Analiz - shunday bir tafakkur operatsiyasidirki lining yordami bilan biz narsa
Sintez - shunday bir tafakkur operatsiyasidirki, biz narsa va hodisalaming analizda bo’hngan, ajratilgan ayrim qismlanni, bo'laklanni sintez yordami btlan fikran va amaliy ravishda birlashtirib, butun holiga keltiramiz
Taqqoslash - shunday bir tafakkur operatsiyasidirki, bu operatsiya vositasi bilan ob’ektiv dunyodagi narsa va hodisalaming bir-biriga o'xshashligi va bir-bindan farqi amqlanadi
Abstraktsiya -shunday fikr tafakkur operatsiyasidirki, bu operatsiya yordami bilan moddiy dunyodagi narsa va hodisalaming muhim xususiyatlarini farqlab olib, ana shu xususiyatlardan narsa va hodisalaming muhim bo'lmagan ikkinchi darajali xususiyatlarini fikran ajratib tashlaymiz.
I'munilashtirish - tafakkurda aks etgan bir turkum narsalaming, o'xshash muhim belgilaming shu narsalar to'g'risidagi bitta tushuncha qilib, fikrda birlashtirish demakdir.
Konkretlashtirish -hodisalami ichki bog'lanish va munosabatlardan qat iy nazar bir tomonlama ta’kidlashdan iborat fikr vuritish operatsiyasidir
Klassifikatsiyalash - bir turkum ichidagi narsalaming bir-biriga 0‘xshashhgiga va boshqa turkumdagi narsalardan farq qilishiga qarab narsalami turkumlarga ajratish tizimidir D.I Mendelevni "Elementlaming davriy tizimi” jadvali bungayorqm misoldir
Sistemalashtirish -tizimga solish shundan iboratki, bunda ayrim narsalar, faktlar, hodisa va fikrlar muayyan tartibda makondagi. vaqtdagi tutgan o'miga yoki mantiqiy tartibda joylashtiriladi Shu sababli makon, xronologiya va mantiqiy belgilar asosida tizimga solish turlariga ajratiladi
Tafakkur shakllari Psixologiyada nutq fikr yuritish faolivatining vositasi deb vuntiladi Odamda nutq tafakkur jaravonida hukm, xulosa chiqarish va tushunchalar shakhda ifodalanib keladi.
Narsa va hodisalaming belgi va xususiyatlan haqida tasdiqlab yoki inkor qilib aytilgan fikr hukm deb ataladi
Narsa va hodisalarda voqehkda haqiqatan o'zaro bog'liq bo'lgan belgilar, alomatiar hukmlarda bog'liq ravishda ko'rsatib berilsa yoki voqelikda bir-bindan ajratilgan narsalar hukmlarda ajratib ko'rsatilsa bu chin hukm deb ataladi. Moddiy olamda haqiqatdan bog'liq bo'lmagan narsa hukmda bog'liq qilib ko‘rsatilsa, bunday hukm xato hukm deb ataladi
