O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Gipoksiya.
N afas olishning to 'x ta s h i yoki s o f azotni n afa sg a o lish sababli 
kelib ch iq ad ig an gipoksiyada h am elek tro en sefalo g ram m a x ara k terli ravishda 
o ‘zgaradi. G ipoksiyaning dastlabki d a v rid a alfa-ritm o ‘m ig a se k u n d ig a 15^40 
te b ra n ish la r chastotasiga ega boMgan b eta-ritm p aydo boMadi. B eta-ritm s o ‘ngra 
delta-toM qinlar bilan almashadi. O d a m d a delta-toM qinlarining p a y d o boMishi es- 
h ushning y o ‘qolishi bilan bir v a q tg a to ‘g ‘ri keladi. G ipoksiya dav o m etaversa, 
yarim sharlar p o ‘stlogMdagi elektr fao lligining qayd qilinishi to ‘xtab qoladi. Bordi- 
yu shu payt yana kislarod berilsa, elektroensefalogram m a teskari ta rtib d a o ‘zgaradi.
Tutqanoq tutishi.
Tirishtiruvchi m o d d a lam in g ta ’sir etishi y o k i yarim sharlar 
p o ‘stlog‘ida yoxud po‘st!oq ostidagi tuzilm alarda patologik ochag, m asalan, yamoq, 
o ‘sm a va shunga o ‘xshashlar m a v ju d lig i sababli tutqanoq (e p ilep siy a ) tutganda 
elektroensefalogram m a tipik ravishda o ‘zgaradi. Bunda elektroensefalogram m aning 
x arak terli o ‘zgarishlari shundan ib o ra tk i, o zg in a vaqt davom etad ig an yuksak 
am plitudali c h o 4qqi va undan k ey in kich ik am plitudali va u zoq davom etadigan 
sust toM qindan iborat k o m p lek slar p a y d o boMadi. Y uksak am p litu d a li yakka 
te b ra n ish la rd a tutqanoq c h o 'q q ila ri k am ro q kuzatiladi. T u tq a n o q c h o 'q q ila ri 
k o ‘p in c h a skelet m u sk ullariningtirishtiruvi bilan davom etadi.
K a t t a y a r im s h a r l a r p o ‘s t ! o g ‘ i n in g s e n s o r s o h a l a r i . K a tt a
y a rim
shariar p o ‘stlogMga o r g a n iz in g b a rc h a retseptorlaridan afferen t im pulslar kelib 
turadi. B u im puisiam ing yarim sh a rla r p o ‘stlogMga bevosita uzatad ig an talam us 
yad ro lari v a unga taqalib turgan tu z ilm a la rd ir (hidlov retsep to rlarid an keluvchi 
im p u lsla r b u n d an m ustasno). A ff e re n t yoM iarning u c h in c h i n e y ro n la ri shu 
y adrolarda yotadi. Yarim sharlar p o ‘stlo g ‘ ining asosan afferent im pulslar keladigan 
qism larini I.P. Pavlov analizato rlam in g m arkaziy boMimlari d e b atadi. K o‘pgina 
analizatorlaming
masalan, teri, b o ‘g ‘im -m uskul (kinestetik) visseral analizatorlaming 
m arkaziy boMimlari, boshqacha ay tg an d a 
m iyapo 'stlog ‘idagi vakilligi
fazoda bir-
119
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

birig a m o s keladi va qism an bir-birini qoplaydi. Analizatorlam ingm arkaziy b o lim lari 
jo y la sh g a n p o ‘stlo q sohalarini k atta y arim sharlar 
po 'stlog ‘ining sensor sohalari
deb atash rasm b o ‘lgan. Bu so h alar periferik retseptor m aydonlam ing yarim sharlar 
p o ‘stlo g ‘idagi pro y ek siy asid an iborat.
Somatik va visserai sezuvchanlikningyarim sharlardagi vakilligi.
H ar bir yarim 
sharda 
somatik
(teri v a b o ‘g ‘im -m uskul) va 
vesseral
sezuvchanlik vakilligining ikki 
so h a si b o r, b u s o h a la r sh a rtli r a v is h d a yarim s h a rla r p o ‘s tlo g ‘in in g I va II 
s o m a to s e n s o r s o h a la r i d e b a ta la d i. Y arim s h a rla r p o ‘s !o g ‘ in in g
birinchi
somatosensor
sohasi orqadagi m arkaziy pushtada b o ‘lib, ikkinchi sohaga qaraganda 
kattaroq. G av d an in g qaram a-qarshi tom onidagi teri (tagtil va tem peratura), b o ‘g ‘im- 
m uskul va v isserai re tse p to rlar o la d ig an axborotni yetkazib beruvchi talam usning 
orqadagi ventral y adrosidan afférent im pulslar birinchi som atosensor sohaga kiradi.
O d a m g a v d a s i tu r li q is m la r in in g p ro y e k s iy a la rid a sh u s o h a d a q an d a y
jo y lash g an lig i k o ‘rsatilgan. Q o ‘l p an jasi retseptorlari, o voz apparati va yuzning 
m iya p o ‘s tlo g ‘idagi vakilligi k attaro q m aydonni, tana, son va b o ld im in g vakilligi 
esa k ic h ik ro q m aydonni egallashi 3 7 -ra sm d a n ko‘rinib turibdi.
M iya p o ‘stlog‘idagi proyeksiya m aydonni biror retseptor m aydondan ta ’sirlarini 
q a b u l q ilis h d a q a tn a s h u v c h i p o ‘s tlo q n e rv h u ja y ra la rin in g so n ig a b o g ‘liq. 
P o ‘stIoqda n erv hujayralari q ancha k o ‘p b o ‘lsa, periferik ta ’sirlar analizi o ‘shancha 
k o ‘proq farqlanadi. V essiral afférent sistem alar (hazm y o ‘li, chiqarish apparati, yurak 
to m irlar sistem asi) retseptorlarining m iya p o ‘stlog‘idagi proyeksiyalari gavdaning 
tegishli qism larid ag i teri retse p to rlarin in g vakilligi sohasida joylashgan.