R etikulyar form atsiyaning ko‘tariluvchi v a tushuvchi yo ‘llar orqali ta ’sir e tish ig a
imkon beradigan faolligigasabab shuki, u n g a h a rx il afferent yoMlamingkollateral lari
orqali im pulslar k elib turadi. Shu tufayli re tse p to rla m in g turli-tum an ta ’s irla n ish i
retikulyar form atsiya holatiga ta ’sir etadi. U ni
h o sil qiluvchi neyronlar, b u n d a n
tashqari, h ar xil kim yoviy m oddalar - g o rm o n la rg a va m odda alm ashinuvida h o s il
b o ‘ la d ig a n b a ’zi b ir m o d d a la rg a y u k s a k d a r a ja d a se zu v c h a n . R e tik u l y a r
form atsiyaga m iyacha va katta yarim sh a rla r p o ‘stlo g ‘ining efferent m a rk a zla rid an
ham im pulslar kelib turadi.
K o‘tariluvchi afferent impulslar ham, tushuvchi afferent impulslar ham retik u ly ar
form atsiya so h a s id a o ‘zaro ta’sir etadi. Im pulslar b erk halqa neyron zanjirlari o rq a li
ham aylanib yurishi mumkin. Shunday qilib, retik u ly ar formatsiya neyronlari d o im o
q o ‘z g ‘alish holatid a b o ‘ladi,shu tufayli m a rk a z iy n erv sistem asining turli q ism la ri
tonus faoliyatga m uayyan darajada tayyor b o ‘ lib turadi.
R etikulyar form atsiyaning muhim aham iyat k asb etishini qayd qilish bilan b irg a ,
uning q o ‘z g ‘alish darajasini katta yarim s h a rla r p o ‘s tlo g ‘i idora etishini u q tirm o q
kerak. Katta yarim sharlar po‘stlog‘idan keluvchi im pulslar retikulyar
form atsiyaning
faolligini n azorat q ila oladi.
Retikulyar formatsiyaning orqa miyaga va proprioretseptorlarga ta 'siri.
Ko‘ruv d o ‘m boqlariga osh tuziningkristallari b ilan ta ’sir etilsa, orqam iya reflekslari
susayishini I.M . S echenovbaqalarustidagi ta jrib a d a k o ‘rsatibberganiga
lO O yildan
oshdi. I.M. Sechenov o ‘z tajribalariga asoslanib, ikkita katta kashfiyot qildi. B u lardan
biri - torm ozlanish jarayonining k a sh f e tilish i d a rro v e ’tiro f qilindi. Ikk in ch isi -
retikulospinal ta ’sirla m in g k ash f etilishi fa q a t so 'n g g i 20 yilda G . M e g u n v a
ham korlarining ishlaridan keyin keng e ’tir o f e tild i.
Hayvon uzunchoqm iyasidagi retikulyar form atsiya boM aklarigaelektrtoki b ila n
ta’sir etilsa, orqa m iya reflekslari torm ozlanishini hayvon deserebratsiya q ilingandan
keyin esa m uskullar regidligi kamayishini G . M egun va R. Reynis ko‘rsatib b erish d i.
B ir tom ondagi retik u ly ar form atsiyaga k u c h s iz to k bilan ta ’sir etilganda esa o r q a
m iyaning faqat o ‘sha tomondagi neyronlari to rm ozlanadi. Kuchliroq tok bilan t a ’s ir
etilg a n d a o rq a m iy a n in g ikkala to m o n id a g i n e y ro n la r to rm o zlan ad i; b u k is h
reflekslari,
shuningdek, yozish reflekslari te k sh irilg a n d a torm ozlanish ja ra y o n i
kuzatiladi. U zunchoq miyaning ventrom edial q ism i ta ’sirlangandagina sh u n d a y
natija kelib chiqadi. M iya o'zanining b o sh q a q ism larig a ta’sir etilganda b u n d a y
h o d isa la rro ‘y berm aydi.
O rq a m iy an in g o ‘tkazuvchi y o ‘l!arini q ir q ib q o ‘yish
retikulyar fo rm a tsiy a
n eyronlaridan k elib o rq a miya reflek slarin i su sa y tirad ig an to la la m in g y o ‘ lini
aniqlashga im kon berdi. Bu tolalar R en sh o u h u jay ralarig a ta ’sir etib, u la m in g
m otoneyronlarigatorm ozlovchi effektini k u ch a y tirad i. Bundan tashqari, re tik u ly a r
form atsiyadan keluvchi im pulslarm otoneyronlam ing faolligini b ev o sita to rm o z la y
oladi ham.
R etikulyar form atsiya bo‘laklariga q isq a v a q t t a ’sir etilgach,
orqa m iy a n in g
reflektor faoliyati osonlashadi. Shunga a s o sla n ib , retikulyar form atsiyada o r q a
m iyaning h u jayralarini faollashtiruvchi n e y ro n la r b o r deb faraz qilishdi. M iy a
95
www.ziyouz.com kutubxonasi
o ‘zanining turli qism lariga t a ’sir etish ustidagi tajribalar b u farazni tasdiqladi. O raliq
m iy a d a
gipotalam usda, o ‘r ta m iy a b ilan V aroliy k o ‘p rigi q o p q o g ‘ining kulrang
m o d d a sid a va u zunchoq m iy a d a retik u ly ar form atsiyaning ta ’sirlanib orqa m iya
refleklarini torm ozlaydigan q ism larid a n periferik tom onda o rq a m iyaning reflektor
funksiyasini kuchay tirad ig an n ey ro n la r bor ekan. R etikulyar form atsiyaning shu
qism lariga ta ’sir etilsa, k a tta y arim sharlar p o ‘stlog‘ining ta ’sirlanishi tufayli yuzaga
c h iq q an orqa m iya re fle k sla ri v a sk e let m uskullarining q isqarishi kuchayadi. O rqa
m iy a neyronlarini fao lla sh tiru v c h i im p u lsla ro ‘tadigan yoMlami k o ‘zdan kechirish
ulam ing retikulo-spinal trakt tolalari ekanligini ko‘rsatdi. Ayni vaqtda faollashtiruvchi
v a to rm ozlovchi to la la r h a r x il ekan lig i aniqlandi. R etik u ly ar form atsiyaning
faollashtiruvchi tolalari re fle k to r y o y lam in g kiritma neyronlarida tugaydi. Renshou
hujayralarining torm ozlovchi im pulslari kamayib, m otoneyronlar q o ‘zg‘aluvchanligi
o sh g a n lig i tu fay li r e ti k u ly a r f o rm a ts iy a t a ’sirid a o rq a m iy a re fle k sla rin in g
osonlashuvi ehtim ol.
R etikulyar form atsiya re fle k to r harakatlarga
Yüklə
Dostları ilə paylaş: