R eseptiv m aydon q o 'sh n i neyronlar tomonidan qisman berkiladi. Sensor
tizimdagi bunday b o g ia n ish nerv turi degan tuzilmani hosi! qiladi. Bunday tur
yordam ida sensor tizimni kuchsiz signallarga ham sezuvchanligi ortadi, hundan
tashqari o ‘zgaruvchan tashqi muhitga mosiashuvini ta’minlaydi.
Sensor tizim torm ozlovchi axborotlam i
qayta ishlashida odatda, har bir
qo‘zg‘atuvchi sensor neyron tormozlovchi intemeyronni faollashtiradi. Intemeyron
o ‘z navbatida eng q o ‘zg‘algan elementning impulsatsiyasini bo‘g‘ib q o ‘yadi (ketma
- ket yoki qaytar tormozlanish) yoki shu qavatdagi qo‘shnisini tormozlaydi (yon
yoki lateral tormozlanish). Bu tormozlanishning kuchi qanchalik katta b o ‘lsa, unga
yaqin qo‘shni hujayralarga nisbatan shunchalik birinchi element qo‘zg‘alganligi
yuqori boMadi.
S e n s o r tiz im n in g m o slash ish i (a d a p ta ts iy a s i). Sensor tizim organizm
ehtiyojiga ham da tashqi muhit sharoiti o ‘zgarishiga qarab o ‘zining hususiyatlarini
o ‘zgartira oladi.
Sensor adaptatsiya
- bu sensor tizimning umumiy xossasi boMib,
uzoq vaqt m obaynida berilgan ta’sirotlarga moslashishi tushuniladi. Adaptatsiya*
s e n s o r tiz im n i a b s o ly u t s e z u v c h a n lig in in g k am ay ish i va d iffe re n s ia l
sezuvchanliginingortishi bilan namoyon boMadi. Subyektiv olib qaralganda, doimiy
berilayotgan ta ’sirotga moslashishi yotadi (masaian,
odatiy kiyimlami teriga
berayotgan doim iy bosimini sezmaymiz).
M oslanish jarayonlari retseptorlardan boshlanib, asta-sekin sensor tizimning
barcha neyronlarini qam rab oladi. Vestíbulo- va propreoretseptorlarda moslashish
jarayoni ju d a kuchsiz namoyon boMadi.
Ushbu jarayonning rivojlanish tezligiga ko‘ra barcha retseptorlartez va sekin
moslashuvchi retseptorlarga boiinadi. Tez moslashuvchi retseptorlarda moslashish
yuz bergandan so ‘ng ta ’sirlovchi to ‘g ‘risidagi axborotlami bosh miyaga umuman
}o‘natm aydi, sekin m oslashuvchi retseptorlardan
esa axborot kuchsizlangan
ko‘rinishda uzatilib turiladi.
D oim iy t a ’sirlo v c h i t a ’siri tu g ash i bilanoq sen so r tizim ning absolyut
sezuvchanligi qayta tiklanadi.
Sensor m osiashishda sensor tizimning afferent idorasi muhim ahamiyat kasb
etadi. Efferent idora etish yuqori bo‘limlami past boMimlarga ta ’sir etishi bilan
namoyon boMadi. Sensor tizim holati retikulyarformatsiya tomonidan ham nazorat
qilinadi. Sensor tizimda efferent ta’sirlar asosan tormozlovchi xarakterga ega bo‘lib,
bu o ‘z navbatida ulam ing sezuvchanligini kamayishiga olib keladi, hamda afferent
signallar oqim ini ham kamaytiradi. Retseptorlarga
yoki sensor tizimning biror
qavatiga keluvchi efferent neyronlam ing umumiy soni odatda, shu qavatga
kelayotgan afferent neyronlam ing umumiy sonidan ko‘p marotaba ozdir. Bu sen
sor tizim afferent nazorat bilan ta ’minlangani holda uning tarqoq va keng tarmoqli
harakterini ham k o ‘rsatib beradi.
Yüklə
Dostları ilə paylaş: