c h iq ad i. M a sa la n , od am yurganda q o 'I I a m in g q im irlash i v a g a v d a v a z iy a ti
o'zgai^ganda b ir qancha yordamchi harakatlar b e o ‘xshov, bir xil bo'lib qoladi; h ara k at
aktlariga y o rd am c h i harakatlar q o 'sh ilm a y d i (gip o k in ez).
Shu sababli p o lid a r
bem orlar turqi o ‘zgarm ay, yuzi qim irlam ay tu rad i (niqobsim on yuz), bu b e m o rla m i
birinchi q arash d ay o q shu sim ptomdan ta n ib o lin ad i.
Targ'iltanafunksiyalari.
Oxirgi m iy a n in g p o ‘stloq ostidagi m arkazlaridan ta rg 'il
tana (corpus stria tu m )ning ahamiyati k attaro q .
Sutemizuvchi hayvon larda yarim sharlar p o 'stlo g 'id a n keiadigan va ichki k ap su la
deb ataladigan nerv tolalari tutami ta rg 'il ta n an i ikki qism ga: d u m liy a d ro (n u s le u s
caudatus) va p o 'c h o q q a (putam en) ajra tib turadi.
T arg 'il tanaga asosan talamusdan, qism an p o ‘stloqdan afferent im pulslar k e la d i,
efferent im pulslar esa ta rg 'il tanadan asosan o q im tir yadroga boradi. T a rg 'il ta n a g a
mustaqil harakat funksiyalarini o'tam aydigan, am m o filogenetikjihatdan q adim giroq
harakat y ad ro si-p a llid u m funksiyalarini n a z o ra t qiladigan effek to r y a d ro d e b
qarashadi. T a r g 'il tana oqim tir yadroning s h a rts iz reflektor faoliyatini b o sh q a ra d i
va qism an torm ozlaydi, y a ’ni oqim tir y a d ro q iz il y ad ro g a qanday ta ’sir etsa, t a r g ‘ il
tana o qim tir y ad ro g a o'shanday ta ’sir etadi.
Dumli y ad ro g a past chastotali elektr toki b ila n ta ’sir etilsa, hayvonning x u lq -
atvori o 'z g a ris h i, y a ’ni hayvon m udrab u y q u g a ketishi va katta yarim s h a rla r
p o 'stlo g 'id a g i n eyronlam ingreaksiya vaqti u zayishiyaqinginada k o 'rsa tib b erilad i.
Bu n atijalar talam usning nospetsifik y a d ro la rig a dum li yadroning ta ’sir e tis h ig a
b o g 'ü q ; talam u sn in g bu yadrolari bosh m iy a p o 's tlo g 'in i faollashtiradi.
O dam ning ta rg 'il tan asi zararlanganda
atetoz
( q o ‘l-oyoq!am ing stereotip ritm ik
harakatlari) va xo rey a (hech qanday ta rtib v a izch illik bilan
davom etm a y d ig a n
kuchli va n o to ‘g ‘ri harakatlar deyarli h am m a m usk u llam i o ‘z ichiga oladi - «av l iyo
V itt raqsi») kuzatitadi. Atetos ham , xo rey a h a m ta rg 'il tananing o qim tir y a d ro g a
torm ozlovchi ta ’sir ko'rsatm ay q o 'y ish i n a tija sid ir, d eb hisoblanadi.
T a rg 'il ta n a zararlanganda him oyalanish, oriy en tiro v k a va shu kabi sh a rts iz
reflekslar ham x iy la kuchayadi. H ar b ir a s o s iy harakatga y o 'ld o sh b o 'la d ig a n
yordam chi h arak atlar ham ancha kuchayadi (y o rd a m ch i harakatiam ing k u ch a y ish i
giperkinez deb ataladi). Ayni vaqtda m uskullar to n u si o'zgaradi, odatda esa p asay ad i
(gipotonus). B u n in g sab a b i shuki, targ 'il ta n a zararlan g an d a pallidum
to rm o z lan ish
protsessidan qutiladi. T arg'il tana zararlanganda kuzatiladigan hodisalar (g ip e rg in e /
va g opoto n u s)g a o q im tir yadro zararlan g an d a k u zatiladigan hodisalar (g ip o k in e z
va gipertonus) qaram a-qarshidir.
H o z ir ta r g 'il ta n a n i a p p a ratin in g p o 's tlo q o stid a g i oliy b o s h q a ru v c h i -
koordinatsion m arkazi deb hisoblashadi.
B a’zi eksperim ental m a’ 1 umotlarga qarag an d a, m oddaalm ashinuvi issiqlik h osil
b o 'lis h i va c h iq a r ilis h i, to m ir r e a k s iy a la r in i id o ra etiu v c h i o liy v e g e ta tiv
koord in atsio n m a rk a z la r ham ta rg 'il ta ñ a d a ek a n .
Jum ladan, ta rg 'il ta n a n in g
ta’sirlanishi natijasida b ir qancha ichki organlar funksiyasining o'zgarishini kuzatg an
V. Ya. D anilevskiyningeski ma’lumotlari shundan guvohlik beradi. Shartsiz reflek to r
harakatlam i va vegetativ reaksiyalam i integratsiyalaydigan, ulam i x u lq -atv o rin in g
111
yagona butun akti qilib birlashtiradigan markazlar targ‘il tanada boMsa kerak. TargMI
ta n a g ip o ta la m u s b ila n b o g ‘la n g a n i tu fa y li, v e g e ta tiv
n e r v sis te m a sid a n
innervatsiyalanadigan o rg a n la rg a t a ’sir etadi.
B osh m iya k a tta y a r im s h a r l a r p o ‘stlog‘i. Bosh m iya k atta yarim sharlar
p o ‘stlo g ‘i - m arkaziy n e rv siste m a sin in g kechroq riv o jla n g a n strukturasi va
funksiyalari, ayniqsa, m u ra k k a b boMgan oliy boMimidir. K atta yarim sharlar va
p o ‘stlo g ‘ining aham iyati u la m i op eratsiy a qilib olib tashlash, y a ’ni ekstirpatsiya
q ilish tajrib alarid ay aq q o l k o ‘rinadi.
Dostları ilə paylaş: