlarının hamısından çox gəzib. Çox gəzənsə, şübhəsiz, çox bilər. Təkcə Türküsta- na, Buxaraya və İrana səfərini yazsa, üstəlik, bir qədər də macəra qatsa, əməlli-başlı kitab olar. Bircə bu təhsil lənətə gəlmişlə haqq-hesabı çürütsəydi!
199 Hələ tale onun tərəfindəydi. Qarşılaşdığı ehtiyaclara bax- mayaraq, düz yola çıxarmış, darıxdırıcı Parisdən, maraqlı da olsa, gələcək vəd eləməyən adadan sonra Berlinə, həm də əsl həyatın düz ortasına atmışdı... Almaniya çətin günlər yaşayırdı. Ölkə, elə bil, inqilab ərəfəsindəydi: qətllər baş verir, siyasi həyat qaynayır, bahalıq, qıtlıq baş alıb gedirdi... İyunun ilk günlərində Tələt Paşanın öldürülməsi üzrə məhkəmə prosesi keçirilmişdi. Ərzincanlı tələbə Soqomon Teyleryan qurbanının ardınca Parisə, ordansa Berlinə gəlmiş, martın 21-də onu Şarlottenburqda, Qardenberqştrasse küçəsində gülləylə vurmuşdu. İkicə gün davam eləyən məhkəmədə çoxsaylı tərəfdarların, vəkillərin, “şahidlər”in səyi nəticəsində Teyleryana bəraət verilmişdi... “Nemezis” əməliyyatısa davam eləyirdi... 1922-ci il iyulun 21-də “Daşnaksütyun”un üzvləri Petros Ter-Pososyan və Artaşes Gevorkyan Əhməd Camal Paşanı Tiflisdə qətlə yetirmişdilər... Elə həmin il avqustun 4-də də erməni çekistlər - eyni mərkəzdən tapşırıq alan Georgi Ağabəyov və Akop Melkum- yan Türküstanda Ənvər Paşanı qətlə yetirmişdilər... Bunlarla yanaşı, ölkədə Şərq ruhu da özünü göstərməyə başlamışdı. Berlində İslam cəmiyyəti qurulmuş, Vilmersdorf rayonunda məscid inşasına başlanmışdı... Bu dəyişikliklər içində Leo da öz yolunu tapacaqdı... Fikrincə, bu yol keçmişini – Şərqi xatırlamaqdan ibarət idi...
|