O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

rezus-faktor
d eb atashdi. Bu anti­
gen oq irqli odam lam ing 85% q o n id a uchraydi. A yrim x alq lard a, masalan: evenlar 
qonida 100% rezus-faktor uchraydi. Q onida re z u s-fak to r m a v ju d odam lar rezus- 
m usbat, bu faktor y o ‘q o dam lar rezus-m anfiy deb n om langan. Rezus-faktor 40 dan 
ortiq antigenlardan tuzilgan m urakkab tizimdir. A ntigenlik xossasi engyuqori bo‘lgan 
D -tip (85% ) antigen uchraydi. B undan tashqari, rezus an tig en n in g quyidagi tiplari:
S, Y e, d, s, ye m avjud, u lam in g antigenlik x ossasi past. A vstraliyalik aborigenlar 
qonida rezus antigenning hech b ir turi uchramaydi. R ezus tizim ning ABO tizimidan 
farqi plazm ada tug‘m a antirezus aglyutininning b o ‘lm asIigidir. A gar rezus-musbat 
d o n o r qoni rezus m anfiy resipiyentga quyilsa, resip iy en t q o n id a rezus faktorga 
qarshi antirezus aglyutinin hosil b o ‘!adi. R ezus-m usbat q o n rezus-m anfiy odam ga 
ik k in ch i m arta q u y ilsa e r itro ts itla r a g ly u tin a tsiy a g a u c h ra y d i, y a ’ni r e z u s -
kelishmovchiligi kelib chiqadi. S huning uchun ham rezus m anfiy qon rezus-m anfiy 
o d am g a va re z u s-m u sb at q o n re z u s m usbat o d a m g a q u y ilish i zarur. R ezus 
kelishmovchilik hom iladorlikda ham kelib chiqishi m um kin. A g ar ayol rezus-manfiy 
q o n g a eg a b o ‘Isa, h o m ila q o n i rez u s-m u sb at bo* Isa, h o m ila qonidan rezu s 
aglyutinogenlar ona q on ig a o ‘tib u nda antirezus ag ly u tin in ish lab chiqishini paydo 
qiladi. Homiladan eritro tsitla m in g k o ‘p m iqdorda o n a q o n ig a tushishi tug‘ruq 
paytida sodir boMadi. Shuning uchun ham birinchi h o m ilad o rlik yaxshi tugallanishi 
m um kin. Keyingi hom iladorlikda esa ona qonidagi a n tire z u s aglyutinin yoMdosh 
to ‘sig ‘idan o ‘tib bola qon ig a tushishi, uning to 'q im a v a eritrotsitlarini yem irishi 
mumkin. N atijada hom ila halok boMishi yoki chaqaloq o g ‘irgem olitik anemiya bilan 
tu g ‘ilishi mumkin.
Gematologlareritrotsitlarda quyidagi antigen tizim larm avjudliginie’tirofqiladilar: 
ABO , Rh, MNSs, P, Lyuteran (LU), Kell-Kellano (Kk), L yuis (Le), Daffi (Fy), va Kid 
(Jk). Bulardan A B O va Rh tizim lar qon quyishda k atta ah a m iy a tg a ega.
Leykotsitlarda ham 90 dan orliq antigenlar bor. L ey k o tsitla r transplanitsion 
immunitetda katta aham iyatga eg a b o lg a n gistologik m os k elish antigenini saqlaydi.
Q on quyish im m unologik m urakkab ja ra y o n h iso b lan a d i. S huning uchun ham 
25% dan k o ‘p qon y o ‘q otgandagina, butun qonni q u y ish ta v siy a qilinadi. Boshqa
209

---

h o lla r d a e s a z a r u r a t g a q a r a b m a s a l a n , a n e m iy a d a e r i t r o t s i t a r m a s s a , 
trom botsitopeniyada trom bo tsitar massa, har xil yuqum li kasalliklarda, septik holatda 
granulotsitlar q u y ilish i m aqsadga m uvofiq.
V II 
Y U R A K Q O N -T O M IR L A R F IZ IO L O G IY A S I
Qon o ‘zining m urakkab va turli vazifalarini, faqat doim o harakatda bo‘ Igandagina 
bajara oladi. Q on h ara k atin i yurak ta ’m inlaydi.
In g liz v ra c h i, a n a to m i va fizio lo g i V ily a m G a rv e y 1628-yilda o ‘z in in g
«H ayvonlarda y u ra k va qon harakatini anatom ik tekshirish» nom li asarida qon 
aylanishni k a tta v a k ic h ik doiralari haqida, y urakning qonni harakatga keltiruvchi 
a ’zo ekanligi v a q o n n i yopiq sistem ada uzluksiz harakati haqida to ‘g ‘ri tasavvur 
berdi.
Q on o r g a n iz m d a h a ra k a tla n a r e k a n , q o n a y la n is h in in g k a tta v a k ic h ik
d o ir a s i n i b o s i b o ‘ t a d i . K a tta d o i r a s i y u r a k n in g c h a p q o r i n c h a s i d a n
b o sh la n ib , a o r ta , y ir ik a rte riy a la r, k a p illa rla r, v é n u la va v en a la rn i o ‘z ic h ig a
o lib , y u r a k n in g o ‘n g boM m asida tu g a lla n a d i. 0 ‘ng b o ‘lm a d ag i q o n o ‘ng 
q o rin c h a g a o 't a d i v a u y e rd a n qo n a y la n is h n in g k ic h ik d o ira si b o s h la n ib , 
o ‘p ka a r te riy a la ri v a u n in g b a rc h a ta rm o q la ri, o ‘p k a a rte riy a la ri, k a p illa rla ri, 
v e n u la la r v a v e n a l a r n i o ‘z ic h ig a o la d i v a y u r a k n in g c h a p b o ‘lm a c h a sig a
q u y ila d i. C h a p b o ‘ lm a c h a d a n qo n c h a p q o rin c h a g a q u y ilib , o ‘z fa o liy a tin i 
davom e ttir a d i.
Shunday q ilib , k ic h ik qon aylanish do irasi organizm ni tashqi m uhit bilan 
bogMaydi, k islo ro d g a to ‘yinib, karbonat angdridini tashqariga chiqarib yuboradi. 
Katta qon aylanish d o ira si esa a ’zo va hujayralar bilan bo g ‘laydi.
Y u ra k f a o li y a ti. Y u ra k m uskulli a ’zo b o 'lib , u n in g d evorlari uch q av a td a n
ta sh k il to p g a n : e n d o k a r d , m io k a rd va e p ik a r d . M io k a rd k o ‘n d a la n g ta r g ‘il 
m u s k u lla rd a n i b o r a t b o ‘ lib , sk e le t m u s k u lla rid a n flz io lo g ik x o s s a la ri b ila n
farq q ilad i. M o r fo lo g ik va funksional x o ssa la rig a k o ‘ra, y u rak n in g m u sk u llari 
ikki tu rg a b o M in a d í: 1 - b o ‘lm a c h a la r v a q o r in c h a la rn in g tip ik to la la ri, 2 -
ritm y e ta k c h isi v a z if a s in i va o ‘tk a z u v c h i tiz im n i h o sil q iluvchi atip ik to la la r. 
Y u r a k n i n g k o ' n d a l a n g t a r g ‘ il 
m u s k u l l a r i :