Đnfovet Dergisi, Mart 2010, Sayı: 75 ’de
Yüklə 114,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Đnfovet Dergisi, Mart 2010, Sayı:75 ’de yayınlanmıstır
- “ Hayvanlar her zaman insanoğlunun kaderini belirlemiştir .” d
- Large Animal Veterinary Rounds dergisinin bu sayısı,gıda yolu ile bulaşan hastalıkların tehlikesi ve son yıllarda ortaya çıkan en ö
- 21. yy.’da Gıda Yoluyla Bulaşan Hastalıklar
- Veteriner Hekim, Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Üyesi
- Tablo 1: Seçilmiş gıda kaynaklı zoonoz patojenler hakkında bilgilendirme, Kanada’ yı kapsayan referanslarla 6
- Veteriner Hekim Uzmanların Rolü
- Üretim Öncesi Uygulamaları
- Üretim Sürecindeki Uygulamalar
- Üretim Sonrasındaki Uygulamalar
- Tek bir kontrol stratejisi gıda kaynaklı hastalık risklerini tamamen ortadan kaldıramaz
|
1
a
( ( ( ( Đnfovet Dergisi, Mart 2010, Sayı:75 ’de yayınlanmıstır
) )) )
Yazar: Tasha Epp b
Çeviren: Burcu Đrem Omurtag c
“Hayvanlar her zaman insanoğlunun kaderini belirlemiştir.” d
ve geliştirilen saklama koşullarına rağmen dünya çapında gıda yoluyla bulaşan hastalık lar mevcudiyetini koruyarak halk sağlığı sorunu olarak dünyada önemini korumakta dır.Veteriner hekimlik ve halk sağlığı,her ikisi de devam eden bu problemde,izleme ve kontrol yönünden önemli rol oynamaktadır. Large Animal Veterinary Rounds dergisinin bu sayısı,gıda yolu ile bulaşan hastalıkların tehlikesi ve son yıllarda ortaya çıkan en ö nemli bir kaç patojeni şu an ki geçerli bilgiler dahilinde gözden geçirmektedir. Bu pato jenlerin ortaya çıkışındaki faktörler tartışmalıdır ancak veteriner hekimlerin gıdalarda ki bu bakterilerin önlenmesi ve kontrolü konusunda oynadığı rol vurgulanmaktadır.
Đnsanlar her zaman bu zoonoz patojenlere, özellikle hayvanlarla bir arada yaşamaya başladıkları sürelerden beri, maruz kalmıştır. Muhtemelen ilk zoonoz hastalığın bulaşması da avcıların vahşi doğada hayvanları öldürmesi,derisini yüzmesi, kesmesi ve yemesi sonucu mey dana gelmiştir. Patojenler, mikro ve makroparasitler de dahil olmak üzere et tüketimi ile bu laşmalarının yanında, çeşitli kemik, deri, kan ve organların değerlendirilmesi ile de bulaşmak tadır.Bu olası patojenlere Bacillus anthracis (anthrax), Brucella,Taenia ve Trichinella ‘ da da hil olmak üzere oluşturdukları hastalıkların kökeninde hayvansal taşıyıcılar bulunmaktadır. 1
madan hayvan kaynaklı patojenleri de evlerine almaya başlamışlardır. Bazı örneklerde görü len bu yeni ilişki, büyük ihtimalle hayvandan insana geçişi de kapsamak üzere çapraz tür ya yılımı için yeni elverişli durumlar meydana getirmiştir. Bazı patojenler, duyarlı ev sahibi in sanda yayılım için devamlı kontakt gerektirir ki buna karşılık bazıları ise genetik sıçrama ile insandan insana yayılmayı başarmışlardır. 1
21. yy.’da Gıda Yoluyla Bulaşan Hastalıklar
Gıda, insan hayatının ayrılmaz bir parçasıdır ve gıda bileşimi,içeriği; sosyal statüler, ekonomik durumlar ve kültürel değerler tarafından yönetilmektedir. Pek çok patojen, gıdayı, bulaşma için etkin bir aracı olarak kullanmaktadır. Gelişmiş ülkelerde, gıda yoluyla bulaşan hastalıklar, güvenli bir gıda için alınan tedbirlere rağmen önde gelen sağlık problemidir. Ka nada halk sağlığı uzmanları tahminince her yıl gıda kaynaklı bakteriyel hastalıklardan 11 ila 13 milyon vaka meydana gelmektedir. 2 Gelişmekte olan ülkelerde ise Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan araştırmalara göre gıda kaynaklı diyareler en önde giden hastalık ve ölüm sebebidir. 3
a Foodborne Zoonoses: Challenges for the Veterinary Profession, Large Animal Veterinary Rounds, Vol.8(6), 2008. b
