Nókis filiali uliwma texnika fakulteti 2-a texnologiyaliq processler hám islep shıǵarıwdı avtomatlastırıw hám basqarıw toparınıń studenti Allamjarov Islamnin’

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BILIM MINISTIRLIGI

NAWAYI MÁMLEKETLIK KÁNSHILIK INSTITUTI

NÓKIS FILIALI

Uliwma texnika fakulteti

2-A Texnologiyaliq processler hám islep shıǵarıwdı avtomatlastırıw hám basqarıw toparınıń studenti Allamjarov Islamnin’ kompyuter sistemalari paninen


Óz betinshe jumisi

Orınlaǵan : Allamjarov.

Qabıllaǵan: Gabbarov S.

9-RА- RISC processorları.

1 RISC tarmaqlari.

2 RA RISC.

3 RISC processlerin uyreniw.

RISC-v ashıq hám biypul kórsetpeler kompleksi hám mikroprotsessorlar hám mikrokontrollerlar ushın RISC kontseptsiyasına [1] tiykarlanǵan protsessor arxitekturası bolıp tabıladı. Specifikaciya biypul hám biypul paydalanıw ushın ámeldegi, sonday-aq tuwrıdan-tuwrı kremniy yamasa FPGA konfiguratsiyasida kommerciya qosımshaları. Buyrıqlar dizimin keńeytiw ushın ornatılǵan múmkinshiliklerge iye hám keń kólemli qosımshalar ushın juwap beredi.

2010 jılda Tuyıqlidagi Kaliforniya universitetiniń kompyuter pánleri bólimi izertlewshilerdińi tárepinen Devid Pattersonning tikkeley qatnasıwında jaratılǵan [2][3]. 2015 jılda RISC-v ni islep shıǵıw hám targ'ib qılıw ushın RISC-v xalıq aralıq fondı [4] hám shtab-kvartirasi Tsyurixda [5] bolǵan awqam dúzildi; 2018 jıldan beri RISC-v Foundation Linux Foundation menen jaqın sheriklikte islep atır.

RISC-v xarakteristikası salıstırǵanda kem sanlı standart kórsetpelerdi óz ishine aladı, shama menen 50, olardıń kópshiligi 1980 jıl basında RISC-I kórsetpelerine tán edi. Standart keńeytpeler (M, A, F hám D) jıynaqtı 53 kórsetpelerge keńeytiredi, C qısılǵan formatı 34 kórsetpelerdi belgileydi. Kórsetpelerdi kodlawdıń 6 túri (formatları ) qollanıladı. RISC-v arxitekturasında atqarılıwı kerek bolǵan kishi buyrıqlar kompleksi (I-Integer kórsetpeler kompleksi) hám bir neshe standart qálegen keńeytpeler bar.

Tiykarǵı jıynaqǵa shártli hám shártsiz basqarıw / tarmaqlaw kórsetpeleri, registrlarda arifmetik / bıyt operatsiyalarınıń minimal kompleksi, yad operatsiyaları (júklew / saqlaw ) hám az muǵdardaǵı xızmet kórsetpeleri kiredi.

Tarmaqlanıw operatsiyaları ilgeri orınlanǵan salıstırıwlaw nátiyjeleri retinde ulıwma bayraqlardan paydalanmaydı, bálki olardıń registr operandlarini tikkeley salıstırıwlaydı. Salıstırıwlaw operatsiyalarınıń hasası minimal bolıp tabıladı hám operandlar bir-birin tolıqlawısh operatsiyalardı qollap-quwatlaw ushın almastırıladı.

Buyrıqlardıń tiykarǵı kishi kompleksi tómendegi registrlar kompleksinen paydalanadı : arnawlı registr x0 (nol ), 31 ulıwma maqsetli pútkil san registrlari (x1 - x31), buyrıq esaplagichi registri (FK, tek tikkeley bolmaǵan isletiledi) hám CSR kompleksi ( Qadaǵalaw hám jaǵday registrlari 4096 CSRgacha bolıwı múmkin). O'rnatilgan ilovalar uchun RV32E (Embedded) arxitekturasining qisqartirilgan umumiy maqsadli registrlar to'plamiga (birinchi 16 ta) ega variantidan foydalanish mumkin. Registrlar sonini kamaytirish nafaqat apparat resurslarini tejash, balki xotira xarajatlarini va kontekstni almashtirish paytida registrlarni saqlash / tiklash vaqtini kamaytirish imkonini beradi.

RISC-V da ko'rsatmalarning bir xil kodlanishi bilan 32, 64 va 128 bitli umumiy maqsadli registrlar va operatsiyalar (mos ravishda RV32I, RV64I va RV128I) bilan arxitekturalarni amalga oshirish ta'minleydi.

R egistr operatsiyalarınıń bitligi mudamı registrning ólshemine sáykes keledi hám registrlardagi birdey bahalar imzolangan hám belgisiz pútkil sanlar retinde aytılıwı múmkin.Registrlarning bólimleri boyınsha operatsiyalar joq, arnawlı " registr jupi" joq.

Operatsiyalar hesh qanday orında tasıw yamasa toltırıw bıytların saqlamaydı, bul C programmalastırıw tilindegi operatsiyalar modeline jaqın. Bunnan tısqarı, úskenediń to'lib ketiwi esaptan tısqarıları hám hátte nolǵa bóliniwi de jaratılmaydı Operandlar hám operatsiya nátiyjeleriniń barlıq kerekli tekserisleri programmalıq támiynatda ámelge asırılıwı kerek.
Keńeytirilgen anıqlıqtaǵı pútkil san arifmetikasi (registr uzınlıǵınan úlkenlew) nátiyjediń eń zárúrli bıytların esaplaw operatsiyalarınan anıq paydalanıwı kerek. Mısalı, dizimge alıw óniminiń eń zárúrli bıytların alıw ushın arnawlı kórsetpeler bar.

Operandning ólshemi registr kóleminden tek yad operatsiyalarında parıq etiwi múmkin. Yadqa tranzaktsiyalar bloklarda ámelge asıriladı, olardıń báyitler degi ólshemi bir bayttan registrning ólshemine shekem 2 keri bolmaǵan pútkil san bolıwı kerek. Yad daǵı operand " tábiy tegislew" ga ıyelewi kerek (mánzil operand ólshemine kóbeytiriledi).

Arxitektura tek kishi-endiliktean modelinen paydalanadı - operandning yad daǵı birinshi baytı registr operand bahalarınıń eń kem áhmiyetli bıytlarına tuwrı keledi.

Registrni saqlaw / júklew boyınsha bir jup kórsetpeler ushın yad daǵı operand kórsetpelerdi kodlaw menen emes, bálki saylanǵan arxitektura registrining ólshemi menen belgilenedi (kórsetpe kodı Rv32 I, Rv64 I hám Rv128 I ushın birdey, lekin operandlarning ólshemi uyqas penentúrde 4, 8 hám 16 bayttı quraydı ), bul kórsetkishtiń ólshemine, C programmalastırıw tili size_t túrlerine yamasa kórsetkishler ayırmashılıǵına sáykes keledi. Operandlarning registr kóleminden kishi bolǵan barlıq ruxsat etilgen ólshemleri ushın registrning eń zárúrli bıytların júklew / saqlaw ushın bólek kórsetpeler ámeldegi, sonday-aq yaddan registrga júklew ushın sizge ruxsat beretuǵın kórsetpeler ushın juftlashtirilgan variantlar bar.júklengen bahanı imzolangan (yaddan eń zárúrli belgi bıyt bahaları registrning joqarı tártipli bıytları menen toldırıladı ) yamasa imzosiz (registrning joqarı tártipli bıytları 0 ge ornatıladı ) retinde kórip shıǵıw.

Tiykarǵı jıynaq kórsetpeleri uzınlıǵı 32 bıyt bolıp, 32 bitli sóz shegarasına tuwrı keledi, biraq ulıwma format 16 bitli sóz shegarasına maslastırılǵan túrli uzınlıqtaǵı kórsetpelerdi (standart - 16 bitli basqıshlarda 16 dan 192 bitgacha) usınıs etedi. bıyt sóz. Jollamanıń tolıq uzınlıǵı onıń birinshi 16 bitli sózinen birdey tárzde dekodlanadi.

Eń tez-tez isletiletuǵın kórsetpeler ushın olardıń kásipleslerinen jáne de ıqsham 16 -bitli kodlawda (C - Qısılǵan keńeytpe) paydalanıw standartlastırılgan. Qalǵanlardı kóbeytiw, bolıw hám esaplaw operatsiyaları minimal kórsetpeler kompleksine kiritilmegen, lekin bólek keńeytpede (M - Kóbeytiw keńeytpesi) ajıratılǵan. Bul jıynaqtı eki bólek (kóbeytiw hám bóliniw) ga bolıw paydasına bir qansha sebepler bar.

Atom operatsiyalarınıń bólek kompleksi (A - Atom keńeytpesi) standartlastırılgan.

Tiykarǵı kórsetpeler kompleksin kodlaw arxitekturanıń bitligiga baylanıslı emesligi sebepli, birdey kod potentsial túrde túrli RISC-v arxitekturalarında islewi múmkin, ámeldegi arxitekturanıń bıytlıq hám basqa parametrlerin, kórsetpeler sistemasınıń keńeytpeleri bar ekenligin anıqlaydı., hám keyin maqsetli jumıs penenwaqıtı ortalıǵı ushın avtomatikalıq sazlang.

RISC-v specifikaciyası arxitekturanıń maslastırılǵan " X-keńeytpelari" ushın kórsetpelerdi kodlaw maydanında bir neshe regionlardı usınıs etedi, olar assembler dárejesinde custom0 hám custom1 kórsetpeler gruppaları retinde qollap -quwatlanadı. RISC-vda 32 (yamasa ornatılǵan qosımshalar ushın 16 ) pútkil san registrlari bar. Haqıyqıy buyrıqlar gruppaların ámelge asırıwda qosımsha túrde 32 haqıyqıy registrlar bar.

Standartqa uzınlıǵı CSR vlenb [6] de kórsetilgen qayta islengen bahalardıń ózgeriwshen uzınlıǵına iye 32 vektor registrlarining qosımsha kompleksin kirgiziw variantı kórip shıǵıladı.

Ekilik júziwshi noqat formatlaridagi nomerler menen operatsiyalar ushın qosımsha 32 FPU registrlari kompleksi (Floating Point Unit) isletiledi, olar ush anıqlıq opsiyalari ushın tiykarǵı kórsetpeler kompleksiniń keńeytpeleri tárepinen bólistiriledi: bir - 32 bıyt (F keńeytpesi), eki - 64 bıyt (D - Eki ret anıq keńeytpe), sonıń menen birge, tórtew - 128 bıyt (Q - tórtew anıq keńeytpe). Joybar sheńberinde RISC-v arxitekturasına iye mikroprotsessorlarning altı konstruksiyası biypul litsenziya astında jaratıldı hám basıp shıǵarıldı : 64-bitli raketa generatorı (2014-jıl 7-oktyabr [7][8]) hám besew ápiwayılastırılgan Sodor oqıw yadroları. túrli mikroarxitekturalar menen.

Bir neshe simulyatorlar da baspa etilgen] (atap aytqanda, qemu hám ANGEL - brauzerde isleytuǵın JavaScript simulyatori), kompilyatorlar (LLvM, GCC), Linux yadrosınıń RISC-v versiyası hám Chisel dizayn kompilyatori. verilog kodı. Tastıyıqlaw testleri de baspa etilgen [9].

LowRISC kommerciyalıq bolmaǵan shólkemi 64-bitli Rocket RISC-v yadrosı tiykarında chip-az waqıt-a-chip sistemasın jaratıwdı joybarlawtirmoqda, keyin bolsa chiplarni ǵalabalıq islep shıǵarıw [10][11].

RISC-v Workshop 2017 konferenciyasında Esperanto Technologies penenkompaniyası RISC-v kórsetpeler sistemasında joqarı dárejedegi parallelizmga iye heterojen arxitekturaǵa iye (strukturası boyınsha uqsas ) 64 bitli joqarı ónimli ulıwma maqsetli protsessorni islep shıǵıp atırǵanı málim boldı. Cell protsessoriga), olar maksimal konfiguratsiyada 16 " ET-Maxion" yadroların (kórsetpelerdi tosınarlı atqaratuǵın hám júziwshi noqat maǵlıwmatları menen isleytuǵın trubalar ) hám 4096 yadrolı " ET-Minion" (kórsetpelerdi izbe-iz orınlawshı trubalar ) óz ishine aladı. hám hár bir yadroda vektor esapları bolǵan blok ) .

Western Digital óziniń RISC-v protsessor arxitekturasın mikrokontrollerdan joqarı ónimli sheshimge kóteriw hám jańa áwlad Big Data esaplaw arxitekturasın [13] hám de operativ kirisiw ekotizimini jaratıw ushın Esperanto menen sheriklik etiwin járiyaladı. Biz yadta protsessor arxitekturasın qurıw ushın qánigelestirilgen RISC-v-yadroların jaratıw haqqında barıp atır .

ECHX1 - Western Digital kompaniyası (AQSh),

Raketa - Kaliforniya universiteti, Tuyıqlı hám SiFive (AQSh),

ORCA - vectorblox kompaniyası (Kanada ),

PULPino - Tsyurix joqarı texnikalıq mektep (Shveytsariya ) hám Boloniya universiteti (Italiya ),

Hummingbird E200 - Nuclei System Technology kompaniyası (Kitay ),

AndeStar v5 - Andes penenTechnology kompaniyası (Tayvan ) [15]),

Shakti - Madrasdagi Indiya texnologiya institutı (Indiya ),

BM-310, BI-350, BI-651, BI-671 - Cloudbear (Rossiya ),

Sintakor kompaniyasınıń SCR shańaraǵı (Rossiya ) [16].

RISC-v bazası ISA 31 ulıwma maqsetli registrlardan ibarat x1-x31, olarda pútkil san bahaları bar. X0 registri turaqlı 0 ge jalǵanǵan. Ámeldegi kórsetpediń adresin saqlaytuǵın qosımsha paydalanıwshı kóretuǵın programma esaplaǵısh kompyuter registrlari bar. RISC-v málim bir tómengi programmanıń qaytıw adresi siltemeleri registrini anıqlamaydi, lekin ol standart programmalıq támiynattı shaqırıw konventsiyasi qońırawda qaytıw adresin saqlaw ushın x1 registridan paydalanıwdı usınıs etedi.

Bul registrlarning keńligi isletiletuǵın RISC-v tayansh variantı menen belgilenedi. Yaǵnıy, Rv32 ushın registrlarning keńligi 32 bıyt, Rv64 ushın - 64 bıyt, Rv128 ushın bolsa bul registrlarning keńligi 128 bıyt.

RISC-v tek 16 registrni belgileytuǵın resurslar sheklengen ornatılǵan qosımshalar ushın arnawlı ISA E ni belgileydi.

RISC-v jıynalısı hár qanday basqa jıynalısqa uqsaydı hám MIPS penenjıynalısına uqsaydı. Hár qanday jıynalıs sıyaqlı, bizde basqıshpa-basqısh sheshimimizge jaqınlasatuǵın kórsetpeler dizimi bar.

Biz riscv-g++ kompilyatoridan paydalanamız hám C++ faylların montaj faylları menen baylanıstırymiz. Siz montaj faylların jazasız hám C++ faylları laboratoriyanı azmaz ańsatlastırıwǵa járdem beredi. RISC-v de 32 pútkil san registrlari hám 32 júziwshi noqat registrlari bar. ABI atları arqalı biz bul registrlarning geyparaların málim maqsetler ushın rezervleymiz. Mısalı, waqtınshalıq ushın t menen baslanatuǵın barlıq registrlar hár qanday maqsette isletiliwi múmkin. a for argumenti menen baslanǵan barlıq registrlar funktsiyaǵa uzatılatuǵın argumentlar ushın isletiledi. Saqlanǵan ushın s menen baslanatuǵın barlıq registrlar (sp den tısqarı ) funksiya shaqırıwlarında saqlanatuǵın registrlar bolıp tabıladı.

RISC-vda pútkil san hám logikalıq kórsetpeler hám de bir neshe yad kórsetpeleri bar. RISC-v júklew/do'kon arxitekturası bolıp tabıladı, sol sebepli pútkil sanlı buyrıq operandlari registrlar bolıwı kerek. Assembler bir neshe psevdoko'rsatmalarni usınıs etedi, olar haqıyqıy kórsetpelerge aylanadı. Mısalı, joqarıdaǵı neg jalǵan kórsetpe bolıp tabıladı. Assembler bul kórsetpeni oqıǵanda, ol avtomatikalıq túrde onı tómengi kórsetpe retinde keńeytiredi. Tómende barlıq jalǵan kórsetpeler hám olardıń wazıypaları dizimi keltirilgen.

RISC-v mikroprotsessorlar hám mikrokontrollerlar ushın ashıq kórsetpeler arxitekturası bolıp, onıń specifikaciyası satıp alıw litsenziyaların talap etetuǵın ARM arxitekturasınan ayrıqsha túrde kommerciya maqsetlerinde paydalanıw ushın ashıq bolıp tabıladı. “Bul ashıq arxitektura tez rawajlanıp atırǵan ekotizimga iye - Google, Samsung, Huawei, Nvidia, Western Digital, Qualcomm, Alibaba hám basqa kóplegen kompaniyalar qashannan berli RISC-v ga ózleriniń ishki ótiwlerin járiyalawǵan. Bir qatar Evropa Birlespesi mámleketleri, Indiya, Kitay hám Izrail qashannan berli RISC-v tiykarında rawajlanıwdı qollap-quwatlaw boyınsha milliy programmalardı jumısqa túsiriwgen ",- dep túsindirme berdi Yadro kompaniyası.

Ulıwma alǵanda arxitektura perspektivalı hám ashıq arxitektura protsessorli kompaniyalardıń satıp alınıwı bunı tastıyıqlaydı - mısalı, Intel RISC-v'da chiplar islep shıǵaratuǵın SiFive startapini satıp alıwdı joybarlawtirmoqda. Biraq házirge shekem ol eń keń tarqalǵan programmanı tek mikrokontrollerlar hám zatlar Interneti apparatlarında taptı. Usı waqıtta ǵalabalıq bazarda RISC-v tiykarındaǵı ulıwma maqsetli protsessorlar joq ”,- deydi CROC import ornın basıw bólimi baslıǵı Natalya Sofronova.

RISC-v dıń abzallıǵı sonda, ol ashıq sistema bolıp, siz onıń tiykarında protsessor yadrosın islep shıǵıwıńız hám hesh kimge litsenziya tólewin tolıqmaysiz, texnologiyalıq tárepten ǵárezli bolmaysız. Biraq islep shıǵılǵan protsessor yadrosı yamasa protsessor yamasa protsessorga tiykarlanǵan úskenediń klienti chip jetkezip beretuǵınǵa baylanıslı ”, deydi Rossiya óndiriwshileri hám elektronika óndiriwshileri awqamı direktorı Ivan Pokrovskiy. Onıń sózlerine kóre, Rostec hám Yadro tárepinen joybarǵa kirgizetuǵın 27, 8 milliard rubl eki eń iri Elbrus penen hám Baykalni óndiriske investitsiyalardan kóbirek bolıp tabıladı.

Rostec mámleket korporatsiyasi hám Yadro texnologiya kompaniyası (IKS penenHolding) 2025 jılǵa kelip RISC-v arxitekturası tiykarında noutbuklar, jeke kompyuterler hám serverler ushın jańa protsessor islep shıǵarıwdı hám islep shıǵarıwdı baslaw niyetinde. Rossiya Federatsiyasi Tálim hám pán ministrligi, Bilimlendiriw Ministirligi hám Den sawlıqtı saqlaw ministrliginiń Rostec bólindileri hám mákemelerindegi jumıs penenjayların jańa protsessor tiykarındaǵı kompyuterler menen úskenelew joybarlastırılǵan. Joybarǵa 27, 8 milliard rubl (atap aytqanda, federal byudjetten 9, 8 milliard ) qarjı kiritiledi, bul Elbrus penenhám Baykal protsessorlarini óndiriske kiritilgen ulıwma qarjınan kóbirek bolıp tabıladı. Biznes-rejege muwapıq, 2025 jılda olar jańa protsessorlar tiykarındaǵı 60 mıń kompleksti satıwdı hám onıń ushın 7 milliard rubl dáramat alıwdı joybarlawtirmoqda.

Yadro, server hám saqlaw kompaniyası 2019 jıldan beri Syntacore kompaniyasına iyelik etedi, ol qánigelestirilgen ashıq hám kommerciya IP-yadroları RISC-v (IP Core) dıń eń áyyemgi islep shıǵıwshılarınan biri bolıp, sonıń menen birge, kommerciyalıq bolmaǵan shólkem tiykarlawshilerinen biri esaplanadı. RISC-v International. RISC-v kórsetpeler kompleksi arxitekturasın islep shıǵıwdı qadaǵalaw etedi. Sonday etip, jańa RISC-v chipini jaratıw ushın kóbirek resurslar, tájiriybe hám ilmiy tájriybe bar.

Xabar beriliwine qaraǵanda, islep shıǵılıp atırǵan chip 2 gigagertsli chastotalı 8 yadrolı protsessorni óz ishine aladı. Islep shıǵarıw ushın 12 nm texnologiyalıq texnologiyadan paydalanıw joybarlastırılǵan (salıstırıwlaw ushın, 2023 jılda Intel 7 nm texnologiyasınan paydalanǵan halda SiFive P550 RISC-v yadrosı tiykarında chip islep shıǵarıwdı joybarlawtirmoqda hám 2022 jılda Kitayda XiangShan chipini islep shıǵarıw kútilip atır, 14 nm texnologiyalıq texnologiyadan paydalanǵan halda 2 gigagertsli chastotada da isleydi.

Házirde Syntacore litsenziyalaw ushın qarıydar kompyuterleri ushın uyqas penenhám Linux-ga tiykarlanǵan sistemalardı qollap -quwatlaytuǵın RISC-v SCR7 yadrosın usınıp atır. SCR7 RISC-v Rv64 GC kórsetpeler kompleksi arxitekturasın ámelge asıradı hám yad betleri, MMU'lar, L1 / L2 keshlari, júziwshi noqat blokı, ush jeńillik dárejesi, AXI4 hám ACE uyqas peneninterfeysleri hám SMP-ni qollap-quwatlaw (8 danege shekem) menen virtual yad basqarıwshısın óz ishine aladı. yadroları ). Programmalıq támiynat kózqarasınan, RISC-v-ni qollap-quwatlaw Depian GNU / Linux-de tabıslı islep shigılıp atır. Bunnan tısqarı, iyun ayınıń aqırında Canonical RISC-v SiFive HiFive Unmatched hám SiFive HiFive Unleashed plataları ushın Ubuntu 20. 04 LTS penenhám 21. 04-dıń tayın jıyındıların qáliplestiriwdi járiyaladı. RISC-v ushın Android platformasi da jaqında kóshirildi. Sonısı itibarǵa ılayıqki, Yadro 2017 jıldan beri Linux fondining gúmis aǵzası bolıp, sonıń menen birge, OpenPOWER kórsetpeler kompleksi arxitekturasın (ISA) targ'ib etiwshi OpenPOWER Foundation konsorsiumining aǵzası esaplanadı.

RISC-v royalti talap etpesten yamasa paydalanıw shártlerin qo'ymasdan óz basımshalıq menen qosımshalar ushın mikroprotsessorlar jaratıw imkaniyatın beretuǵın ashıq hám maslasıwshı mashina kórsetpeler sistemasın usınıs etedi. RISC-v sizge pútkilley ashıq SoC hám protsessorlarni jaratılıwma múmkinshilik beredi. Házirgi waqıtta RISC-v specifikaciyası tiykarında hár qıylı biypul litsenziyalar (BSD, MIT, Apache 2. 0) astındaǵı túrli kompaniyalar hám jámáátler mikroprotsessor yadroları, SoC hám qashannan berli islep shıǵarılǵan chiplarning o'nlab variantların islep shıǵıp atır. Joqarı sapalı RISC-v-ni qollap -quwatlaytuǵın operatsion sistemalar qatarına GNU / Linux (Glibc 2. 27, binutils penen2. 30, gcc 7 hám Linux yadrosı 4. 15 versiyalarınan berli ámeldegi) hám FreeBSD kiredi.

Tiykarǵı ádebiyatlar

1. Thomas H. Cormen. Algorithms unlocked. Cambridge, Massachusetts. London, 2013.

2. Олифер В.Г., Олифер Н.А. Компьютерные сети. Принципы, технологии, протоколы. Учебник.-3-е издание. СПб. Питер, 2006 г.

3. Kaxxarov A.A., Avazov Yu.Sh., Ruziyev U.A. Kompyuter tizimlari va tarmoqlari. -T.: Fan va texnologiya, 2019. -450 b.

4. Ф.Т.Алилов В.М.Дозорцев А.Н.Юсупбеков: Имитационное моделирование типовых технологических объектов и компьютерный тренинг навыкам управления. -Т. Тafakkur bo'stoni, 2015. -204c

5. A.N.Yusupbekov, F.T.Adilov, V.M.Dozorsev. Tipik texnologik obyektlarni imitatsion modellashtirish va boshqarish malakali kompyuter treningi. -T.: Toshkent, 2016. -195c

Qoʼsımsha adebiyatlar

6. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik Oʼzbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo’shma majlisidagi nutqi. T.: Oʼzbekiston NMIU, 2016-56 bet.

7. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustvorligi va inson manfaatlarini taʼminlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligini garovi Oʼzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining

24 yilligiga bagʼishlangan tantanali marosimdagi maʼruza. 2016 yil 7 dekabr -T.: "Oʼzbekiston" NMIU 2016.-48 b.

8. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga koʼramiz. -T.: "Oʼzbekiston" NMIU, 2017. -488 b.

9. Oʼzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Xarakatlar strategiyasi to’g’risida.-T.: 2017-yil 7-fevral, PF-4947-son farmoni.

10. Колганов А.Р., Комаров А.Б., Компьютерный комплекс функционального проектирования систем управления динамическими объектами: Практ. Пособие/Иван. Гос. Энерг. Ун-т. – Иваново, 2001.-60с.

11. Yusypbekov N.R., Muxitdinov D.P., Bazarov M.B., Xalilov J.A. Boshqarish sistemalarini kompyuterli modellashtirish asoslari. Oliy o’quv yurtlari uchun o’quv qo’llanma.-N.: Navoiy-Gold-Serves, 2009.

12. Лесов В.В. Микропроцессорные устройства обработки информации: Учебные пособие для вузов. –М.: Принт-Пресс, 2000.

13. Бройдо В.Л. Вычислительные системы, сети и телекоммуникаций. СПб. Питер. 2003.

Elektron resurslar:

14. www.gov.uz-Oʼzbekiston Respublikasi xukumat portal.

15. www.lex.uz- Oʼzbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari milliy bazasi.

16. www.ziyonet.uz

17. www.twirpx.com

18. www.boorpi.org

19. www.burnlib.com

20. www.ozon.ru