Nizoviiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

TAQQOSUASH - narsa va hodisalar о rtasidagi o'xshashlik va tafovutlami amqlashga asoslangan fikrlash operatsiyasidir
HUKM - tafakkur formalaridan bo'lib, bu narsa va hodisalar o'rtasida o'zaro biron bir bog'lanishlarmng bor yoki yo'qligini, narsa va hodisalaming aynan mavjudhgini tasdiqlash yoki inkor qilishda ifodalanadi
XULOSA CHIQARISH - tafakkur formalaridan bo'lib, bunda bu qancha hukmlar asosida ma’lum xulosa chiqanladi Xulosa chiqarish induktiv, deduktiv, va anologik usullarga ajratiladi
EVRISTIKA - samarah, maxsuldor ijodiy tafakkurm o'rganuvchi fan
TOPSHIRIQLAR
✓ Tafakkur operatsiyalarini niazmuniga ko'ra joylashtiring.

№	Tafakkur operatsiyalari		Mazmuni
1	Analiz	A	bir turkum ichidagi narsalaming bir-biriga o'xshashligiga va boshqa turkumdagi narsalardan farq qilishiga qarab narsalami turkumlarga ajratish tizimi
2	Sintez	В	butunning uning qismlariga va elementlariga bo‘lgan munosabati aniqlanadi
3	Taqqoslash	C	ob’ektiv dunyodagi narsa va hodisalaming bir-biriga o'xshashligi va bir-biridan farqi aniqlanadi
4	Abstraktsiva	D	tafakkurda aks etgan bir turkum narsalarning, o'xshash muhim belgilaming shu narsalar to’g'risidagi bitta tushuncha qilib, fikrda birlashtinsh
5	Umumlashtirish	E	hodisalami ichki bog'lanish va munosabatlardan qat'iy nazar bir tomonlama ta kidlashdan iborat fikr yuritish
6	Konkretlashtinsh	F	ayrim narsalar, faktlar, hodisa va fikrlar muayyan tartibda makondagi, vaqtdagi tutgan o'rniga yoki mantiqiy tartibda joylashtin ladi
7	Klassifikatsiyalash	G	moddiy dunyodagi narsa va hodisalaming muhim xususiyatlanni farqlab olib, ana shu xususiyatlardan narsa va hodisalaming muhim bo'lmagan ikkinchi daraiali xususiyatlanni fikran ajratib tashlaymiz
8	Sislemalashtirisli	H	narsa va hodisalaming ajratilgan ayrim qismlarini fikran va amaliy ravishda birlashtinb, butun hohga keltiramiz

Javobl&r I* 13* -4- 5- 16- 7» ~[~Я-
S Tafakkur sifatlarini koTsating

№	Variantlar	Belgi uchun joy
] Ko'rgazmali-harakat tafakkur
2	Tafakkur mazmundorligi
3	Tafakkurning chuqurligi
4	Ko‘rgazmali-obrazli tafakkur
5	Tafakkurning kengligi
6	konkret tafakkur
7	obrazli tafakkur
8	hukm
9	Tafakkurni mustaqilligi
)()	yaqqol-predmetli tafakkur
1 1	Xulosa chiqarish
12	sermahsul tafakkur
13	Tafakkur ixchamligi
14	Tushuncha
15	Abstrakt tafakkur
16	Tafakkurning tezligi
17	nazariy tafakkur

S Berilgan izohlarga mos raqamlarni jadvalning “raqamlar” qismigaga yozing.

№	Tushunchalar	№	Tushunchalar	Tafakkur	Raqamlar
1	sintez	6	abstraksiyalash	Tafakkur operatsiy atari
2	Induktiv	7	umumlashtirish
3	taqqoslash	8	analiz	Tafakkurning mantiqiy shakllari
4	hukm	9	xulosa
5	tushuncha	10	deduktiv

MAVZU BO YICHA TEST TOPSHIRIQLARI

1. 
   Tafakkur jarayonining mohiyati jism va hoclisalar o'rtasida ... aloqa va munosabatlami o'matishdan iborat:
   

1. 
   sababsiz;
   
2. 
   o'zgarishh,
   

v) sababiy-oqibat;
g) tafakkur mohiyatiga tegishli bo'lmagan aloqalar.

2. 
   Nazany va empink tafakkumi shunga ko'ra farqlaydilar:
   

1. 
   masalalaming tipiga ko'ra;
   
2. 
   umulashtirishlaming xususiyatiga ko'ra,
   

v) sub’ektning faolligiga ko'ra;
g) yetakchi analizatorga ko'ra
3 Asosiy tafakkur operatsiyalari:

1. 
   analiz. sintez, tasawurlar, hukmlar,
   
2. 
   taqqoslash, analiz, sintez, umumlashtirish. bilim.
   

v) analiz, sintez, abstraktsiyalash, umumlashtirish, xulosa;
g) taqqoslash, analiz, sintez, abstraktsiya, umumlashtirish, aniqlashtinsh. tasmflash trzimlashtirish
4. Tafakkuming mantrqiy shakllari - bu:

1. 
   hukm, xulosa, tushuncha;
   
2. 
   hukm, analiz, sintez;
   

v) taqqoslash, umumlashtirish, bilim;
g) xulosa. tasniflash. analogiya
XAYOL
Xayol deb odamning ongida ilgandan bor bo'lgan vaqtli aloqalarnmg (assotsiatsiyalami) qaytadan tiklanishi va bir-biri bilan yangicha qo'shilishi orqali narsa va hodisalaming yangi obrazlarini host I qilishga aytiladi
Xayol - obraz tasawur yoki g'oya shaklida yangi narsaning yaratilishi, ong faoliyati. ya’m ilgan idrok qilinmagan narsalaming obrazlarini mavjud tasavvurlar asosida miyada yaratishda ifodalanadigan faoliyatdir
Xayol jarayonlari
Agglyutinatsiya - «elimlash» degan ina'noni bildinb, unda turli qismlami bitta qilib yangi obraz yaratiladi
Giperbolizatsiya — obrazlami kattalashtinsh yoki kich iklashti rish shuningdek, alohida qismlami o'zgartirishdir
Tizimlashtirish - o'xshatish orqali ayrim tasawurlarni ular orasidagi farqlami silhqlash; tipiklashtinsh-bir xil obrazlami qaytarilishi bo'lib, har bir davr uchun tipik bo'lgan obrazlami yaratish.
Aktsentlashtirish - ayrim belgilarni ta kidlash orqali obrazlar yaratish
Xayol turlari
Tasawur xayoli deb o'tmishda bo'lib o'tgan yoki hozirda bor bo'lgan lekin bizning turmush tajribamizda shu paytgacha uchratmagan, ya’ni biz idrok qilmagan tasawur va obrazlar yaratishga aytiladi
Ijodiy xayol - deb tajribamizda bo'lmagan va voqelikning o'zida ham uchratmagan narsa va hodisalar haqida tasawur hamda obrazlar yaratishdan iborat xayol turiga aytiladi
Ijodiy xayolning maxsus tun orzudir. Orzu ijodiy xayolnmg, tilakning kelajakka qaratilgan shakhdir.
Ixtiyorsiz xayol deb - odam o'zining oldiga hech qanday maqsad qo'ymasdan, irodam ishga solmasdan, qandaydir o'z-o'ziga obraz va tasawurlarni yaratishiga aytiladi.
Ixtiyoriy xayol jarayonlari betartib ravishda, emas balki muayyan bir jarayonda o'tadi Bu tartib odamning ehtiyojlan, maqsadlan, hissiyotlan fikr hamda maslaklan bilan belgilanadi.
Realistik xayol -tunda voqelik aks ettinladi, orzular amalga oshadi
Fantastik xayol - amalga oshmaydigan xayol turidir.
Xayol sifatlari.
Kishilaming xayoh kengligi, mazmundorligi, kuchi va realhgi, fantaziya boyligi jihatidan farq qiladi
Xayolning realligi - voqelikni to'g'n aks ettiruvchi xayoliy obrazlaming yaratilishi, gemylarni xayohning kuchi real xayoldir Masalan. kosmosga uchish xayolni oldindan tasawur etish.
IZOHLI LUG AT
AGGLYUTINATSIYA - mavjud obraz va tasawur qismlarim bir-binga "yopishtirib" qo'shish asosidayangi obrazlami yaratishdan iborat xayol faoliyati.
GIPERBOLIZATSIYA - predmetlarning ayrim qism- larini boshqa qismlariga nisbatan haddan tashqan kichraytirish yoki kattalashtirish asosida yangi obrazlami yaratishdan iborat xayol faoliyati.
XAYOL - mavjud tasawurlar asosida yangi obrazlami yaratishdan iborat psixik aks etgirish jarayonlaridan bo'lib, buni o'zi ixtiyorsiz va ixtiyony, reproduktiv va ijodiy xayol turlariga ajratiladi
OLDINDAN AKS ETTIRISH - psixik aks ettirish usullandan bin bo'hb, ma'lum jarayonning o‘sib rivojlanib borishini oldindan ko'ra bilish imkoniyatini yaratadi Oldindan aks ettirish mexanizmi P.K Anoxin tomomdan kashf etilgan
IJODIYOT - biror inson yoki kishilar jamoasining ijtimoiv ahamiyatga ega bo'lgan muhim yangi boyliklami yaratishdan iborat faohyatidir