O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Leykopoez.
Barcha leykotsitlar qizil k o ‘m ikda o ‘zakhujayralardan hosil b o ‘ladi. 
L im f o ts itla r o ‘tm ish d o sh la ri o ‘ z a k h u ja y ra d a n b ir in c h i b o ‘ lin ib c h iq a d i; 
lim fotsitlam ingshakllanishi ikkilam chi lim fatik a ’zolarda sodirboM adi.
G ranulotsitlar va m onotsitlar h u ja y ra lam in g o ‘tm ish d o sh la rig a ta ’sir qiluvchi
199
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m axsus o ‘sish o m illari orqali leykopoez kuchaytiriladi. G ranulotsitlam ing hosil 
boMishi m o n o ts itla rd a , m a k ro fa g la rd a v a T - lim fo tsitla rd a sin tez lan u v c h i 
granulotsitar koloniyestim ullovchi faktor(om il) (KSF - G )ta ’siridakuchayadi, ammo 
yetilgan neytrofillarda sintezlanuvchi - k e y lo n va laktoferrinlar ham da prostoglandin
- Y e lar ta ’sirid a susayadi. M o n o tsito p o ez esa m onotsitar koloniyestim ullovchi 
faktor (om il) (K S F - M ), katexolam inlar ta ’sirida kuchayadi. Prostoglandin -Y e, á- 
va á - interferonlar m o n o tsit hosil b o 'lish in i tom iozlaydi. G idrokortizonning katta 
m iqdori m onotsitlam ing suyak k o ‘m igidan chiqishiga qarshilik qiladi. Leykopoezni 
boshqarishda interleykinning ahamiyati katta. U lam ing ayrimlari (IL-Z) bazofillam i, 
boshqalari ( I L - 5 ) eozin o fillam i o ‘sish, rivojlanishini kuchaytirsa, yana boshqalari 
esa (IL -2 ,4 ,6 ,7 ) T v a B - lim fotsitlar shakllanishini kuchaytiradi. Leykotsitlar va 
to ‘q im alam in g p archalanishidan hosil b o ‘lgan m oddalar, m ikroorganizm lar va 
ulam ing to k sin lari, gipo fizn in g ayrim garm onlari, nuklein kislotalar leykopoezni 
kuchaytiradi.
H ar xil le y k o tsitlam in g yashash davom iyligi turlicha, ayrim larining um ri b ir 
necha soat, ku n , h afta davom etsa, b o sh q a lari odam da b ir um r yashashi mumkin.
L e y k o tsitla r h a z m tra k tin in g s h illiq q a v a tid a v a retik u ly ar t o ‘q im a!arda 
parchaianadi.
Trombotsiilar.
T ro m b o tsitlar yoki qon plastinkalari, suyak k o ‘m igining gigant 
hujayralari-m egakariotsitlardan hosil b o ‘ladi. Trom botsitlar yumaloq yoki birozoval 
yassi shaklga ega, u lam ing diam etri 2 - 5 m km ga teng. T rom botsitlar yadrosiz, lekin 
ularda (200ga y a q in ) g ran u la lar m avjud. Q on-tom ir endoteliysidan boshqa yuzaga 
tekkanda tro m b o tsitla r faollashadi, tro m b o tsit diam etridan 5 -1 0 m arta katta 10 ga 
yaqin o ‘sim ta hosil b o ‘ladi. Bu o ‘sim talar qon oqishini to ‘xtatishda katta ahamiyatga 
ega. O dam larqonidagi trom botsitlar miqdori 180-320x1 O’/I yoki 1 mkl qonda 180000
- 320000 ni tashkil qiladi. T rom botsitlar qondagi m iqdoriningortishi 
trombotsitoz
, 
kam ayishi esa 
trombotsitopeniya
deb atala d i.
T ro m b o tsitlar qu y id ag i fu nksiyalam i bajaradi: angiotrofika - qon-tom irlar 
epitelisini o ziq lan tirish ; trom botsitar trom b hosil m ahsul; qon ivishi va fibrinolizda 
ishtirok etish, ja ro h a tla n g a n qon-tom irlarini toraytirish.
Trom botsitlam ing asosiy funksiyasi 
gemostazda
ishtirok etishidir. T rom botsitlar 
h a r xil y o t y u z a g a (
adgeziya
) h am d a b ir-b iri bilan yopishish (
agregatsiya
) 
xossalariga ega. T ro m b o tsitlar bir qator biologik aktiv m oddalam i ishlab chiqaradi, 
bularga trom botsitar om il d eb ataluvchi, qon ivishida qatnashuvchi m oddalar kiradi. 
Trom botsitar fakto rlar P (lotincha platelet - plastinka) harfi va arab raqamlari (P |5 P2 
va b . ) bilan b elg ila n ad i. B ulardan ah am iyatlilari P^yoki 
tromboplastin,
hujayra 
m em branasining b ir parch asi; P4 yoki 
antigeparin omili;
P jy o k i 
trombotsitar