O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Prevertebral gangliylar
um urtqa p o g ‘o nasidan c h e g a ra o ‘zan gangliylariga 
nisbatan uzoqroq m asofada joylashadi, shu bilan b irg a o ‘zidan innervatsiya oluvchi 
a ’zolardan ham bir qad ar uzoq turadi. P revertebral g an g liy larg a kipriksim on tugun,
135

---

b o ‘yinning yuqori v a o ‘rta sim patik tugunlari, quyoshsim on chigal, ichaktutqichning 
yuqori va pastki tugunlari kiradi. Chegara o ‘zan tugunlarida uzilmay kelgan simpatik 
preganglionar tolalar kipriksim on tugundan boshqa ham m a tugunlarda uziladi. K o‘z 
m u sk u lla rin i in n e rv a ts iy a la y d ig a n p a ra s im p a tik p r e g a n g lio n a r to la la r e s a
kipriksim on tug u n d a uziladi.
A 
'20
 ichidagigangliylarga ichki
a ’zolardagi chigallar kiradi, nerv hujayralariga 
boy b o ‘lgan ch ig a lla r (in tram ural chigallar) ko‘pg in a ichki a ’zolam ing, m asalan, 
yurak, bronxlar, q iz ilo ‘n g ac h n in g o ‘rtadagi uchdan b irq ism i bilan pastdagi uchdan 
b ir qism i, m e’da, ic h ak , o ‘t pufagi, qovuq (siydik pufagi)ning muskulli devorlarida, 
shuningdek, ichki v a tash q i sekretsiya bezlarida bor. B. I. Lavrentev va boshqa 
tadqiqotchilam ing g isto lo g ik tekshirishlariga qaraganda, parasim patik tolalar o ‘sha 
nerv chig allarin in g h u jay raiarid a uziladi.
V eg e tativ g a n g liy ( tu g u n )la r n in g fu n k siy a la ri. V egetativ gangliylar o ‘zidan 
o'tuvchi nerv im pulslariningtaqsim lanishi va tarqalishida anchagina ahamiyat kasb 
etadi. G angliylardagi n e rv hujayralarining soni g angliyga keluvchi preganglionar 
tolalar soniga nisbatan b ir necha baravar ortiq (bo‘y inningyuqori sim patik tugunida 
32 baravar, kipriksim on tugunda 2 baravar ortiq). Shu tolalardan h arbiri gangliyning 
k o ‘p hujayralarida sin a p sla r hosil qiladi. Shu sababii preganglionar tola orqali 
gangliyga kelgan n erv im pulslari b irta lay past ganglionar neyronlarga va binobarin, 
innervatsiyalanadigan a ’z oning yana k o ‘proq m uskul va b ez hujayralariga ta ’sir 
eta olad i. Shu ta r iq a , p re g a n g lio n a r to la la m in g t a ’sir k o ‘rsatad ig an do irasi 
kengayadi.
Preganglionar to la la r orqali keluvchi nerv impulslari nechogMi kengtarqalishini 
quyidagi omil k o ‘rs a tib turibdi: im ing qorin b o ‘sh lig ‘idagi b ir necha yirik a ’zo -
m e’da osti bezi, ingichka ichak, buyrak usti bezlari va buyraklarga sayyor (adashgan) 
n e rv n in g o ‘rta h iso b d a 7 0 ga yaqin tolasi keladi. Sayyor nerv tolalarining bu chekli 
m iqdori a ’zo ichidagi n erv tugunlari va chigallarga sinaps orqali bogManib, yuqorida 
aytilgan ham m a ichki a ’zolarining parasim patik innervatsiyasini ta ’minlaydi.
K o‘pgina preganglionar tolalardan hosil boMgan sinapslar har bir post ganglionar 
neyrondabor. N erv im pulslar in ing 
fazoda qo ‘shilish
hodisasi shu bilan bog‘langan. 
Preganglionar b ir to la g a b o ‘s a g ‘adan past kuch bilan t a ’sir etilsa, postganglionar 
tolalarda harakat p o te n sia llari vujudga keim aydi. B ir n echa preganglionar tola bir 
to la g a t a ’sir e tis h u c h u n qoM lanilgan k uch b ila n ta 's irla n s a , p o sts in a p tik
q o ‘z g ‘a tu v c h i p o t e n s i a l l a r n i n g f a z o d a - m a s o fa d a q o ‘s h ilis h i s a b a b ii 
postganglionar to la la rd a harakat potensiallari qayd qilinadi.
Simpatik nerv tugunlarida ayrim preganglionar tolalam ing ta’sir sohalari qisman 
bir-birini qoplaydi. S hu sababii preganglionar to la la m in g ikki tutam iga bir y o ‘la 
ta ’sir etilganda o k k ly u z iy a hodisasi qayd qilinadi: preganglionar tolalam ing ikki 
tutam iga b o ‘sa g ‘a d a n y u q o ri kuch bilan biryoM a ta ’sir etish effekti shu tolalam ing 
tutam lariga alohida-alohida ta ’sir etish effektlarining arifm etik yig; indisiga nisbatan 
ham isha kam roq chiqadi.
P re g an g lio n ar n e rv to la la rig a ta ’sir etilg a n d a n erv im pulslarining