c Veteriner Hekim, Đzmir Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Üyesi, Veterinärmedizinische Universität Wien; Institut für Fleischhygiene, Fleischtechnologie und Lebensmittelwissenschaft (Doktorant). d KF Meyer, DVM, MD. 2 Çoğunluğunu biyolojik patojenlerin oluşturduğu birbirinden farklı 250’ nin üzerinde gıda enfeksiyonu, beraberinde getirdiği pek çok ilaç ve toksik madde kalıntısıyla birlikte ta nımlanmaktadır. 4 Biyolojik tehlikeler arasında bakteriler, virüsler, parazitler ve prionlar yer almaktadır. Bunlardan bir kısmı gıdayı bulaşma için aracı olarak kullanan tehlikeli insan pato jenleri şeklinde klasifiye edilirken diğerleri zoonoz özelliktedir. Gıda kaynaklı patojenlerin or taya çıkışındaki faktörler çok çeşitlidir ve şu şekilde kategorize edilebilir:
• Đnsanların demografik özellikleri ve hareketleri • Gıda endüstrisi ve teknolojisi • Uluslararası ticaret ve seyahatler • Mikrobiyal adaptasyon • Ekonomi, politik istikrarlılık, halk sağlığı alanındaki tedbirlerde oluşacak herhangi bir aksaklık. 5
“Güvenli” bir gıda üretimi adına harcanan büyük çabalara rağmen, pek çok bilinen gı da patojeni ve aynı şekilde yeni ortaya çıkan patojenler tarafından her yıl yüksek miktarda, gı da ile ilişkili hastalık oluşmaktadır. Patojen listesinin uzunluğundan dolayı bu makale kapsa mında belli başlı patojenlerin ortaya çıkışlarındaki etkili faktörlerle ilgili detayların altı çizile cektir.
referanslarla 6 Patojen Reservuar /lar e Gıda ürünleri Salgın sayısı/Rapor edilmiş bildirimler f Đnsan vakaları (× × × ×10 3 ) Đle göre her 100.000 kişiye düşen, en yüksek vaka Campylobacter jejuni Kanatlı Kanatlı eti, çiğ süt, arıtılmamış su 5 3.2
Saskatchewan (19.1/100.000) Escherichia coli Sığır Dana kıyma, çiğ süt, yeşil salata,
arıtılmamış su, elma suyu 31 3.1
Prens Edward Adası
(15.9/100.000) Salmonella enteriditis Kanatlı, memeliler, sürüngenler Yumurta, kanatlı, et, taze tüketilen ürünler ve çiğ gıdalar
3 4.1
Northwest Territories, Yukon, Nunavut (9.6/100.000) Listeria monocytogenes Toprak, saman, su Hazır yemekler (yumuşak peynir,
şarküteri, vb.) MD g MD
MD Vibrio species Su, deniz ürünleri Deniz ürünleri (çiğ, az pişmiş, kontamine) 1 (V. parahaemolyticu s) 0.08
British Columbia (0.3/100.000)
e Asıl reservuarlar koyu renkli yazılmış olanlar f Salgınlarla ilgili ulusal bilgilendirme sistemi olmayışından dolayı geniş kapsamlı olmayan bildirimler g MD = Mevcut değil; bu patojenle ilgili bir kaynak araştırma mevcut değil - 3 -
Patojenler
Parazitler çok çeşitli koşullarda, örn; kuzey yarım küreden tropikal iklim kuşaklarına kadar, gelişme gösterebilecek özelliğe sahip bir patojen grubudur. Bu grup, helmintler ( kan
tedbirleri üzerine başarılı çalışmalar ortaya çıkmaktadır. Pek çok parazitin sahip olduğu ken dine has yaşam sikluslarının bilinmesi bulaşma için elverişli koşulların sınırlandırılmasına yar dımcı olmaktadır. Bu güne dek Kuzey Amerika gıda kaynakları içerisinde çok seyrek sayıda parazitik patojenin bildirimi olmuştur. Bütün alınan önlemlere rağmen halen, 2006 yılında, Ka nada’ da başlıca enterik hastalıklara sebep olan etmenlerde üçüncü sırada Cryptosporidium, Giardia ve Cyclospora yer almıştır. 6
Kanada’daki domuzlarda en son rapor edilen Trichinella vakası,1996’ da açıkta yetişti rilen bir domuza aitti ki en son insanda domuz eti tüketimine bağlı olarak gerçekleşen trişino zis vakası ise 1980 yılına aitti. 7 Bugün insan trişinozu, özlellikle kuzey ülkelerde yer alan avcılık organizasyonlarından rapor edilmiş su aygırı veya ayı eti tüketimi ile ilişkilendirilmek tedir.
8 Son yıllarda Trichinella’nın yerel diyetteki durumu ile ilgili, laboratuar bazlı bir prog ram ile Nunavut’ da büyüyen halk sağlığı risklerini azaltmak için girişimlerde bulunulmak tadır.
