O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Medial tizzasimon tana
eshituv yoMining ko 'ch iru v ch i yadrosidir. Bu y ad roning 
neyronlariga orqadagi to ‘rt tepalikning birlam chi eshituv m arkazlaridan im pulslar 
k eladi. M ed ial tiz za sim o n ta n a n e y ro n la rin in g
0
‘siq la ri k atta yarim s h a rla r
p o ‘stlog‘ining eshituv sohasiga boradi.
U zunchoq m iyadagi G oll v a Burdax y ad ro la rid an boshlangan tolalar (lem n isk
y o lla r i) va orqa m iya bilan talam us 
0
‘rtasidagi y o ‘l o rqali, shuningdek, uchik n erv
yadrolaridan boshlanuvchi to lalar orqali ta lam u sg a keluvchi im pulslar teri, y u z
tana va q o 'l-o y o q retseptorlaridan, p ro p rio retsep to rlard an axborot olib keladi. B u 
ax borot talam u sn in g
orki ventral yadrosiga keladi.
Bu yadroning n ey ro n la ri 
oladigan axborotini k atta yarim sharlar p o ‘stlo g ‘ining orqadagi m arkaziy p u sh tasi
- s o m a to s e n s o r s o h a s ig a k o ‘c h ir a d i. O r t k i v e n r a l y a d r o g a t a ’m b i l i s h
retseptorlaridan ham im pulslar keladi. V isseroretseptorlardan keladigan im pulslar 
ham ortki m edial ventral yadroga kiradi. Bu adashgan nerv qorin va chanoq nervlari 
ta ’sirlanganda ortki ventral yad ro d a yuzaga ch iq arilg a n potensiallam i te k sh irib
aniqlangan (R.A. Durinyan). M iyachadan im pulslar ventrolateral yadroga kiradi, u 
yerdan katta yarim sharlar po‘stlo g ‘ ining oldingi m arkaziy pushtasiga, y a ’ni m o to r 
zonasiga boradi. B a’zi m a ’lum otlarga qaraganda, 
talamusning oldingiyadrolariga
visseroretseptorlardan va qism an hid b iluv retse p to rlarid a n ham im pulslar k elad i. 
Im pulslar talam usning oldingi yadrolaridan katta yarim sharlam ing limbik sohasiga 
boradi.
R etseptorlam ing m uayyan guruhlaridan im puls oluvchi neyronlam ing talam u s 
yadrolaridagi jo y la sh ish i turli usullar bilan tekshirilgan.
J. D yusser de-Barren m aym unlar ustida tajrib alar qilib, talam us yadrolarining 
ayrim qism lariga strixnin eritm asini ingichka ignada yubordi va shundan key in
gavdaning teri yuzasidagi turli qism larda sezuvchanlik o ‘zgarishini tekshirdi. Strixnin 
eritm asi qaysi jo y g a yuborilishiga qarab, goh yuz sohasida, goh oldingi yoki keyingi
107
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

oyoqlar sohasida se zu v c h an lik ortishini 
(giperesteziya
kelib chiqishini) aniqladi. 
Sezuvchanlik g av d an in g , ayniqsa, qarama-qarshi to m o n id a k o ‘proq buziladi. V. 
Mauntkastl va E. X en n e m an talam us orki ventral yadrosining turli qism lariga y upqa 
elektrodlar k iritib , g a v d a n in g turli qism lari ta’sirla n g an d a yuzaga chiqarilgan 
potensiallam i qayd q ilish d i. G avdaning turli sohalaridagi retseptorlardan keluvchi 
impulslar ortki ventral yadroning turli qismlariga kirishi mushuk, quyon vam aym unlar 
ustidagi tajribalardan k o ‘rsatib berildi. Boshning yuz qism i va oldingi oyoqlar, ayniqsa 
distal qism lari (m ay m u n lam in g barm oqlari) sezuvchanligining talam usdagi vakillik 
sohasi tana va keyingi o y o q la r sezuvchanligining vakillik sohaga qaraganda kengroq. 
B uning m a’nosi shuki, y u z v a oldingi oyoqlam ing retseptorlaridan impuls oladigan 
neyronlar tana va k ey in g i oyoqlam ing retseptorlaridan ax borot oluvchi neyronlarga 
qaraganda ancha k o 'p ro q . G av d a ayrim qism larining yadrodagi vakillik sohalari 
q at’iyan chegaralangan m ay d o n lar b o ‘lmay, qism an bir-birini qoplaydi. G avdaning 
tegishli qism idagi ekstroretseptorlardan signal oladigan neyronlar yadroning qaysi 
qism lari b o ls a , v isseroretseptorlardan impuls oluvchi zonalarham o ‘shaqism larida 
ekanligi yuzaga c h iq arilg a n potensiallarusuli bilan k o rsatib b en ld i.
E k steroretseptorlar b ila n visseroretseptorlardan keluvchi im pulslar shu tufayli 
o ‘z a ro ta ’sire tish i m u m k in . A ks etgan og‘riq la rh a m sh u bilan izohlansa kerak. Bu 
o g ‘riq la r s h u n d a n i b o r a t k i, m uayyan ich k i a ’z o d a g i p a to lo g ik ja ra y o n d a
v isseroretseptorlardan k elu v ch i im pulslar oqim i o ‘sha a zo ustidagi teri yuzasida 
sezuvchanlikning b u z ilis h ig a sabab b o ‘ladi.
G avdaning tu rli q ism la ri ta ’sirlanayotgani haqidagi signallam i qabul qiluvchi 
talam ik n eyronlardan im p u lsla r katta yarim sharlar p o ‘stlo g ‘idagi som atosensor 
sohaning turli q ism larig a k irad i, bu zonada teri va m uskul-bo‘g ‘ im retsepsiyasining 
vakilligi ham m uayyan faz o d a taqsim langan b o ‘ladi.
K ol z to ‘r p a r d a s in in g tu rli qism larid ag i re ts e p to rla rid a n im puls olu v ch i 
neyronlam ing fa z o d a b ir q a d a r chegaralanganligi lateral tizzasim on tañada ham
qayd qilinadi. K o rtiy a ’z o sin in g turli qism laridagi retseptorlardan im puls oluvchi 
neyronlam ing faz o d a, shuningdek, b ir q adar chegaralanganligi m edial tizzasim on
tañada ham kuzatiladi.