O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Miyachaning elektr faolligi.
M iy a c h a yuzasidan elektr potensiallari a jra tib
olinganda h a r xil: sekundiga 1 5 0 -2 0 0 v a 8 - 1 2 chastotali elektr teb ran ish lari q ayd 
qilinadi. M iyacha to ‘la ajratib q o ‘y ilg a n d an keyin ham tez-tez te b ra n ish la r d av o m
etadi; M iyachani k atta yarim sh a rla r p o * stlo g ‘iga bogM aydigan y o ‘ lla r q irq ib
q o ‘y ilg a n d a s u s t te b r a n is h la r y o ‘q o la d i. S h u s a b a b li m iy a c h a d a e l e k t r
tebranishlam ing sust ritmlari katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining ta’sirida kelib chiqadi, 
d eb hisoblashadi.
M uskullar, paylar va boylam lam ing proprioretseptorlari, shuningdek, teri, k o ‘z 
va quloq eksteroretseptorlari ta’sirlanganda m iyacha po ‘stlog‘ining turli q ism larid a 
yuzaga chiqqan potensiallar qayd qilinadi. B a ’zi ichki a ’zolam ing interoretseptorlari 
ta ’s irla n g an d a ham m iyacha p o ‘s tlo g ‘ida y u z a g a chiqqan p o te n sia lla r p a y d o
b o ‘lishi y aq in d a k o ‘rsatib berildi.
T ad q iq o tch ilar terining ayrim q ism larig a y o k i ayrim afferent o ‘tk a zg ic h la rg a 
ta ’sir etib va m iyacha p o ‘stlog‘ida y u z a g a ch iqarilgan p o tensiallam i q ay d q ilib , 
m iyachaning birin ch i galda ele k tr fa o llig i p ay d o b o ‘ladigan q ism larin i, y a ’ni 
ta ’s irla n u v ch i re tse p to rlard a n im p u lsla r b irin c h i m a rta k ela d ig a n q ism la rin i 
aniqlashdi. M iyacha p o ‘stlog‘in in g y u z a s id a re tse p to ra p p a ra tla rp ro y e k siy a s in in g
taq sim lan ish in i k o 'rsa ta d ig an to p o g ra fik k a rta la r shu ta riq a tu z ild i, m iy a c h a
po ‘stlo g ‘ining y u zasig a k o ‘ruv, esh itu v , ta g til, m uskuI-bo‘g ‘im v a v e s tib u ly a r 
apparat retseptorlaridan, shuningdek, in teroretseptorlardan signallar k elib turadi.
E. E drian v a R. Snayder bilan A. S to u eln in g m a ’lum otlariga q ara g an d a, ta g til, 
m u sk u l-b o ‘g ‘ im, y o ru g ‘lik va to v u sh re ts e p to r sistem alarining p ro y e k siy a la ri 
miyacha yarim sharlari yuzasida quyidagicha taqsim lanadi: oldingi tom onda-keyingi 
oyoqlam ing, undan orqada tananing, u n in g orqasida-cldingi o yoqlam ing, s o 'n g ra - 
boshning v akillik zonasi bor, m iyacha p o ‘st!o g ‘idagi shu zo n a la m in g o rq a sid a
eshituv zonasi, b u zonadan medial to m o n d a e s a k o ‘ruv sohasi b o r. S n ay d er bilan 
Stouel ta jribalaridam aym un oyoqlari va y uzin in g tagtil retseptorlari ta 'sirla n g a n d «
teri va m uskul sezuvchanligining yana b ir vakillik zonasi aniqlangan, u m iyachaning 
orqadagi boM agida joylashgan.
M iyachaning turli qismlariga ta 's ir etish effektlari.
M iy a c h a n in g tu rli 
qismlariga elektr toki bilan ta ’sir etilganda katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining m uayyan 
qism laridagi neyronlar, oraliq m iya, o ‘r ta v a uzunchoq m iya h am d a retik u ly ar 
form atsiya y ad ro larin in g elektr faolligi o 'z g a ra d i. M iyacha y u zasig a y oki und ag i 
ayrim y ad ro la rg a kuchli elektr toki b ila n t a ’sir etilganda k o ‘z, b o sh , q o ‘l-oyoq 
harakatga keladi. M iyacha ta’sirlanganda ro ‘y beruvchi harakatlar katta yarim sh arlar
101
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

p o ‘s tlo g ‘i ta ’sirlangandan k elib chiquvchi harakatlardan farq qilib, sust va tonik 
x a ra k te rd a boMadi. T a ’sir etish effek ti u zoq vaqt saqlanadi.
M iyachaningturli qism lari h a rx il m uskul guruhlariningqisqarishini boshqarishda 
q atn ash d i. S hu sababli d esereb ratsio n rigidlik m avjud b o ‘lganda m iyachaning 
oldingi b o ‘lagiga ta ’sir etilsa y o zu v ch i m uskullar tonusi pasayadi, o rq a m iyaning 
k esish m a yozish reflekslari k am ayadi va k atta yarim sh arlar p o ‘stlo g ‘idagi m otor 
z o n a b o ia k la r ig a elek tr toki bilan ta ’sir etish tufayli kelib chiqadigan m uskul 
q isq a rish la ri susayadi. M iy a ch a n in g orqadagi b o ‘lagiga t a ’s ir etilg a n d a k o ‘z 
h ara k atla ri q ayd qilinadi va k atta yarim sharlar p o ‘stlo g ‘idagi m otor zonaning 
q o ‘z g ‘aluvchanligi o ‘zgaradi. M iyachaning sharsim on yadrosi ta ’sirlanda o ‘sha 
to m ondagi oyoqlar bukiladi, chodir yadrolari ta’sirlanganda esa ikkala oldingi oyoq 
bukiladi.
M iy a k atta yarim sh arlari p o ‘stlo g ‘ining m uayyan q ism lari ta ’sirlanganda 
m iy a c h a p o ‘st!o g ‘ida y u z a g a c h iq q a n ele k tr p o te n sia llarin i q ay d qilish yoki 
ak sin ch a, m iyacha p o ‘stlo g ‘ining turli qism lari ta ’sirlanganda m iya katta yarim 
sh arlari p o kstlo g ‘ida yuzaga ch iq q an potensialiam i qayd qilish, u lam in g m uayyan 
q ism la ri o ‘z a ro ikki to m o n lam a bogM anganligini k o 'rs a td i. M asalan, oldingi 
o y o q la m in g m iyacha p o ‘stlog‘idagi vakillik zonasi oldingi oyoqlam ing katta yarim 
sh a rla r p o ‘st!og*idagi vakillik z o n a sig a b o g 'liq . M iyachaning k o ‘ruv zonasi katta 
yarim sh a rla r p o ‘stlog‘in in g k o ‘ruv zonasiga, m iyachaning eshituv zonasi esa katta 
yarim sh a rla r p o ‘stlo g ‘ining esh itu v zonasiga bog‘liq. M iyacha bilan katta yarim 
s h a r la r o ‘r ta s id a r e ts ip ro k x a r a k te rd a g i sh unday b o g M an ish lar b o rlig id a n , 
o r g a n iz m d a g i h a ra k a t s is te m a la rin i b o sh q a ru v c h i m e x a n iz m la r j u d a nozik
k o rre ly atsiy a qilinadi (uyg‘unlashtiriladi).