O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

psixogalvanik refleks,
y o k i 
teri-galvanik refleksi
m isol b o ‘la oladi. B u re fle k sn i o ‘rganish uchun te r b ezlari k o ‘proq b o ‘lgan teriga 
elektrodlam i m ahkam lab q o ‘y ib galvanom etrga ulanadi. Em otsional q o ‘zg‘alishga 
s a b a b boM uvchi tu r li t a ’s ir la r : te rig a igna s a n c h is h , e l e k tr to k i b e r is h , 
hayajonlantiruvchi hikoya eshittirish natijasida galvanom etr strelkasi o g ‘adi. Birinchi
148
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m arta I. R. Tarxanov tasv ir etgan b u h odisaning sa b ab i sh u k i, teridagi potensiallar 
farqi o ‘zgarib, eiektr q arshiligi kam ayadi v a bu h o d isa aso san te r bezlarining 
faoliyatigabogM iq.
Emotsionai holatlam ing fiziologik k o ‘rinishlari, asosan sim patik nerv tizimining 
q o ‘z g ‘a!ishiga b o g ‘liq. A m m o b u n d a parasim patik n e rv tiz im i ham qo ‘z g ‘alish¡ 
m um kin. Em otsiyalarda, m asalan, m ushuk v o v u lia y o tg a n kuchukni k o ‘rganda 
s a y y o rn e rv la ro rq a lik e lu v c h i im p u lsla rta 's irid a insulin ch iq ish i kuchayadi.
U . K ennonning m a ’lum otlariga qaraganda, em o tsio n a i h o latlam in g k o 'p g in a 
fiz io lo g ik k o ‘rin ish lari v eg e ta tiv n e rv la m in g b e v o s ita t a ’s irid a , shuningdek, 
adrenalin ta ’sirida kelib chiqadi. E m otsionai h o la tla rd a sim p atik im pulslar ta ’siri 
bilan qondagi adrenalin k o ‘payadi.
O rganizm ning o g ‘riq tufayü kelib chiqqan b a ’zi u m um iy reaksiyalarida avtonom 
nerv tizimining oliy markaziari q o ‘z g ‘alish natijasida gipofizning orqadagi boMagidan 
vazopressin gorm oni k o ‘proq chiqadi, bu gorm on to m irla m i toraytiradi va siydik 
chiqarishini to ‘xtatadi.
Y u q o rid a keltirilgan m iso lla rd a reflek to r y o y n in g e ff e k to r q ism iga gum oral 
zveno q o 'sh ilg a n . M arkaziy n e rv tizim i o rg an iz m g a n e rv im p u lslarin i yuborib, 
t a ’sir k o ‘rsatish bilan birga, n e rv im pulslari t a ’s irid a ic h k i sek retsiy a bezlarida 
gorm onlar ishlab chiqib, qonga q o ‘shi!adi, ular k o ‘p a ’z o la r holatini va faoliyatini 
o ‘zgartiradi.
Turm ushdagi turli-tum an sh a ro itg a o rganizm ning m o slan ish id a sim patik nerv 
tizim in in g aham iyati, shu tizim n i batam om o lib ta sh la sh tajrib ala rid a yaqqol 
k o ‘rsati!adi. U. K ennon m ushuklam ing ikkala ch e g ara sim p atik o ‘zanini va barcha 
sim patik gangliylarini batam om kesib oigan. B undan tash q ari, b ir buyrak usti bezini 
olib tashlagan va ikkinchi buyrak usti bezini n erv d a n m ah ru m etgan (m uayyan 
t a ’s irla rd a sim p ato m im etik t a ’s ir etuvchi a d re n a lin n in g q o n g a o ‘tish ig a y o ‘l 
q o ‘y m a s lik u ch u n sh u n d a y q ilg a n ) . O p e r a ts iy a q ili n g a n h a y v o n la r tin c h
q o ‘y ilg a n d a n o rm al h a y v o n la rd a n d e y a rli h e c h b ir f a rq q ilm ag a n . A m m o, 
o rg an iz m n in g z o ‘r berish in i ta la b q ila d ig a n tu rli s h a ro ild a m u sk u llar q attiq
ishlaganda, organizm qizib k etg an d a , soviganda, q o n y o ‘q otganda, em otsionai 
q o ‘z g ‘alishda, sim patik o ‘zan va g angliylar o lib ta sh la n g a n hayvonlar chidam i 
kam aygan. M asalan, norm al h a y v o n la r gavda h a ro ra tin in g pasayishiga sabab 
b o ‘lmagan tashqi m uhit haroratida sim patik nervlardan m ahrum qilingan hayvonlar 
gavdasi tezroq sovib qolgan.
Sim patik nerv tiziinini 
immunologik «ekstirpatsiya qilish
» (o lib tashlash) y o ‘ li 
bilan shunga o ‘x shasha m a ’lu m o tla r o lindi. B u u su l 19 5 8 -y ild a ishlab chiqildi.
S. Q oen sic h q o n la m in g s o ‘ lak b e z la rid a sim patik n e rv h u ja y ra la rin in g o ‘sishiga 
y o rd a m b era d ig an o q sil m o d d a n i to p d i. S hu m o d d a n i b o s h q a h ay v o n larg a 
y u b o rish y o ‘ li bilan qo n z a rd o b i ta y o rlan d i, s im p a tik n e y ro n la m in g o ‘sishiga 
y o rd am beradigan m o d d an i o ‘sh a q o n z a rd o b id ag i im m u n jis m la r b o g ‘lab oladi. 
S im p atik nerv tizim i ta ra q q iy e tib u lgurm agan y o sh s im p a tik nerv hujayralari 
yem irilib ketadi.