O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

aglyutinogenlari
m avjud ekanligini, qon plazm asida esa â va â 
aglyutininlar
(gam m aglobulinlar) 
m avjudligini aniqladi. K. Landshteyner va Ya. Y anskiy o d am qonidagi aglyutinogen 
va aglyutininiam ing m avjudligiga qarab 4 qon guru h i b o rlig in i belgiladilar. Bu 
A B O tizimi deb nomlandi. Q on guruxi rim raqami va eritrotsitlardagi aglyutinogenlar 
b ilan belgilandi. G uruh antigenlari qonning tu g ‘m a , irsiy berilgan, butun um r 
davom ida o 'zgarm aydigan xossasidir. C haqatoq q o n ld a aglyutininlar bo'lm aydi. 
U lar bolaning b ir yo sh g ach a b o ‘lgan hayoti d av rid a o v q a t tarkibida tushgan va 
ichak m ikrofloraslda ish lab ch iqarilgan m o d d a la r t a ’s irid a , organizm da y o 'q
aglyutinogenlarga qarshi hosil b o ‘ladi.
I - guruh (O ) - eritrotsitlarda aglyutinogen y o ‘q , p la zm a d a â-va â-agiyutininlar 
bor;
II - guruh (A ) - eritrotsitlarida A aglyutinogen, p la z m a sid a â -aglyutinin bo r;
III - guruh (B ) - eritrotsitlarda B aglyutinogen, p la z m a d a â -aglyutinin bor;
I V -g u ru h (A B )-eritro tsitla rd a AB aglyutinogenlarbor, plazm ada aglyutininlar
y o ‘q.
A gar odam qonida b ir nom li aglyutinogen v a ag ly u tin in lar: aglyutinogen A 
aglyutinin à bilan va aglyutinogen B aglyutinin â b ila n uchrashsa, aglyutinatsiya 
hodisasi sodir b o ‘ladi, b unda eritrotsitlar bir-biriga y o p ish ib q oladi. A glyutininlar 
tabiiy antitelalar b o ‘lib, ikkita b o g ‘lanish m arkaziga e g a v a ikkita eritrotsitlam ing 
o ‘rtasida bogMovchi k o ‘prik vazifasini o ‘tashi m um kin. N atijad a eritrotsitlar bir-biri 
bilan birikib qonglom erat (aglyutinat) ni hosil q iladi.
Plazm ada aglyutininlardan tashqari g em olizinlar h am m av ju d , ular ham à v a â 
harflari bilan belgilanadi. G em olizinlar bir nomli aglyutinogenlar bilan uchrashganda, 
eritrotsitlam i gem olizga uchratadi. G em olizinlar h a ro ra t 3 7 ° - 4 0 ° bo'lganida ta ’sir 
qiladi.
207

---

M os kelm agan qo n quyilganda eritrotsitlar aglyutinatsiyasi, so ‘ngra u lam ing 
gem olizi so d ir b o ‘lishi natijasida gem otransfuzion karax t holati kelib chiqishi va 
hattoki o ‘lim ga o lib kelishi mumkin.
Q o n g u r u h la r in in g s e ro lo g ik ta r k ib i
qon guruhi
e ritro ts itla r
a g ly u tin o g en lar
g e m o lizin lar
olazm a, v o k i zard o b
a g ly u tin in lar va
antiaglyutininlar
1(0)
0
0
II (A)
A
P
A
HI (B )
B
a
B
IV (A B )
A B
AB
II, 
III, IV q o n g u ru h ig a ega odam p la zm a sid a eritro tsiî va to ‘qim alardan ajralib 
chiqqan an tiag ly u tin in lar m avjud, ular aglyutinogenlar kabi A va B harflari bilan 
belgilanadi.
Jadvaldan k o ‘rin ib turibdiki, I -g u ru h zardobi II, III, IV guruh eritrotsitlari bilan,
II guruh zardobi III, IV g uruh eritrotsitlari bilan, III guruh zardobi - II, IV guruh 
eritrotsitlari bilan a ra lash g a n d a aglyutinatsiya so d ir b o ‘la re k an .
Demak I - g u ru h b arc h a guruhdagi qonlar bilan m os k elar ekan, shuning uchun 
qoni I guruh b o ‘lgan o d am
universal donor
deb ataladi. IV guruh qoni eritrotsitlari 
esa quyilgan q on ag ly u tin in lari bilan aglyutinatsiyaga uchram aydi, shuning uchun 
bunday qon g u ru h ig a eg a b o ‘lgan odam
universal resipiyeni
deb ataladi.
H a r xil q o n g u ru h la rin in g m os kelishi
zardob g uruhi
E ritro tsit g u ru h i
1(0)
II (A)
HI(B)
IV (AB)
I a 3
+
+
+
I I 13-
+
+
III a
+
+
IV -
•
-
ilova: « + » - ag ly u tin a tsiy a n in g borligi. «-» - aglyutinatsiya y o ‘qligi.
Qon quyilganda d o n o r qoni tarkibidagi aglyutininlar va gem olizinlam i hisobga 
olm aslik sababi n im a d a ? B unga sabab o z m iqdorda ( 2 0 0 -3 0 0 m l) qon quyilganda 
donor qoni ta rk ib id ag i aglyutinin va gem olizlar resipiyent qonida (2 5 0 0 -2 8 0 0 m l) 
suyulib ketadi va plazm adagi antiaglyutininlar bilan birikadi, eritrotsitlanii yopishtirib 
q o 'y ish uchun e s a u n in g m iqdori kam lik qiladi.
Inson k o ‘p q o n y o ‘q otganda, unga faqat b ir xil guruhdagi qon quyilishi zarur, 
chunki donor qonidagi aglyutinin va gem olizinlar m iqdori k o ‘p bo'lganda, resipiyent 
eritrotsitlarini ag ly u tin a tsiy a qilish uchun yetarli b o ‘Iib qolishi mumkin.
208

---

A yrim p ay td a, q o n q u y ilish id a n s o ‘nggi a s o r a tla r k e lib ch iq ish ig a qon 
guruhining noto‘g ‘ri aniqlanganligi sabab b o ‘lishi m um kin. H ozirgi paytda A va 
B 
aglyutinogenlam ing b ir necha tu rla ri b o r ekanligi a n iq lan g a n . (A l#A2,A, va h. k . , 
B , ,B 2,B , 
va h. k. ) A glyutinogenning tartib raqam i q a n c h a k o ‘p b o ‘!sa uning 
antigenlik xossasi shuncha kam b o ‘ladi. N atijada qon guru h i aniqlanayotgan paytda 
x a to lik k a y o ‘lq o ‘y ib m o s kelm aydigan qonni quyib q o ‘y ish m um kin. I guruh qoni 
eritrotsitlar m em branasida H antigen borligi an iq lan g an . II, III, IV guruhli odam 
qonida ham bu antigen yashirin d eterm inat sifatida u ch ra y d i. II va IV guruhiga ega 
boMgan odam lar qon id a an ti-H -antitela m avjud. S h u n in g uchun I guruh qonini 
boshqa guruhdagi odam larga quyilg an d a g em otransfuzion aso ra tla r kelib chiqishi 
tabiiy. Shuning uchun ham hozirgi paytda faqat b ir xil g u ru h d ag i qonlam i quyish 
tavsiya etiladi.
R e z u ssiste m a . 1940-yili K . L an d sh tey n erv a A . V in erla rto m o n id a n m ak a k i- 
rezus maymuni qonida antigen aniqlangan, uni