Nerv sistemasınıń áhmiyeti Oraylıq nerv sisteması. Mns iskerliginiń koordinatsiya etiliwi

MNS iskerliginiń koordinatsiya etiliwi.
MNS de tiykarǵı nerv protsesslari bolǵan qozǵalıw hám tormozlanıw málim bir baylanısqan tártipte, nizamlıqǵa bo'ysingan halda alıp barıladı. M. N. S. xar qanday ápiwayı reflekslarni da málim tártipke salıp turadı.
Nerv prtseslarning irradiatsiyasi hám qantsetratsiyasi joqarıda aytıp o'tagnimizdek tiykarǵı nerv protseslari esaplanǵan, qo'zgalish hám tormozlanıw ol yamasa bul nerv oraylarında payda bolıp, MNS - si boylap keń tarqalıw ózgeshelikine iye. Qandayda orayda payda bolǵan kuzgalishning nerv sisteması buylab tarqalıwı irradiatsiya dep ataladı. Ádetde xar bir receptorda ónim bolǵan kuzgalish tikkeley ózine tiyisli bolǵan oraylda shegaralanıp qalmastan bálki pútkil MNS - ga yoyildi. Bunıń tiykarǵı sebebi sonda, tásir bir reflektor yoydan ekinshisine, odan úshinshisine hám sol tártipte basqa reflektor ayqulaqlarǵa tarqaladı. Nerv protsessorlarning irradiatsiyasi qıtıqlaǵısh kúshine hám de nerv oraylardıń labilligiga baǵlıq.
Qo'zgalish MNS - si boylap irradiatsialangandan keyin taǵı baslanǵan noqatına qaytıp keledi, bul jaǵday qo'zgalish kantsetratsiyasi dep ataladı.
MNS - sidagi iroziya xodisasi sebepli nerv orayları bir biri menen baylanisıp, shártli refleks payda bolıwı ushın jay jaratadı.
MNS - de tormozlanıw. Tormozlanıw xodisasini I. M. Sechenov 1862 jılda jańalıq ashqan. Qurbaqa bas mıyı ko'ruv dumboklari tarawinen kesilib, kata yarım sharlari alıp taslanadı. Sonnan sung baqaning keyingi ayaqların sulfat kislota batırılsa, ayaqlardıń tartıp alıw refleks waqıt bolsa nerv orayınıń qo'zgaluvchanligini kórsetedi. Sol waqıtqa tıykarlanıp ; I. M. Sechenov qurbaqa bas miyasini talamus salasında arqa mıy reflekssining tormozlaytuǵın nerv orayları bar degen juwmaq keledi.
MNS - sida tormozlanıw hám qo'zgalishning óz-ara baylanısı. MNS-de qo'zgalish hám turmozlanish bir noqattıń ózinde xar - qıylı noqatlar arasında almasınıp turadı. Buǵan mısal etip barmaqlardı yig'uvchi hám jazıwshı muskullar jumısın alıw múmkin. Olar bir- birine irkinish etpeydi.
Oraylıq nerv sistemasında bir oraydıń qo'zgalib, ekinshisiniń tormozlanishga yamasa bir oraydıń qo'zgalib, keyin tormozlanıwına induktsiya xodisasi dep ataladı. Induktsiya oń hám keri bir waqıtta bóliwshi hám almasinuvchi bolıwı múmkin. Tormozlanishdan qo'zgalishga ótiwi oń, qozǵalıwdan tormozlanishga ótiwi keri induktsiya dep ataladı. Bir oray tormozlanıp turǵanda, onıń janındaǵı ekinshi oraydıń qo'zgalishi bir waqıtta bóliwshi induktsiya dep ataladı.
Oraylıq nerv sisteması túrleri qisimlarining funktsional áhmiyeti. Arqa mıy - bala tuwılganida onıń arqa mıyı funktsional tárepten tolıq rawajlanıwdan ayırmashılıǵı mınada, onıń ósiwi harkat aktivyatining quramalılasıwı menen paralel baradı. 2 jaslı balalar arqa mıyı marfologik struktura tárepten úlken adamlarnikiga júdá yakin boladı. Jastıń asıp barıwı menen arqa mıy aldınǵı shaqlarındaǵı háreket xujayralarning sanı asadı. Er jetiw dáwirine kelip arqa mıy 4-5 ret úlkenlesedi. Arqa mıy simentor sistemasına iye bolıp, denediń málim qisimlari sonı mekeme etedi. Arqa miyani arqa shaqları tek sezuvchi talshıq wazıypasın atqaradı, aldınǵı shaqları bolsa harkatga keltiretuǵın hám vegitativ reflekslarni basqarıwshı talshıqlardı shıǵaradı. Arqa mıy reflekslarini eki gruppaǵa bolıw múmkin, yaǵnıy aldınǵı shaqlar - motorneyronlar iskerligi menen baylanıslı bulgan fakat reflekslar, qaptal shaqlar iskerligi menen boglik bolǵan vegetativ reflekslar.
