Giroskoplar aylanuvchi qattiq jism bo’lib, ularning aylanish o’qi fazoda o’z yo’nalishini o’zgartira oladi. Giroskoplar o’z aylanish o’qining yo’nalishini saqlab qolish xossasiga ega, bu xususiyat ularning aylanish tezligi va inersiya momenti tufayli tashqi kuch momenti ta’siridan deyarli o’zgarmaydi. Giroskopik qurilmalar ob’ektning burchak og’ishlarini aniqlaydigan (turli astatik va pozitsion giroskoplar); ob’ektning burchak tezliklari va tezlanishlarini aniqlaydigan (differensiyalovchi giroskoplar); kattaliklar bo’yicha integrallarni aniqlaydigan (integrallovchi giroskoplar); ob’ektning burchak og’ishlarini aniqlaydigan (girostabilizatorlar); navigatsiya masalalarini hal qiladigan (girokompaslar, kompaslar) va b. xillarga bo’linadi.
Burcha tezlikni aniqlash uchun giroskop yordamida quyidagi korsatmalar zarur bo’ladi:
Giroskopning aylanish tezligi: Giroskopning aylanish tezligi, uning aylanish o’qining yo’nalishini saqlash qobiliyatini ta’sir qiladi.
Inersiya momenti: Giroskopning inersiya momenti, uning aylanish o’qining yo’nalishini saqlash qobiliyatini ta’sir qiladi.
Tashqi kuch momenti: Tashqi kuch momenti, giroskopning aylanish o’qining yo’nalishini o’zgartirishi mumkin.
Giroskopning muvozanat xalqasi: Giroskop muvozanat xalqasiga o’rnatiladi, natijada unga o’zi joylashgan platforma harakati ta’sir qilmaydi.
Mustaqil ta’lim-13. Qiya tekislikdan pastga dumalayotgan jismlarning inertsiya momentini aniqlash
Inertsiya momenti: Bu, jismning aylanishiga qarshi qarshilik kuchini aniqlaydi. Ushbu kuch, jismning massasi va uning aylanish o’qi bilan masofasiga bog’liq. Inertsiya momenti matematik ifodasi quyidagicha:
Paralel o’qlar teoremasi: Bu teorema yordamida, ma’lum bir o’q bo’yicha inertsiya momentini bilgan holda, unga paralel boshqa o’q bo’yicha inertsiya momentini topish mumkin.
Murakkab jismlar uchun inertsiya momenti: Agar jism murakkab bo’lsa (ya’ni, bir nechta ajratilgan massalardan iborat bo’lsa), har bir massaning inertsiya momentini alohida hisoblab, keyin ularni qo’shish orqali umumiy inertsiya momentini topish mumkin.
Qiya tekislikdan pastga dumalayotgan jismlar uchun inertsiya momenti: Agar jism qiya tekislikdan pastga dumalayotgan bo’lsa, uning aylanish o’qi bo’yicha inertsiya momentini hisoblash kerak.