Taenia türleri Kanada da çiftliklerde canlı hayvanlarda rapor edilmiş,ancak Kanada mezbahalarında kesilmiş hayvanlarda seyrek olarak karşılaşılmaktadır.Evcil hayvanlarda güvenli gıda teminine rağmen Taenia ile bağlantılı hastalıklar halen sporadik olarak Kuzey Amerika’ da görülmekte ve genellikle bu hastalıklar, özellikle göçmenlerde veya bu hastalığı başka ülkelerden almış olan kişilerde ortaya çıkmaktadır. Niagara bölgesinde felçli hastalarda yapılan bir araştırmada neurocysticercosis tanısı konulmuş,bu fertlerden biri Somalili, diğeri Meksikalı ve bir diğeri ise Đspanyol asıllı olmak üzere 3 bireyde tespit edilmiştir. 9
Toksoplazmosis çoğunlukla az pişmiş domuz eti tüketimi ile ilişkili bir protozoadır ve Kanada’daki domuzlarda düşük bir prevalans sergilemektedir, yüksek olsa bile zaten yeterli pi şirme ile etkenin insana bulaşması önlenebilmektedir.Etkenin prevalansı 1996 yılında bir sero prevalans çalışmasında Kanada doğumlu 30 yaşın altındaki fertlerde %4.6 oranındayken, Ka nada dışında doğanlarda %23.1 oranında görülmüştür. 10 Bir çalışmada Kanada’ ya denizaşırı ülkelerden gelen turistler, göçmenler ve ziyaretçilerde yaklaşık %3 Taenia solucanı, %1.3 nö rokistiserkozis ve %1.0 toksoplazma barındığı ortaya çıkmıştır. 11 Bu durum Kanadalıların gı da tüketimi ve özellikle denetimsiz (Örn; av eti) veya Kanada sınırları dışında kalan gıdalar konusunda daha dikkatli olmalarının gerekliliğini ortaya koymaktadır.
Pek çok bakteriyel patojen aslında zoonoz olarak uzun zamandır bilinmektedir.Ancak kısa bir geçmişe sahip oldukları durumlar da olabilmektedir.Örneğin; Escherichia coli ve gast rointestinal (GI) hastalıklar arasındaki ilişki 1880’ li yıllarda gözlemlenmiştir ancak 1947’ ye kadar açıklanamamıştır. 4 Pek çok bakteri normal barsak florasında 1 veya daha fazla evcil hayvanda veya vahşi yaşamdaki türlerde (Tablo 1) belirlenmiş olması eradikasyonlarını başa rısız hale getirmiştir. Bu patojenler hakkındaki bilgiler ancak yapılan incelemelerle elde edile bilmektedir. Geçtiğimiz yarım asırda pek çok bakteri kontrol edilmiş veya en azından evcil hay vanlarda eradikasyonu sağlanmış ve böylece insanlara bulaşma yolları engellenmiştir. Bu ba şarı öykülerinden biri de Kanada’ da, 1980 ‘lerin ortaları itibariyle Brucella abortus’ un evcil sığır sürülerinden eradikasyonunun sağlanmasıdır. Bu patojenin insanlara bulaşma yolları has
- 4 -
ta hayvanlara yapılan direkt kontakt ve pastörize edilmemiş süt ve süt ürünlerinin tüketilmesi, örn; taze çiğ peynir, olarak bilinmektedir. Ulusal çapta veterinerlerin kontrolunda yürütülen eradikasyon programı; et muayenesinin organizasyonunun ve süt pastörizayonunun oturtulma sı ve çiftlik kontrolünün sağlanması yer almaktaydı. Buna rağmen B. abortus Kanada’ da vah şi hayatta (Örn; Wood Buffalo Ulusal Parkındaki bizonlarda) halen görülmektedir ve yerel evcil sürüler için de ciddi bir risk potansiyeli oluşturmaktadır. Son on yıllarda bazı yeni tanımlanan patojen bakteriler olmuştur. Vibrio ailesine ait, V. cholerae, V. parahaemolyticus, V. vulnificus’ u da içeren bakteriler, sulak arazi ve haliç bulu nan çevrelerde doğal olarak yerleşiktir. 4 V. parahaemolyticus ilk olarak 1950’de Japonya’ da sardalyalarda identifiye edilirken, V. vulnificus 1970’lerde identifiye edilmişti ancak çiğ ka buklu deniz ürünlerinden ileri geldiği 1980’lere kadar keşfedilememişti. Vibrio türleri su sıcak lığı 15°C üzerinde olan sahiller dahil olmak üzere tüm dünyada saptanmıştır. 12 Organizma, semptom göstermeksizin kontamine deniz kabuklularında, yumuşakçalarda ve balıklarda varo labilen fakat herhangi bir tat, koku ve görüntü değişikliğine yol açmayan özelliktedir. V. parahaemoliticus sıklıkla çiğ veya az pişmiş istiridye yenmesi ile ilişkilendirilen fır satçı bir patojendir. Đnsanlarda genellikle GI semptomlarla (Örn; diyare) görülür ve immun ya nıta göre genellikle 2-3 gün içinde ortadan kaldırılır. V. vulnificus’ un alımı ise kontamine de niz ürünleri ve açık yaralara giren kontamine deniz suyu vasıtasıyla olmaktadır. Birey enfekte olur olmaz vücut nörolojik yanıt geliştirir ve septisemi oluşur, bazense GI semptomlar görü lebilir. Çoğunlukla sağlık durumu normalin altındaki, örn; karaciğer yetmezliği, diyabet veya immun sistem baskılanması gibi hastalıkları olan bireylerde ortaya çıkmaktadır. Birleşik Dev letlerde (BD), deniz ürünü ile ilişkilendirilen ölümlerin % 95’ i bu patojenden kaynaklanmak tadır. 4
Koruma ve kontrol çalışmaları deniz kabuklulularının toplanma ve hazırlanma dönem lerine odaklanmıştır. Soğuk aylarda veya kıyıdan uzak avlanma kontaminasyon miktarını bi raz azaltmaktadır ancak yine de pazar kaygıları sebebiyle yine yaz ayları sırasında avlanma meydana gelmektedir. 13 Bunun yanında iklim değişikliği de bu patojenin gıda yoluyla bulaş masında etkili olabilmektedir. Deniz kabuklularının uygun pişirilmesi, saklanması ve mua melesi ile kontamine deniz ürünlerinden ileri gelen insan vakaları engellenebilmektedir. 2001 ve 2006 yılları arasında, Vibrio enfeksiyonu ile ilişkili 140 vaka British Colum bia (BC) tarafından V. parahaemolyticus olarak doğrulanmıştır. 14 Etkenin ortaya çıkması Tem muz ile Eylül ayları arasında okyanus su sıcaklığının 15 derecenin üzerine çıktığında olmakta dır. Belirli bölgelerdeki vakaların çiğ deniz kabuklularının yenmesi ve özellikle BC veya Washington sularından avlanan istiridyelerin restorantlarda servis edilmesi, serbest avlanma veya marketlerden satın alınan ürünlerin tüketilmesi sonucu ortaya çıktığı saptanmıştır.
Hayvan kaynaklı viral patojenler, çok seyrek olarak gıda yoluyla bulaşarak insanlarda hastalığa sebep olmaktadır. Viral patojenlerde en çok sıklıkla gözlenen, bir gıdayı veya suyu aracı olarak kullanarak insanlarda hastalık oluşturmasıdır. Örneğin; Norwalk-benzeri virusler çiğ veya az pişmiş ve lağım suyu ile veya kendiliğinden bir şekilde kontamine olmuş su kay naklarından toplanan deniz kabuklularının tüketimi sonucu ortaya çıkmaktadır. Hepatit E virüsü kısmen yeni adlandırılmış bir patojen olup (1980’li yıllardan itibaren tanınmaktadır) insanlarda çok sınırlı sayıda gıda kaynaklı salgına sebep olmuştur. Đnsanlarda ki bulaşmaya sebep olan primer aracısı sudur ancak 2 zoonotik özellikteki genotipinin rezer vuarları erkek domuzlar, geyik, maymun, kanatlı ve yine insanlardır. 2001 yılından beri Japon ya’da pek çok akut enfeksiyöz hepatitis vakası çiğ domuz karaciğeri, çiğ geyik eti ve çiğ ya ban domuzu karaciğeri ile ilişkilendirilmiştir. 15 Japonya’daki bir salgın sonucu yapılan araştır maya göre o bölgede yer alan perakende satış marketlerinden alınan domuz karaciğeri numu - 5 -
nelerinde %1.9 oranında bu virus identifiye edilmiştir. Buna ek olarak karaciğerlerden elde edilen ve insanlardan elde edilen izolatlar nükleotid sekansı bakımından aynı özellik göster mektedir. 15 Doğru pişirme yöntemi ile herhangi bir viral patojeni etkisiz hale ve gıdayı da gü venilir hale getirmek mümkün olmaktadır. Ancak çiğ et ve iç organların tüketimi sebebiyle gı da yoluyla bulaşan belirli patojen kültürlerinin yayılımı da devam etmektedir.