Arqa miyani taǵı bir ózgesheligi sonnan ibarat, ol ótkeriwshi jol bo'lub da esaplanadı, yaǵnıy periferiya daǵı impuls orayǵa ol erdagi juwap bolsa isleytuǵın organǵa da mine sol arqa mıy boylap ótkeriledi.
Uzınchoq mıy hám varoliev ko'prigi - mıy sannınıń dawamı bolıp esaplanadı. Bas miydiń bul bólegi quramalı reflektor aktlarni ámelge asırıp, arqa miyani joqarı bólimleri menen baylanıstırıp turadı. Uzınchoq mıy arqalı esitiw hám vestibulyar receptorlardan joqarıǵa kóteriluvchi nerv talshıqları ótedi. Uzınchoq mıy hám voroliev ko'prigidan 7 jup bas mıy nervleri shıǵadı. Olar terini bas muskulların hám bir qatar ishki organ iskerligin mekeme etedi. Uzınchoq mıy hám varoliev ko'prigida turmıs ushın zárúr bolǵan oraylar júdá kópligi ushın xali endi tuwılǵan balalarda bas miydiń bul bólegi ana qornida shakillangan boladı.
Orta mıy mıy sanınıń bul bólegi arqalı arqa mıy hám uzınchoq miyadan talamus miyacha hám yarımsharlar qabıqlog'iga nerv talshıqları ótip turadı. O”rta mıy quramına torta deneli yadrolı, qara substantsiyasi hám qızıl yadro kiredi.
Orta miydiń átirapından retikulyar formatsiya qorshap alǵan bolıp, ol mıy qabıqlog'i hám arqa miyani aktivlashtirib turıwda zárúrli ro'l oynaydı. Tórt tóbelikte dáslepki kóriw hám esitiw orayları jaylasqan kóz hám Kipriklarning háreket etiwi de mine sol tóbelikler iskerligine baylanıslı. Qara substantsiya shaynaw hám jutıw reflekslarning orayları esaplanadı. Qara subtantsiya shaynaw hám jutıw reflekslarining orayları esaplanadı. Qızıl yadro tiykarınan dene skeletlari tonusini ustap turıwda qatnasıw etedi. Uzinchoq mıy hám orta mıy bala 5-6 jasqa kirgende keyin úlken adamlarnikidek shikllanadi.
Arqa mıy -hám gipotalamus kiredi. Talamus mıy qabıqlog'iga hám mıy qabıqlog'i aqırǵı neyron menen birlesken bolıp tabıladı. Talamus hám gipotalamus organizmdegi barlıq xızmetlerdi integraciya etip baratuǵın oraylar bolıp tabıladı. Mıy qabıqlog'i menen talamus arasında kortiko - bas miydiń bul bólegi quramına kirisiw burtiklaritalamus aralıq baylanıs bar. Adamlar daǵı 4 qıylı emotsional xolatlar tikkeley talamusning qatnasıwında boladı. Bunnan tısqarı talamus og'rikni sezuvchi oraylar jaylasqan gipotalamus ishki sekretsiya bózidan gipofiz menen nerv hám qan tamırları arqalı jaqınnan baylanısqan.
Bunnan tısqarı turmıs ushın zárúr oraylar - dene temperraturasini bir- qıylı saqlawshı, element almasınıwın basqaribboruvchi hám basqalar aralıq mıy háreket reflekslarining júzege keltiriwde zárúrli ro'l oynaydı.
