O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Onkotik bosim.
O sm otik bosimni qon p la z m a sid a erigan tuzlargina emas, b alk i 
koloidlar plazma oqsillari ham vujudga keltiradi. P lazm a oqsillari hosil qilgan osm otik 
bosim onkotik bosim deyiladi.
Qon plazm asi oqsillarining miqdori 7 - 8 % g a te n g b o ‘ lib, plazmada erigan tu z la r
189
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m iqdoridan deyarli 10 b a ra v a r ortiq b o 1 Isa ham , u la r hosil qiladigan onkotik bosim
plazm a osm otik b o sim n in g (7 ,6 -8 ,1 a tm )atig i 1/200 q ism in ñ y a ’ni 0 ,0 3 -0 ,0 4 atm 
(2 5 -3 0 mm, sim o b u st. )n i ta sh k il q ilad i. B uning sababi shuki, o q sillam in g
m oIek u lalariju d ay irik b o ‘lib, plazm adagi kristolloidlam ingm olekulalariganisbatan 
bir necha baravar kam .
Q onda album inlar m iq d o ri eng k o ‘p. U ning hajm i globulin va fibrinogennikiga 
nisbatan kíchik. Shuning uchun, qon plazmasining onkotik bosim i 80% ni albuminlar 
hosil qiladi. Q on p la zm a si o n kotik bosim ining m iqdori k ichik b o iis h ig a qaram ay, 
qon bilan to ‘qim a o ra sid a suv alm ashinuvida aham iyati kattadir. O nkotik bosim
filtratsiya h o d isa la rig a to ‘qim alararo suyuqlik, lim fa, siydik hosil b o ‘lishi, ichakda 
suv s o ‘rilish ig a a s o sla n g a n flz io lo g ik ja ra y o n la rg a t a ’sir qiladi. O d atd a qon 
plazm asidagi y u q o ri m o lek u lali oqsillar, k ap illarlam in g endotelial devoridan o ‘ta 
olmaydi. Oqsil m olekulalari qon-tom irlari ichida qolib, qonda b ir qadar suv ushlab 
turadi. Q on o qsillari q o n v a to ‘qim alardagi suvni nisbiy doim iy m iqdorda saqlab 
turadi.
Q onda oqsil m iqdori kam ayganda shish vujudga keladi, chunki qon-tom irlarda 
ushlab turuvchi om il (o q sil) kam ayganligi tufayli suv to 'q im a g a chiqib ketadi.
Qon vodorod ionlarining konsentratsiyasi va PH boshqarilishi.
Q o n n in g
vodorod (H +) va g id ro k sil (OH ) ionlari konsentratsiyasiga b o g ‘liq b o ‘lgan aktiv 
reaksiyasi g ‘oyat m uhim b io lo g ik aham iyatga ega, chunki alm ashinuv jarayonlari 
m uayyan reaksiyadagina no rm al o ‘tadi.
Q on kuchsiz ishqoriy reaksiyaga ega. A rterial qonning PH - 7,4 ga teng. V enoz 
qonda C 0 2 k o ‘p b o ‘lgani u chun uning aktiv reaksiya k o ‘rsatkichi 7,35 ga teng. 
H ujayra ichida PH b iro z p a st b o ‘lib 7 -7 ,2 g a teng. B u hujayralar m etabolizm iga va 
ularda m odda alm ashinuvi n atijasida kislotali m ahsulotlari hosil boMishiga bo g ‘liq. 
Homilada va yangi tu g ‘ilgan bolada qon plazmasining PH kislotali tomonga so ‘rilgan 
b o ‘ladi. 5 o ylik h o m ila d a a tsid o z b o ‘ladi. A ralash qonniki esa 7,33 ga teng. 
T u g ‘ilgandan s o ‘n g d astla b k i so atlard a va birinchi sutkada atsidoz pasaya boradi. 
3 - 5 sutkada esa k a tta la m ik id a y b o ‘lib qoladi.
O rganizm da q o n n in g ak tiv reaksiyasi nisbatan doim iy b ir darajada turadi, bu 
esa p lazm an in g va e r itro ts itla rn in g b u fe r x o ssa larig a , shuningdek, ch iq aru v
organlarining fao liy atig a b o g ‘liq. K atta yoshdagi odam larda qonning PH 7 ,3 5 -
7,40 atrofida b o ‘Iadi. Q o n n in g PH 0,1 - 0 ,2 g a uzoq v aq t o ‘zgarsa, o g ‘ ir asoratlarga 
olib keladi, hatto organizm h alok b o ‘Iishi mumkin.
M oddalar alm ash in u v id a q onga doim o C 0 2, sut kislotasi va boshqa m oddalar 
alm ashinuvining o x irg i m ahsulotlari, kislotali m o d d alar tushib turadi va vodorod 
ionlari konsentratsiyasi d o im o o ‘zgarib turadi. Q onning aktiv reaksiyasini nisbatan 
doim iy holda ushlab tu rish uchun b ir n echa bufer sistem alar mavjud.
Gemoglobin bufer tizimi
q o n bufer sig ‘¡m ining 7 5 % ni tashkil qiladi. Bu tizim 
qaytalangan gem oglobin (H H b ) va uning kaliyli tuzidan (KH b) iborat. Bu tizimning 
buferli xossasi kam disso tsialan g an kislota hosil qilishdan, y a ’ni K Hb, kuchsiz 
kislota tuzi sifatida K* ionini ajratadi va H* biriktirib oladi.