O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Retikulyar formatsiyaning ahamiyati.
R etikulyar form atsiya m arkaziy nerv 
tiz im in in g tu rli b o ‘lim la rig a fa o lla s h tiru v c h i to rm o z lo v c h i t a ’s ir k o ‘rsatib , 
o rganizm ning vegetativ funksiyalarini boshqaruvchi nerv m arkazlarining faolligini 
ham m uayyan d arajad a saqlaydi. R etikulyar form atsiya nerv m arkazlariga ham
to n u slo v ch i ta ’sir k o ‘rsatadi. R etik u ly ar form atsiyaning ixtisoslashgan tuzilm asi 
b o ‘lm ish to m ir harakatlantiruvchi b u lb a r m arkaz funksiyalari m isol b o ‘la oladi. Bu 
m a rk a z o rq a m iyadagi seg m en tär to m ir harakatlantiruvchi m ark azlar faoliyatini 
integrallaydi va tonusini saqlaydi.
R e tik u ly ar form atsiyaning faollashtiruvchi funksiyasi sim patik nerv tizim ining 
ad a p ta tsio n -tro fik funksiyasiga a so s e ’tib o ri bilan o ‘xshash ekanligini uqtirib 
o ‘tm oq k erak. R etikulyar form atsiya organizm ni « faoliyatgasozlaydi» va markaziy 
n erv tiz im in in g faol tiyrak h o lam i t a ’m inlaydi, sim patik n erv tizim i esa periferik 
a ’z o la m in g , shu ju m lad a n skelet m uskullari va retseptor ap p a ratla m in g faoliyati 
uchun zarurholatini vujudgakeltiradi. Shunga ko‘ra, simpatik nerv tizim iga retikulyar 
fo rm atsiy a bilan fu n k sio n aljih atd an bir, deb qaralishi m um kin. Bu tizim retikulyar 
fo rm a tsiy an in g p eriferiyaga ta ’sirini o ‘tkazuvchi tuzilm a hisoblanadi. Retikulyar
152
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

form atsiyada adren alin (yoki noradrenalin) h o sil b o ‘lishi aniqlanganligi re tik u ly a r 
form atsiya b ila n sim p atik nerv tiz im in in g o ‘z a ro b o g ‘langanligini k o ‘rsa ta d i. 
Retikulyar fo rm atsiyada adrenalin nerv im p u lsla rin in g m ediatori sifatida ah a m iy a t 
kasb etsa kerak (P . K . A noxin). A drenalin k iritilg a n d a retikulyar form atsiya to n u si 
oshadi, n atija d a k atta yarim sharlarga re tik u ly a r form atsiyaning fao llash tiru v ch i 
ta 'siri k uchayadi. Em otsional h o latlarda b u y ra k u sti b ezlaridan ajralib c h iq a d ig a n
adrenalin retik u ly ar form atsiyaga ta ’sir etib , sim p a tik nerv tizim ining q o ‘z g ‘a lish
effektlarini oshiradi va uzaytiradi.
Vegetativfunksiyalarning boshqarilishida miyachaning ahamiyati.
V e g e ta tiv
nerv tizim iga v a undan innervatsiyalanadigan a ’z o la rg a m iyacha ham ta ’s ir e ta d i. 
M iyacha o lib tash lan g ach yoki ta ’sirlan g ach , ichki a ’zolam ing turli fiinksiyalari 
buzilishi, ju m la d a n yurak faoliyatining v a to m irla r tonusin in g o ‘zgarishi sh u n d a n
guvohlik beradi.
M iyacha o lib tashlanganda vegetativ n e rv tiz im in in g holatidagi o ‘z g a rish la r 
L.A. O rbeli laboratoriyasida ayniqsa m u k am m al tekshirilgan. Bu lab o ra to riy ad a 
miyacha olib tashlangach, hazm yo'lining m otor faoliyati, jum ladan periodik faoliyati, 
m e’da va ichak b ezlarining sekretor fun k siy asi susayishi, shuningdek, sim p a tik
nerv tizimining holati o ‘zgarganiigidan guvohlik beruvchi boshqa bir qancha effek tlar 
paydo boMishi k o ‘rsatib berildi. Shunga asoslanib, L .A . O rbeli ixtiyoriy va re fle k to r 
h a r a k a tla r n i u y g ‘u n l a s h t i r i s h d a g i n a e m a s , v e g e ta tiv f u n k s i y a l a r n i
uyg‘unlashtirishda ham miyacha qatnashadi, d e b h isobladi. Avtonom nerv tizim id an
innervatsiyalanadigan a ’zolarga m iyacha retikulyar form atsiya va gipotalam us o rq ali 
ta ’sir ko'rsatadi.
Vegetativ funksiyalarning boshqarilishida p o ‘stloq ostidagi tuzilmalarning
ahamiyati.
P o ‘stlo q ostidagi y ad ro la r, ju m la d a n ta rg ‘il ta n a (co rp u s s tria tu m ) 
o rg a n iz m n in g m u r a k k a b sh a rts iz r e f l e k t o r r e a k s iy a la r id a q a tn a s h a d i, b u
rea k siy a la rd a v e g e ta tiv va so m a tik k o m p o n e n tla r h am ish a m a v ju d boM ad i. 
P o ‘stloq o stid a g i y a d ro la r q o ‘z g ‘a lg a n d a v e g e ta tiv re a k siy a la r r o ‘y b e r is h i 
m um kin, c h u n k i b u y a d ro la r m iy a o 'z a n in in g re tik u ly a r fo rm a ts iy a s ig a v a
g ip otalam usga b ev o sita b o g 'liq . C o rp u s s tria tu m g a ta ’s ir etilg a n d a k o ‘p g in a
ichki a ’zo lar funksiyasi o 'zgarishini V. Y a. D an ilev sk iy aniqlagan. B u fa k t t a r g ‘tl 
ta n a n in g a v t o n o m n e r v tiz im ig a t a ’s i r e t i s h i n i k o ‘r s a ta d ig a n d a l i l d i r .
G ipotalam usning sim patik y ad ro la rig a h am , p a ra sim p a tik y ad ro la rig a ham t a 's i r
etadigan n e y ro n la r g uru h i targ‘ il ta n a d a b o ‘ lsa k era k .