O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Eritrotsitlar.
E ritrotsitlar - qizil qon tanachalari, ikki tom oni botiq disk shaklida 
b o ‘ladi. S h a k lin in g sh u n d a y b o ‘lishi e ritro ts itla r y u za sin in g k atta boM ishini 
ta ’m inlaydi, n atija d a u h ar xil m oddalam i k o ‘p m iqdorda tashiy oladi. Bundan 
tashqari, e ritro tsitla rn in g bunday shaklda boMishi uning osm otik chidam liligini 
orttiradi, qon iv ish id a eritrotsitlarga fibrin ipchalari yopishib trom b hosil qilishi 
o so n la sh a d i. E r itr o ts itla r sh ak li m ayda k a p illa rla rd a n o ‘tish g a im kon b e ra d i,
192
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shuningdek, gem oglobin eritrotsitlam ing barcha q ism larid a yuzaga yaqin holda 
yotadi.
Eritrotsitning plazm atik pardasi N a+, K* ionlari, ay n iq sa 0 2, 
COv
Cl2 va H C O • 
lar uchun yuqori o ‘tkazuvchanlikka ega. 
J
Eritrotsitlar o ‘lchami o ‘zgaruvchan bo ‘lib, uning diam etri 7 ,5 -8 ,3 mkm, qalinligi 
- q a b a riq so h a s id a 2,1 m km , b o tiq jo y id a e s a 1 ,1 -1 ,2 m km , yuzasining kattaligi -
145 mkm2, hajmi 86 m km 3 ni tashkil qiladi.
Eritrotsitlaming miqdori erkaklarda 4 ,5 -5 10l2/,,y o k i 1 m kl qonda 4 ,5 -5 millionni 
tashkil qiladi. A yollarda eritrotsitlar miqdori 4,5 1 O'2/, d a n ortm aydi.
O g ‘irIigi 60 kg g a teng b o 'Ig an odam e ritro tsitla rin in g um um iy m iqdori 25 
trillionga tengdir.
E ritrotsitlar m iqdorining kam ayishi 
eritropeniya
, o rtish i esa 
eritrotsitoz
deb 
ataladi.
Gemoglobin va uning birikmalari.
T arkibida x ro m o to p ro teid - gem oglobinni 
saqlash eritrotsitning asosiy vazifasidir. Odam g em oglobinining m olekular massasi 
68800 ga teng. G em oglobin oqsil (globin) va te m ir sa q lo v ch i (gem ) qism lardan 
iborat. I m o le k u la g lo b in g a 4 m o le k u la g e m to ‘g ‘rik e la d i.
Sog‘lom odam qonida gemoglobin miqdori - erkaklarda 130-160 g/l va ayollarda 
1 2 0 -165 g/l ni tashkil qiladi.
G em oglobinning asosiy vazifasi 0 2 va C 0 2 lam i ta sh ish d ir. Bundan tashqari, 
gem oglobin b u fer x ossaga ega, shuningdek, u ayrim z a h arli m oddalam i biriktira 
oladi.
O dam va hayvonlar gem oglobini tarkiban farq q ilad i. B u farq uning oqsil qism i 
globinga bog‘liq. G em esa barcha hayvonlarda bir xil tu zilishga ega. Gem m arkazida 
0 2 b irik tira o la d ig a n F e î+ u sh lo v c h i p o rfirin m o le k u la s id a n ib o rat. O d am
gem oglobinining o qsil qism i h a r xil tuzilishga eg a b o ‘lib, b ir necha fraksiyalardan 
iborat. Katta yoshli o d am lar gem oglobinining k o ‘p q ism i (9 5 -9 8 % ) A (lotincha 
adultus-katta yoshli); 2 - 3 % gem oglobin A2; 1 -2 % fetal (lo tin c h a fetus - hom ila), 
yoki F gem oglobin fraksiyalaridan iborat. A va A 2 g em o g lo b in la r deyarli b archa 
eritrotsitlarda uchraydi, F gem oglobin esa h a rd o im uchrayverm aydi.
F gemoglobin asosan hom ila qonida uchraydi. B ola tu g ‘ilish davriga kelib uning 
qondagi m iqdori 7 0 -9 0 % ga y etadi. F g em oglobin A gem o g lo b in g a nisbatan 
yuqoriroq 0 2 bilan xim iyaviy yaqinlikka ega b o ‘lganligi tu fay li hom ila to'qim asida 
gipoksiya holati kelib chiqm aydi.
Gemoglobin birikmalari. Oksigemoglobin
( H H b 0 2) - gem oglobinning 0 2 bilan 
birikm asi; 
qayta tiklangan (dezoksi-) gemoglobin
( H H b ) - to 'q im a g a kislorodni 
bergan gem oglobin, v en o z qonning tarkibida 3 5 % g a c h a H H b b o 'lish i m um kin; 
karbogemoglobin
( H H b C 0 2 ) - gem oglobinni C 0 2 b ilan birikm asi, qonda C 0 2 10- 
20% H H b C 0 2holatida tashiladi, karboksigem oglobin (H H b C O ) - gem oglobinning 
is (C O ) gazi bilan birikm asi, CO gazining gem oglobin bilan xim iyaviy yaqinligi O
nikidan yuqori, shuning uchun ham H H bC O hosil b o ‘ lib q o lg a n d a gem oglobin 0 2 
bilan birika olm aydi. L ekin s o f 0 2 bilan nafas o ld irilg a n d a karboksigem oglobin 
parchalanishi tezlashadi.