Noorganik moddalar

10-BOB
XLORID KISLOTASI
Xl or i d ( t u z ) kislotasi xalq x o ‘jaligi u c h u n z a r u r b o ‘lgan ki myoviy 
m a h s u l o t l a r d a n biridir. T u z ki sl ota si ni ng turli xlorli b i r i k m a l a r i — 
rux, bar iy, a m m o n i y x l o r i d l ar i d a n o li n ad i , o r g a n i k m a h s u l o t l a r — 
a n i l i n , d i f i n i l a m i n , si nt et i k k a u c h i k , b o ‘y o q m a h s u l o t l a r i , t o r m o z
spirti va b o s h q a l a r ishlab c h i q a r i s h d a q o ‘llani la di . B u n d a n t as hqar i 
t u z kislotasi kr a xma l va q a n d ishlab c h i q a r i s h d a fa ol l ash g an k o ‘mi r 
va g i d r o m e t a l l u r g i k j a r a y o n l a r d a h a m q o ‘llaniladi. T u z kislotasini 
bi ri nchi m a r t a 1827-yilda osh t u zi d an natriy sulfat ishlab c hi qa r ishda , 
q o ‘s h i m c h a m a h s u l o t sifatida, xl or v o d o r o d n i suv b i l a n t o ‘yinti r ish 
natijasida olingan va u n d a n deyarli foyda l a ni lmaga n. XI X asr oxirlari- 
d a xlorli v o d o r o d n i suvdagi e r it m a s i t uz kislotasi n o m i b i l a n xal q 
x o ‘j al igida k e ng k o ‘l a m d a q o ‘llanila b o s h l a g a n . Oxirgi d a v r d a tuz 
kislotasi o s h t uz i ni e l ekt rol i z qilish y o ‘li b i l a n o l i n g a n v o d o r o d va 
x l or e l e m e n t l a r i n i s int ez qilish y o ‘li b i l a n ol in ad i.
S h u n d a y qilib t uz kislotasini ol ish j a r a y o n i ikki b o s q i c h d a , y a ’ni: 
1) x l o r v o d o r o d n i s i n t e z qilish va 2) xlorli v o d o r o d n i suv b i lan 
b o g ‘l a s h d a n ( absorbsiya) iboratdir.
X ususiyati.
Xlorli v o d o r o d rangsiz gaz, 1 / o g ‘irligi 1,639 g, -
83, Г С x l o r a t d a s u yu la d i va - 1 1 Г С q o t a d i . S u v s i z - q u r u q xlorli 
v o d o r o d m e t a l l a r g a deyarli t a ’sir q i l m a y d i , s uvdagi e r i t m a s i — t uz
kislotasi k u c h l i k i s l o ta d a n biri b o ‘lib, k o ‘p c h i l i k m e t a l l a r n i er i tadi.
Xlorli v o d o r o d s uv d a j u d a yaxshi er iydi , e r u v c h a n l i g i t e m p e r a t u r a g a
b o g' li q.
B os im 76 0 m m s i m o b u st un i b o ‘l g an d a HC1 n i n g e r uv c ha nl i gi
q u y i d a g i c h a b o ‘ladi: