Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti norposhshaxon voxidova
Yüklə 373,4 Kb.
|
|
2.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarini pedagogik tashxislash va korrektsiyalash yo’llari Boshlang’ich ta’lim yoshidagi o’quvchilarni tashxislash. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida o’quvchilarni diagnostika qilish, xulqlaridagi nuqsonlarni korrektsiyalashda kuzatish, o’zini kuzatish hamda bu metodlarning bilishdagi roli, savol-javob, tajriba va pedagogik testlardan foydalanish o’rinli. O’quvchilarni tashxislashda, asosan, tanishish, ilmiy izlanuv, tanqidiy-rasmiy tasdiqlovchi bosqich tajribalaridan foydalanish mumkin. Bunda empirik va nazariy tadqiqotlardan foydalanish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ular quyidagi yo’nalishlarda olib boriladi: 1. Empirik tadqiqotlar. 2. Nazariy tadqiqotlar. Empirik tadqiqotlar professional xodimlar (o’qituvchilar, ijtimoiypedagog- psixologlar) faoliyati ostida amalga oshiriladi. Ilmiy-nazariy tadqiqot maxsus tayyorlangan mutaxassislar yordamida amalga oshiriladi. Bilish faoliyati tizimli va maqsadli yo’naltiriladi. Ilmiy faoliyat tizimli va maqsadli yo’naltiriladi. Bilish metodlari: kuzatuv, qiyoslash, tajriba va b. Maxsus ilmiy metodlar: abstraksiya, ideolizatsiya, formatizatsiya, modemlashtirish va b. Olingan natijalar hukm, qoida, tavsiya sifatida qayd etiladi. Olingan natijalar ilmiy konferensiya, qoida va qonunlar, kashfiyotlar shaklida qayd etiladi. 7-11 yoshdagi bolalarni tashxislash va ularing xulqidagi nuqsonlarni korrektsiyalashda tarbiyaviy maqsadlarni aniq belgilash lozim. Buning uchun diagnostika va korrektsiya o’tkazuvchi shaxs mazkur jarayonning (17-chizma) tarkibini, uning ta’sir mexanizmini to’laqonli bilishi shart. 17-chizma. Boshlang’ich ta’lim yoshidagi o’quvchilarni pedagogik diagnostika va korrektsiyalash, asosan, quyidagi tarkibda amalga oshiriladi. Diagnostika va korrektsiyalashning maqsadi hamda vazifalarini to’g’ri belgilab olish bolada muloqot ko’nikmalarini shakllantira boshlashdan, yangi pedagogik muhitda adaptatsiyaga o’rgatishdan boshlanadi. Boshlang’ich ta’lim yoshidagi bolalarning tarbiyalanganlik darajasiga, ularning kelgusi hayotdagi yo’riqnomalariga, avvalo, oila tarbiyasi katta ta’sir ko’rsatadi. Odamning yuksak psixik funktsiyalari - idrok, diqqat va tafakkur borliqni bilish formalari sifatida qaratilishi shak-shubhasizdir. Faoliyatning bilish manbai bo’lmish muloqot esa insonning shaxsiy taraqqiyoti manbai ekanligi ma’lum. Boshlang’ich ta’lim yoshidagi bolaning bilish faoliyati (sezgi, idrok, tafakkur, xayol va xotira)ni o’rganish tashxislashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bolaning individual jamoatchilik xatti-harakatlarida namoyon bo’ladigan ijtimoiy va tabiiy (tug’ma) xulq-atvori, xatti-harakatlarini tushuntirib, oldindan belgilashda uning biosotsial tabiatini hisobga olish zarurligi o’rganiladi. Ma’lumki, bola markaziy asab sistemasining tuzilishi, uning ishi (vazifalari) va xususiyatlari, uning markaziy va perifenk qismi, bosh miyaning tuzilishi, har bir neyronning tuzilishi va uning ish tartibi “retseptor” tushunchasi hamda uning turlari, “analizator” tushunchasi, odam bosh miya qobiьida sodir bo’ladigan asosiy psixik jarayonlar va kishining psixik holatining asab tizimida tutgan o’rni, uning roli hamda vazifalari to’g’risidagi ma’lumotga ega bo’lish pedagogik tashxislashni oqilona tashkil qilishga imkoniyat yaratadi. SHu bilan birgalikda, bola miyasida sodir bo’ladigan psixik holatlarning anatom-fiziologik xususiyatlari va