Creutzfeldt-Jakob hastalığının bir varyantının (vCJD) ortaya çıkışı ve bunun deli dana (BSE) hastalığı ile arasındaki ilişki politik ayaklanmaya ve bu konudaki izlemelerin artmasına sebep olmuştur. Dünya çapındaki sığır endüstrisi ve insan populasyonu arasındaki ticari paza rı vurmak için ekonomik bir karar olarak otoburların yemlerine ucuz hayvansal proteinlerin ka tılması ile ortaya çıkmıştır. 16,17 Britanya hayvan ilgili vakaların en şiddetli şekilde yaşandığı yerdir ve son 10 yıl içeri sinde insan ilişkili vakalar da sayıca 163’e tırmanmıştır. Kanada’ da bu tarihe kadar 12 BSE’ li hayvan identifiye edilmiş ancak evcil hayattakilerde herhangi bir vCJD vakasına rastlanma mıştır. 17
hayvansal kaynaklı proteinler içeren yemlere yasaklar getirilerek en azından evcil yaşam gıda zincirinden olası tehlike uzaklaştırılmış ve dolayısıyla insanlar da korunmuştur.
Ette antimikrobiyel rezidünün engellenmesi konusu standarttır;ancak mikropların çekil me safhasının ardından özellikle antimikrobiyellere dirençli özelliktekiler, hayvansal ürünler de bulunabilmektedirler. Direnç oluşumu, çok kalabalık canlı hayvanın barındırıldığı çiftlikler de veya hastanelerde, yaygın veya aşırı antibiyotik kullanılan durumlarda sıklıkla gözlenmek tedir.
18 Antimikrobiyellere karşı gelişen dirençlilik, hayvanlardan insanlara iki yolla ulaşmak tadır; ya direkt zoonoz enfeksiyon aracılığı ile ya da indirekt, bakteri populasyonları arasın daki genetik alışveriş ile. Dirençli bakteri ortaya çıktıktan sonra bakterinin sayıca miktarına, şiddetine, insanda oluşturduğu hastalığın süresine bağlı olarak tedavinin etkisizleşmesi veya daha pahalı bir tedaviye dönüşmesi olasılığı artmaktadır. Birleşik Devletlerde ( BD ) Floroquinolon’lara karşı direnç geliştirmiş Campylobacter izolatları tetikte olma özelliğini koruyarak daha fazla veteriner ve doktora ihtiyacın bulundu ğunu ortaya koymaktadır. BD’de yerel halkta campylobacteriosis vakalarındaki artış florokino
18 Gerçekte deoksiri bonükleik asit ( DNA ) finger printing yöntemi ile kanatlı ürünleri ve insan klinik vakaların dan izole edilmiş C. jejuni’ de özdeş dirençlilik saptanmış ve bu suretle insanda gıda zinciri üzerinden direkt etki ettiği ortaya konmuştur.
Hayvansal kökenli gıdalar mikrobiyel ve parazitik patojenler yönünden en büyük riski taşımaktadır. Şimdi hayvansal kökenli olmayan gıda maddeleri olmak üzere yeni bir alan kar şımıza çıkmakta. Üretimin artması ve çevresel kontaminasyonlar sebebiyle gıda kaynaklı has talıkların patlak vermesinde hayvansal kaynaklı olmayan gıda maddeleri de bir bulaşma yolu olarak da yeni yeni yer almaktadır. Son yıllarda bu grup içerisinden kontaminasyon potansiye li taşıyan ürünlere karşı gerekli tüketici uyarıları yapılmaktadır ve bu riskli ürünler yeşil sa lata, ıspanak, domates ve çeşitli meyveler olarak sıralanabilir. Örneğin; en son 2006 yılı Eylül ayında E.coli O157:H7 antijeni ile kontamine olan çu vallanmış ıspanaklar sebebiyle meydana gelen salgında, ıspanakların Kaliforniya’daki 4 farklı - 6 -
bölgeden toplandığı ortaya konmuştur. 19 Ispanak üretim yerlerinden birinin sığır çiftliğinin 1 mil yakınında bulunduğu ve bu çiftlikteki sığırların dışkılarından elde edilen ve salgına sebe biyet veren etkenin genetik özelliklerinin aynı olduğu tespit edilmiştir. Buna ek olarak bu böl ge vahşi yaban domuzlarının serbestçe gezebildiği, ineklerin otlatıldığı ve kendiliğinden ıspa nağın yetiştiği ayrıca su yollarının da bulunduğu bilinen bir alandır. E.coli O157 bölgedeki sığır ve yaban domuzu dışkılarından, bölgesel su kaynaklarından ve mera topraklarından izole edilmiştir. Durum, yaban domuzunun direkt meraları kontamine etmesi veya dışkıların dolaylı olarak çevre sularını kontamine etmesi suretiyle ıspanak kontaminasyonunda etkin bir rol al dığı hipotezine oturtulmuştur.