Qabıqloq astı yadroları - Bul yadrolar tikkeley qabıqloq astında jaylasqan bolıp, kúl reń elementlar kompleksinen ibarat. Bularǵa ala - bula dene, aq yadro kirip, olar impulslarni kóriw burtiklari arqalı aladı. Qabıqloq astı yadrolar, qabıqloq aralıq mıy, talamus hám gipotalamus menen birgelikte jumıs júrgizedi. Bul yadrolardıń zárúrli áhmiyeti sonnan ibarat, olar mıy qabıqlog'idagi kóplegen oraylardı o'aro baylanıstırıp shártli reflekslarni payda etiwde qatnasar, fizikalıq jumıs qılıwda dene jaǵdayın málim belgilengen jaǵdayda saqlawda da qabıqlok astı yadroları qatnasıw etedi. Aq yadro tiykarınan mator funktsiyasın atqaradı. ala - bula dene háreket iskerligine málim dárejede tormizlovchi effekt kórsetedi. Eger adamda bul dene kesellansa, barlıq muskullar tártipsiz rivishda qiskara baslaydı.
Miyǵa - Bas miydiń bul bólegi 2 yarım sharlardan barat, impul'larni teri muskullaripaylardan arqa mıy - miyacha ko'prigi hám uzınchoq mıy yadroları arqalı aladı. Miyachaga uzınchoq miyadan taǵı vestibulyar impulslar, urta bolsa kóriw hám esitiw impulslari kelip turadı.
Mıydıń tiykarǵı waziypası organizmde túrli - rayon quramalı harkatlarni basqarib, olardı kordinatsiya etip barıw bolıp tabıladı. Miyǵa bunnan tısqarı as qazan ishek iskerligi jumisına, qan hám qan aylanıwına da aktiv tasir etedi. Endi tuwılǵan balalarda miyacha onsha rawajlanǵan bulmaydi. Ol uzınchoq miyadan taǵı vestibulyar impulslar, urta miyadan bolsa kóriw hám esitiw impulslari kelip turadı.
Mıydıń tiykarǵı waziypası organizmde túrli rayon quramalı háreketlerdi basqarib, olardı koordinatsiya etip barıw bolıp tabıladı. Miyasha bunnan tısqarı as qazan ishek iskerligi jumisına, qan hám aylanıwına da aktiv tasir etedi. ndi tugilgan balalarda miyacha onsha rawajlanǵan bulmaydi. Ol uzınchoq formada bolıp, talay bálent jaylasqan. Bala tuwılganida keyin tezlik menen ósedi, 1 - 2 jas arasında miyacha talay rawajlanıp úlken adamlarnikiga uqsap qaladı.
Bas mıy yarım sharlari - Bala tuwılganidan onıń bas mıyı talay rawajlanǵan bolıp, ulıwma dene salmaǵın 1/8 bólegi sırtqıl etedi. O'gil balalarda endi tuwılǵan waqtında bas mıy qızlardıkidan bir az úlken boladı. Tuwılǵan bala bas miyasidan qarıqlar, o'simtalar úlken adamlarnikidek bolsada, olardıń tereńleri, uzınlıǵı, bálentligi talay tómen boladı. 9 aylıq balalarda bas mıy masasi endi tuwılganidagiga qaraǵanda eki ese zıyat boladı. Bir jasar balanıń bas mıyı ulıwma dene ogirligining 7/11, 7/12 bólegin sırtqıl etedi. Úsh jaslı balalarda bas miydiń ogirligi endi tugilgandigiga úsh ret asıp, ulıwma dene ogirligining 7/13, 7/14 kismini sırtqıl etedi. Bala organizmdiń ósiw hám rawajlanıw processinde bas mıy bir qatar marfologik hám funktsional ózgerislerge ushraydı : odaǵı ekalarning jaǵdayı nerv xujayralarning jaylasıwı qabıqloq bóleginiń túrli bólimlerdiń bir-birine qatnası hám taǵı basqa. Bunday ózgerisler 5-6 jaslar arasında eń kóp boladı hám 15-16 jaslarǵa kelip tamamlanadı. Úlken adamlar bas mıy sharınıń qabıqloq bólegi 2-3 mm qalıńlıqta ortasha 14 milliard nerv xujayralari kompleksinde ibarat. Adamlarda yarım sharlar qabıqlogi hár qıylı shakildagi 6 qabat xujayralardan ibarat. Qabıqloqdagi neyronlar tiykarınan eki qıylı boladı, yaǵnıy piramidasimon hám juldızsimon nerv xujayralari.
Juldızsiman neyronlar qabıqloqdagi tiykarǵı neyronlar esaplanıp, onıń tiykarǵı waziypası tasirni qabıllaw jáne onı kushni noqatlarǵa, orayǵa ótkeriw bolıp tabıladı. Piramidasimon xujayralar úlken hám kishi bolıp olar efferent oraylar esaplanadı.