bunda sezgilarning tarkib topishida ishtirok etadigan miya tuzilishi hamda tanamizdagi a’zolarining ishtiroki mexanizmlarini o’ylab ko’rish zarur. Tashxislash ayrim paytlari xulq-atvorning genetik ildizi, bunda odam psixologiyasi va uning xulq- atvori, xatti-harakatlari rivojlanishida genetika va muhit, biologik va ijtimoiy omillarni tushuntirish muammolari, irsiyat mexanizmlari haqidagi tasavvurlar asosida hal qilishga yordam beradi. Boshlang’ich ta’lim yoshidagi o’quvchilar xulqidagi nuqsonlarni korrektsiyaiash tadbirlarini amalga oshirishda xalq pedagogikasidan foydalanish yaxshi natijalar beradi. Xalq pedagogikasi va odobnomasining nodir sohasi bo’lgan o’zbek xalq pedagogikasi ijtimoiy va maishiy- axloqiy hayotning barcha tomonlarini - xalq og’zaki ijodi, qadrshunoslik, udumshunoslik, marosimshunoslikning yetakchi yo’nalishlari va diniy-axloqiy ta’limotni qamrab olganligi bilan xarakterlanadi. Unda xalqimizning asrlar davomida to’plagan boy tajribalari, ijtimoiy-siyosiy, axloqiy, falsafiy, ma’rifiy, estetik, ma’naviy, jismoniy yetuklik borasidagi qarashlari, xulosalari lo’nda va donishmandona ifodalangan. Xalq pedagogikasining o’ziga xosligi shundaki, u bugun va ertani o’ylab ish tutadi, ya’ni o’tmishni unutmaslik, bugunning qadriga yetish, kelajakka umid bildirish asosida ta’lim-tarbiyaviy ishlarni olib borishni ko’zda tutadi. Uning hayotiyligi, ta’sirchanligi, serqirra va serma’noligi tarbiyaning eng dolzarb masalalarini hal qilishga, umuminsoniy yo’nalishlarga, umumbashariy g’oyalarga qaratilganligidir. SHuning uchun ham xalq pedagogikasi yoshlar tarbiyasida, inson hamda Vatan taqdirida hal qiluvchi o’rinni egallab kelmoqda. Bolalarni estetik tarbiyalashda o’yin, folьklorning o’rni alohida ahamiyat kasb etadi, ayniqsa, xalq an’anaviy sport o’yinlari yoshlarning ma’naviy-jismoniy rivojlanishini ta’min laydi. Xalq pedagogikasining ekologik tarbiya berishdagi imkoniyatlari ham kengdir. Masalan, atrof muhit va tabiatni asrash, e’zozlash, hayvonot dunyosi, qushlar, daraxtlar, o’simliklar, yer, suv va borliqqa munosabatni ijobiy shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Turli udumlar, rasm-rusumlar, marosimlar, tabiat bayramlari bo’lmish “Navro’z”, “Hosil bayrami”; “Ramazon hayiti”, “Qurbon hayiti” bayramlari ham ta’lim-tarbiyaviy ishlarni amalga oshirishda katta rolь o’ynaydi. Turli xalq qo’shiqlari orqali go’zallik, orzu-umid va boshqalar tarannum etilib, insonda cheksiz mehr va muhabbatni tarkib toptiradi. Ertaklardagi voqealarda yaxshilikning doimo yomonlikdan ustun kelishi bolalarni mehr-oqibatga, yaxshilikka yetaklaydi. Ulari ijobiy qahramonlardan ibrat olib yashashga o’rgatadi. Tez aytishuvlar - bolalar nutqini o’stirishga, topishmoqlar - bolani topqirlikka, zehnining o’sishiga, maqollar - odob-axloqli bo’lishga, qo’shiqlar - nafosat tarbiyasiga, she’rlar - ularing so’z zahirasi oshishiga, aqliy-axloqiy tarbiyasiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bolaning xulq-atvorini korrektsiyalashda quyidagilarni hisobga olish yaxshi natijalarga olib keladi: jismoniy jihatlar; tabaqali yondoshuv (farqlash) qobiliyatining ma’lum darajasi, xotiraning rivojlanish darajasi, intellektual rivojlanish darajasi; diqqat hamda sabr-toqatli boshqarishi, topshiriqlarni bajarishga hozirjavobligi, ishga munosabati; bir qadar tarbiyachidan xoli bo’gan holda aloqa o’rnatish qobiliyatini ko’rsatuvchi ijtimoiy jihat. Umuman, bolalar ongini o’zgartirish va o’stirishda yangi texnologiyalardan foydalanish juda muhim. Yüklə 373,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|