Đnsanların enfekte olması çiğ veya az pişmiş kontamine etlerin tüketilmesi veya elle mua melesi, kontamine suyla yıkanmış çiğ sebzelerin tüketilmesi, kontamine çiğ süt veya suyun tü ketilmesi veya bazı durumlarda da kontamine suyla direkt temas veya içinde bekletmenin ar dından olmaktadır. 4,12
Genel olarak kontrol amaçlı tedbirler şu 3 alanda yoğunlaşmıştır:
• Reservuardaki patojen miktarını düşürmek • Đşleme sırasında kontaminasyonu engellemek • Tüketiciyi güvenli gıda tüketimi konusunda bilinçlendirmek
- 7 -
Amaç, tüm patojenlerin, etkili ve uygun şekilde, bulaşma yollarının önüne geçilmesi dir.Uzman veteriner hekimler, besi hayvanlarındaki tarımsal hastalıkların etkisinin azaltılma sı ve gıda tüketimi için yapılan kesimlerin ve kesimhanelerin denetlenmesi amaçlı görevlendi rilmiştir. Şu anda ve gelecekte gıda ve su yolu ile bulaşan hastalıkların kontrolü, bütünsel bir yaklaşım ile çiftlikten çatala [ farm to fork ] uygulamasını ( Şekil -1 ) gerektirmektedir. 20
Üretim Öncesi Uygulamaları
Zoonozların kontrolü için ilk adım çiftliktir. Biyogüvenlik kurallarının çiftliğe gelen yeni hayvanlara, yemlere, aletlere, ziyaretçilere uygulanabilir ve tüm çiftliği kapsayacak şekil de uygulanması gerekir. Ticari amaç dışında kullanılan kanatlı yemleri veya özel patojenlere karşı yapılan aşı gibi uygulamaların oturtulması da etkili olmaktadır. 21 Her halükarda varolan risklerin bilinmesi ve her patojene karşı spesifik kontrol önlemlerinin alınması, en etkili yön temin oturtulmasının sağlanması ve böylece nihai başarıya ulaşmanın anahtarıdır. Bu durum, su ve gıda kaynaklı bulaşan hastalıkların bir bütün dahilinde ele alınıp önlenmesi açısından veteriner hekimlere profesyonel bir oyuncu olma rolünü vermektedir. Sık görülen patojenlerin yaşam zincirlerinin belirlenip,gıda üreticilerinin kontrol amaçlı denetimlerinin teşvik edilme si,belli başlı patojenlerin çoğalmalarını ve yayılmalarının önlenmesi için yardımcı olabilir. Veteriner hekimler açısından önemli olan diğer bir gelişmekte alan ise hayvan refahına karşı duyarlı olan organik veya doğal yollarla yapılan canlı hayvan yetiştiriciliğinin yaygınlaş masıdır. Pek çok modern çiftlikte en uygun olanı,hastalık yayılımının kontrolü yöntemi için çalışılmaktadır. Örneğin; kapalı ortamda yetiştirilen ve kemirgen girişi engellenen, artık yem verilmeyen ve çöplerin temizlendiği ortamdaki domuzlarda, tenya, trişin ve toksoplazma gibi parazitik hastalıkların etkin bir biçimde kontrolü sağlanabilmiştir. Yalnız tüketicinin talep etti ği serbest gezinen, antibiyotiğin kullanılmadan yetiştiği hayvanlar ve pestisit içermeyen gübre lerle üretilmiş ürünler eski patojenlerin tekrar ortaya çıkma riskini de arttırmaktadır. Örneğin; tamamen organik bir biçimde ve açık ortamda üretilen domuzlarda Toxoplazma gondii ve
22 Burada ve teriner hekimlerin sağlıklı ve hastalık riski taşımayan her türlü üretim yöntemini sağlamak adı na bilgi ve uzmanlıklarını gösterecekleri geniş bir alan mevcuttur. Güvenilir gıda tedariki,her bir hayvan üzerinde tam bir kontrol sağlayamasa bile hay vanların çevreyle olan etkileşimlerini engelleyebilmektedir. Bunun için; ilaçların, kullanım ta rihi geçmiş yemlerin, hayvansal atıkların veya depo edilmiş yemlerin bulunduğu alanlara da dikkat etmek gerekmektedir. Zira,tüm hayvansal atıklar ve depolanmış yemler enfeksiyon kay nağı olabilir. Hastalıklar yaban hayata yerleştiği anda, kalıcı bir enfeksiyon kaynağı haline gel mektedirler. Yinelersek, veteriner hekimlerin, doğru atık yönetimi, gerekli düzenlemeler için ortak hareket etme, uygun yöntemlerle tarihi geçmiş antimikrobiyellerin toplanması ve atık ya da kirli su kontaminasyonunu önlemek için yeni üretim tekniklerinin geliştirilmesi konuların da gıda üreticilerini eğitmeleri gerekmektedir. Veteriner hekimler bu rolü üstlenebilecek dona nıma sahiptirler. Hayvanların kesimhanelere getirilmeleri, bulaşıcı hastalıkların önlenmesi ve kontrolü için uygun bir ortam sağlamaktadır. Stres, aşırı kalabalık, kötü havalandırma ve rahatsız ko şullar, enfekte hayvanlardaki patojenlerin artması için uygun ortam yaratmaktadır. Bu durum taşıma araçlarının enfekte dışkılarla daha çok kontamine olmasına, sonrasında da içerisinde ta şınan diğer sağlıklı hayvanlara, araçların geçtiği çevreye ve kesimhaneye bu patojenlerin ya yılmasına sebebiyet vermektedir. Hayvanların,hayvan refahı kuralları içerisinde taşınması ile ilgili düzenlemelerin tekrar gözden geçirilmesi için araştırmalar sürmektedir. Gıda üreticileri nin ve araç sürücülerinin taşıma esnasında patojenlerin yayılımı ile ilgili eğitilmesi çok önem lidir. Tüketicilerin de taşıma ile hayvan refahı arasındaki ilişkiden haberdar olmalarının sonu
- 8 -
cu olarak Kanada’ daki standartların endüstriyel alanda çok sıkı bir şekilde uygulanması sağla nacaktır.
Gıda üretim endüstrisindeki denetimler,güvenilir gıda tedariki sırasında hastalıklı ya da kesime uygun olmayan hayvanların kullanılmasını büyük ölçüde önlemiştir. Tehlike anali zi ve kritik kontrol noktası ( HACCP ) kurallarının gıda üretim sürecindeki uygulamaları tehli kelerin tanımlamasına, etkili kontrol noktalarının belirlenmesine ve kontrolün başarıyla kayıt altına alınmasına yardımcı olur. 21 Oysa, daha önce tespit edilmemiş veya hiç görülmeyen pato jenlerin yayılımının tehdidi devam etmektedir. Bu nedenle hijyenik kurallara uyulan ve iyi or ganize olmuş bir üretim, gıda güvenliğinde ve bununla beraber tüketici güvenliğinde çok ö nemli bir yere sahip olarak değerlendirilmektedir. Kanada Gıda Kontrol Ajansı (CFIA) Kana da’daki gıda kontrol faaliyetlerinin ayrılmaz bir parçasıdır ve veteriner hekimler birliğinin desteği devam ettiği sürece gıda endüstrisinin gelecekte ayrılmaz bir parçası olacaktır. Ayrıca, özel çalışan veteriner hekimlerin de kesime uygun hayvanların nasıl olması gerektiğini üretici lere öğretmek açısından büyük rolü vardır. Hastalıkların izlenmesi, herhangi bir patojenin oluşturduğu riskin değerlendirmesine olanak sağlar. Denetim,gıda zincirinin herhangi bir basamağında yapılabilir. Ayrıca kontrol önlemlerini değerlendirmek için bir mekanizma oluşturabilir ve gıda güvenliği konusunda tedarikçileri uyarabilir. Maalesef, birçok durumda gıda kaynaklı hastalıkların ilk belirtisi halk ta oluşturduğu salgındır. 21 Ürünlerin geri iadeleri, üreticiler açısından maliyetlerin artmasına ve tüketicilerde güven kaybına yol açabilir ve bu durum iflasa kadar götürebilir. Gıda ihtiya cının doğası gereği bu olaylar sıklıkla eyaletleri, bölgeleri ve hatta uluslararası sınırları aşmak tadır. Gıda ürünlerinin çoğu artık tek bir yöresel hayvandan elde edilmemektedir. Bunun yeri ne farklı çiftliklerin ve çeşitli ülkelerin ürünlerinden elde edilmekte ve tüm dünyaya sevk edil mektedir. Yaygın ürün ticareti ve dünya üzerindeki insan hareketliliği sebebiyle hiçbir ülke mevcut ya da gelişmekte olan patojenlere karşı yeterince karşı koyabilir durumda değildir. 4,13
luslararası ticarette yeni pazarlar oluşturmak için gereklidir.
Kontrol amaçlı uygulamalar sürecinde son basamak tüketicidir. Halkın çoğunluğu, gı da ihtiyaçlarını işlenmiş ürünlerden karşılar. Ancak, et ve et ürünlerinin, tüketim için etik ve “güvenli” bir şekilde üretilip üretilmediği ile ilgilenmediklerini düşünmek yanlış olur. Dünya daki hiçbir üretim ve işleme sistemi sıfır riskli gıda üretemeyecektir. Bundan dolayı halk sağ lığı kuruluşları gıda işleme, depolama ve pişirme işlemleri hakkında tüketicileri bilinçlendir meye devam etmelidirler.
