Numunelerin toplanmasi ve preanaliTİk hatalar uz. Dr. Tülin yazici

NUMUNELERİN TOPLANMASI VE PREANALİTİK HATALAR

• Uz. Dr. Tülin YAZICI

• Biyokimya Uzmanı

• 2012

• Laboratuvar testleriyle elde edilen sonuçların hastada gerçek değerleri yansıtması beklenir.

• Ancak bu inançla çelişen sonuçların elde edilmesine neden olabilecek birçok faktör ise ölçüm sonucunu değiştirebilir.

• Böylece elde edilen laboratuvar testi sonucu hastanın gerçek durumunu yansıtmayabilir.

• Laboratuvar hatalarının test fazlarına göre dağılımının belirlendiği çalışmalarda farklılıklar görülmekle birlikte;

• %32-75 analiz öncesinde

• %7-32 analiz sırasında

• %9-47 analiz sonrasında

• PREANALİTİK DÖNEM HATALARI

• Testlerin seçiminde hata

• Acil işaretinin acil olmayan vakalarda kullanılması

• Bilgi işleme hatası

• Hastalardan örnek alımı

• Kimlik belirleme hatası

• Örnek tüpü seçimi

• Uygun olmayan tüp kullanılması

• Örnek tüpüne hasta kimliğinin tanımlanmaması

• Örnek alınmasında uygulama ve zamanlama hataları

• Örneğin laboratuvara ulaştırılması

• Laboratuvarda örneğin analize hazırlığı

• Örneklerin karışması

I) LABORATUVAR TEST SONUÇLARINA ÖRNEĞİN ALINMASINDAN ÖNCE ETKİLİ FAKTÖRLER

• Hasta ile ilişkili fiziksel faktörler

• Çevresel faktörler

• Uzun-dönem döngüsel değişimler

• Hasta ile ilgili tıbbi durumlar

• Hastanede yatan hastalarda serum albümin düzeyleri özellikle hasta uzun süredir yatıyorsa düşüş gösterebilir.

• Kullanılan ilaçlar

• Kafein

• Sigara içme

II) LABORATUVAR TEST SONUÇLARINA ÖRNEĞİN ALINMASI SIRASINDA ETKİLİ  FAKTÖRLER

• Kimlik belirleme hatası; hasta ve örneğin identifikasyonu,

• Kan alma zamanı,

• Yanlış kan alma teknikleri,

• Kan alma tüpleri ve serum ayırıcı (separatör) tüpler, kan örneklerinin tipleri, koruyucular ve antikoagulanlar,

• Uygun olmayan tüp kullanılması ile ilgili olabilir.

Venöz kan için tüpler

• Mayi (BOS, perikardiyel, peritoneal, plevral ve sinovyal sıvılar) analizlerinde düz jelsiz tüp kullanılır.

• D-Dimer testi için mavi kapaklı (Na- Sitratlı) tüpler kullanılır.

• Etanol ve HgA1c testlari için mor kapaklı (Na2/K2 EDTA lı) tüpler kullanılır.

• ACTH için buzdolabında bekletilmiş mor kapaklı (Na2/K2 EDTA lı) tüpler kullanılır.

Vakumlu kan alma tüpleri

• Örnekler mutlaka, en az, tüpler üzerinde belirtilen işaret ya da çizgiye kadar alınmalıdır!

• Eksik örnek alımı

• test sonuçlarında

• hataya yol açmaktadır.

Antikoagulanlar

Kan Numuneleri (Örnekleri)

• Tam kan (total kan): Serum veya plazması ayrılmamış kandır.

• Kan sayımı (hemogram) ve eritrosit sedimantasyon hızı (ESR) tayini, kan hücrelerinin (eritrosit, lökosit, trombosit) eldesi için gereklidir.

• Antikoagulanlı tüpe alınır.

• Serum: Pıhtılaşmış kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı kısımdır.

• Birçok analiz için tercih edilir.

• Antikoagulansız tüpe alınan kandan elde edilir.

Plazma: Pıhtılaşması antikoagulanlarla önlenmiş kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı kısımdır.

• Plazma: Pıhtılaşması antikoagulanlarla önlenmiş kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı kısımdır.

• Bazı özel analizler için gereklidir.

• Antikoagulanlı tüpe alınan kandan elde edilir.

Kan numunelerinin alınması

Venöz kan alınması (flebotomi)

• Enjektörle kan alımı

• Enfeksiyon

• Hemoliz

• Yetersiz/fazla numune

• Büyüklüklerine Göre İğne Uçları ve Renkleri: Pembe iğne ucu 18g Sarı iğne ucu 20g Yeşil iğne ucu 21g Siyah iğne ucu 22g

Turnikenin uzun süre (>1 dak) tutulması halinde testlerin sonuçlarında meydana gelen bazı değişiklikler

• Turnikenin uzun süre (>1 dak) tutulması halinde testlerin sonuçlarında meydana gelen bazı değişiklikler

Venöz kan alınmasında dikkat edilecek hususlar

• Hemoliz Nedenleri

• Alkol

• Türbülan akım (damar içi)

• Kanın iğne içinde çok hızlı/yavaş hareketi

• Tüpün çalkalanması

• Hatalı mekanik taşıyıcılar

• Santrifüj

• Hemoliz lab test sonuçlarını 2 şekilde etkiler:

• Eritrositlerin içeriğinin boşalması (LDH, AST, T.Protein, Fe, K, Mg, Na)

• Spektrofotometrik interferans (Kolesterol, Trigliserid, CK, CKMB , Alb, Bil )

• Turnikeler

• Lab test sonuçlarının önemli, kontrol edilebilir bir nedenidir.

• Turnikenin uygulanmasından 1 dak sonra artan basınçla damar içi su ve elektrolitler damar dışına akmaya başlarlar. Bunun sonucunda proteinler ve proteine bağlı maddelerin konsantrasyonu artar.

• 3 dak sonra protein konsantrasyonu %5-8

• 15 dak sonra %15 artar. Bu etkinin büyüklüğü ilk tüpten son tüpe farklı olabilir.

• Nisbi kan akımı durmasına bağlı olarak dokuda laktat gibi metabolik ürünler, AST, CK 

• IV Sıvı Kontaminasyonu

• Test sonuçlarında varyasyonun önemli bir nedeni olabilir.

• Yatan hastalara kandaki kons.dan yüksek kons.da glukoz, elektrolitler ve bazı ilaçlar verilir. Intravenöz sıvıdaki K kons. kandaki kons.undan 10 misli yüksek olabilir.

• IV Sıvı Kontaminasyonu kateter takılı koldan kan alındığında meydana gelir

• Intravenöz sıvı, içerdiği maddelerin kan kons.unu hızla yükseltir.

İdrar örneği

İdrar numunelerinin toplanması

Dışkı (feçes, gaita) örneği toplanması

III) LABORATUVAR TEST SONUÇLARINA ÖRNEĞİN ALINMASINDAN SONRA ETKİLİ FAKTÖRLER

NUMUNE TRANSPORTU

• Alınan örnekler en geç 1 saat içinde laboratuara ulaştırılmalıdır (idrar örnekleri hemen ulaştırılmalıdır).

• Servisin portörü eline eldiven giymiş olmalıdır.

• Örnekler, hastane için belirlenmiş olan taşıma kapları ya da çantaları içinde taşınmalıdır.

• Hemolize neden olmamak için, taşıma kabı ya da çanta fazla sarsılmadan laboratuara ulaştırılmalıdır.

• Örnekler çanta içinde sporlara dik bir şekilde dizilmiş olmalıdır.

• Kapaklarının kapalı olduğuna dikkat edilmelidir.

• Hasta bilgilerini içeren barkodların örnek kapları üzerine yapıştırılmış olduğu kontrol edilmelidir

• Örnekler portör tarafından laboratuarda kan kabül biriminde çalışan personele teslim edilmelidir.