Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

TAYANCH TUSHUNCHA VA IBORALAR: Ta'lim, tarbiya, bilish faoliyati, fan, shaxs, til, tafakkur, nutq, mantiqiy, ijodiy fikrlash, usul, og’zaki usul, ko’rgazmalilik usuli, amaliy usul, o'yin, ijodiy ish, evristik, o’zaro hamkorlik, kuzatish, suhbat.
Maktabgacha davrdagi bolalik lingvistlarni shunisi bilan jalb qiladiki, bunda o’rganilayotgan predmet (bola nutqi) lingvistik jihatdan ko’p qirrali va qiziqarlidir. Lingvist olimlar fikriga ko’ra, bola nutqiga oid har bir fakt kamida ikki yo’nalish bo’yicha ko’rib chiqilishi mumkin va shart: 1) «Kattalar tili» tomon borishdagi vaqtincha nutq sifatida (agarda so’z innovatsiya haqida borayotgan bo’lsa); 2) Bolaning avtonom til tizimi elementi sifatida, uning ichida bola muayyan funksional vazifaga ega bo’ladi.
Bolalar nutqini rivojlantirishning metodik masalalarini ishonchli tarzda psixologo- lingvistik asoslash zamonaviy pedagogik tadqiqotlarga xos jihatlar hisoblanadi. Rus pedagogika fanining eng yaxshi an'analari ruhida bajarilgan ushbu tadqiqotlar katta faktik materiallarga ega bo’ladi, bola nutqining ob'yektiv qonuniyatlarini aniqlaydi. F.A.Soxin va O.S.Ushakovlarning tasnifidan foydalangan holda bolalar nutqini psixologik-pedagogik tadqiq qilishni uchta yo’nalishga ajratish mumkin: tuzilmaviy (til tizimining turli tuzilmaviy darajalarini: fonetik, leksik, gra mmatik darajalarini shakllantirish), funksional (kommunikativ faoliyatda tilni egallash ko’nikmalarini shakllantirish); kognitiv (til va nutq hodisalarini oddiy anglashni shakllantirish).
«Bola nutqini rivojlantirish» hodisasining o’zini va uni boshqarish jarayonini tahlil qilish maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish sohasida ishlash uchun pedagoglar maxsus tayyorgarlikdan o’tishlari zarur, degan xulosani keltirib chiqaradi.
Nutqqa oid zamonaviy tadqiqotlar tizimli yondashuvga ega, bu «u yaxlit bir tizim sifatida mavjud bo’lgan ko’plab tashqi va ichki munosabatlar» (B.F.Lomov) hodisasini o’rganishda namoyon bo’ladi. Nutq-til tizimi ko’plab aloqalarga kirishadi, jumladan, ma'noni so’zga aylantiradigan hamda inson ongi va his-hayajonlari bilan uzviy bog’liq bo’lgan semantik axborot apparati, psixofizik hodisa (ya'ni, miya vazifasi, jismoniy tovushlar chiqaruvchi hamda ularni qabul qiluvchi va tabaqalashtiruvchi qurilma), muloqot va ijtimoiy aloqa vositasilari ularning asosiylari hisoblanadilar.