Đçinde bulunduğumuz yüzyılda, “güvenli” bir gıda arayışında önemli adımlar atılmış tır. Tek bir kontrol stratejisi gıda kaynaklı hastalık risklerini tamamen ortadan kaldıramaz, ancak, kombine bir kontrol sistemi ile tüm riskler önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Veteri ner hekimler ve kamu sağlığı yetkilileri için mevcut en uygun tek kontrol stratejisi bilgidir. Şu da kabul edilmelidir ki, gelecek yıllarda karşılaşılacak güçlükler her zaman için mevcuttur an cak veterinerler gıda güvenliğinin devamı için çalışmakta ve bu alanda üzerlerine düşen gö revleri karşılamaya hazır bulunmaktadırlar.
- 9 -
Kaynaklar:
1 Torrey EF,Yolken RH.Beasts of the Earth:Animals,Humans and Disease. New Jersey: Rutgers Univ Press; 2005. 2 Canadian Food Inspection Agency, Causes of Food-borne illness, http://www.inspection.gc.ca/english/fssa/concen/causee.shtml. Accessed: June 15, 2008. 3 World Health Organization. Food Safety. http://www.who.int/foodsafety/en/index.html.Accessed: June 15, 2008. 4 Millitotis MD, Bier JW, eds. International Handbook of Foodborne Pathogens. NewYork, NY:Marcel Dekker Inc; 2003. 5 Altekruse SF,Cohen ML, Sverdlow DL. Emerging foodborne diseases. Emerg Infect Dis. 1997;3:285-293. 6 Public Health Agency of Canada. Laboratory Surveillance Data for Enteric Pathogens in Canada: Annual Summary 2006, http://www.nml-lnm.gc.ca/NESP-PNSME/assets/pdf/2006AnnualReport.pdf. Accessed: June 15, 2008. 7 Canadian Food Inspection Agency. Trichinellosis information. http://www.inspection.gc.ca/english/anima/heasan/disemala/trich/trichfse.shtml. Accessed: June 15, 2008. 8 Public Health Agency of Canada.Outbreak of trichinellosis associated with arctic walruses in northern Canada, 1999. Canadian Communicable Disease Report. 15 February 2001; vol. 27-04. www.phac- aspc.gc.ca/publicat/ccdrrmtc/01vol27/dr2704eb.html.Accessed:April 30, 2008. 9 SanchezAL, Simone B,Yarascavitch M,Goswami R.Low frequency of neurocysticercosis in patients with epilepsy and seizure disorders in the Niagara region, Canada: a retrospective study. Can J Infect Dis. 2004;15(3):179-180. 10 Ford-Jones EL,Kitai I,Corey M, et al. Seroprevalence of toxoplasma antibody in aToronto population. Can J Infect Dis Med Microbial. 1996;7(5):326-328. 11 Boggild AK, Yohanna S, Keystone JS, Kain KC. Prospective analysis of parasitic infections in Canadian travelers and immigrants. JTravel Med. 2006; 13(3):138-144 12 Coalville JL, Berryhill DL. Handbook of Zoonoses: Identification and Prevention. Philadelphia, PA:Mosby Elsevier; 2007. 13 Swerdlow DL,Altekruse SF. Foodborne diseases in the global village:What’s on the plate for the 21st Century. In: Emerging Infections 2.Washington, DC: ASM Press; 1998:273-294. 14 Public Health Agency of Canada. Descriptive epidemiology of Vibrio parahaemolyticus and otherVibrio species infections in British Columbia: 2001-2006. Canadian Communicable Disease Report 2007; vol. 33-11. www.phac-aspc.gc.ca/publicat/ccdr-rmtc/07vol33/dr3311b-eng.php.Accessed:April 30, 2008. 15 Li T, Chijiwa K, Sera N, et al. Hepatitis E virus transmission from wild boar meat. Emerg Infect Dis. 2005;11(12):1958-1960. 16 Clark C,Campbell J.Bovine spongiform encephalopathy. LargeAnimalVeterinary Rounds. 2003;3(6):1-6. 17 Clark C. Bovine spongiform encephalopathy: An update. Large AnimalVeterinary Rounds. 2007; 7(8):1-6. 18 Health Canada.Adverse effects of antimicrobial resistance from food animals on human health. www.hc- sc.gc.ca/dhp-mps/pubs/vet/amr-ram_final_report-rapport_06-27_2_e.html. Accessed: June 15, 2008. 19 Jay MT,Cooley M,Carychao D, et al. Escherichia coli O157:H7 in feral swine near spinach fields and cattle, central California coast. Emerg Infect Dis. 2007; 13(12):1908-1911. 20 Collins JD,Wall PG. Food safety and animal production systems: controlling zoonoses at the farm level. Rev SciTech. 2004;23(2):685-700. 21 Potter M, ed. Food Consumption and Disease Risk: Consumer-Pathogen Interactions. Boca Raton, FL: CRC Press LLC. 2006:456. 22 Gajadhar AA, Scandrett WB, Forbes LB.Overview of food- and waterborne zoonotic parasites at the farm level. Rev SciTech. 2006;25(2):595-606.
Yüklə 114,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|