O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Qizilo'ngach (sekin ixtiyorsiz) davrida
qizilo'ngachning peristaltik harakati 
tufayli ovqat luqmasi me’da tomon siljiydi. Yutinish harakati ta’sirida qizilo‘ngachda 
hosil b o ‘lgan peristaltik harakatning birlam chi to 'lq in i m e’dagacha boradi. 
Qizilo'ngachning aorta ravog‘i bilan kesishgan sohasida birlamchi to ‘lqin ta’sirida 
ikkilamchi to'lqin hosil bo‘iadi. Bu to 'lq in ham m e’daning kardial sohasigacha 
boradi. M e’daning kardial sfinkteri luqm a yaqinlashganda ochiladi va ovqat 
m e’daga tushadi.
M e’dadagi hazm. Me’dada oziq m odda kimyoviy va mexanik ishlovdan o'tadi. 
Bundan tashqari me’da «ovqat deposi» vazifasini ham o ‘taydi. M exanik ishlov 
me’daning harakati va kimyoviy ishlov uning shirasi tarkibidagi fermentlari ta’sirida 
amalga oshiriladi.
M e’da quyidagi funksiyalami bajaradi: 
shira ajratish, motor (harakat), so ‘rish,
ekskretor
(mochevina, siydikkislotasi, kreatinin, og'irm etallartuzlari, yod, dorivor 
moddalami chiqarish), 
gomeostatik
(PH ni boshqarish), 
gemopoezda ishtirok etishi
(Kasl ichki omilini ishlab chiqarish).
Me 'darting shira ajratish faoliyati.
Shira ajratish faoliyati m e’daning shilliq 
qavatidajoylashgan bezlartomonidan am alga oshiriladi. Bunda uch xil bezlar o ‘z 
xususiyatiga ko‘ratafovutqilinadi: 
kardial,fiundal
(me’daning hususiy bezlari) va 
pilorik
(m e’dani o ‘n ikki barmoqli ichakka o ‘tadigan sohasidagi bezlar). Bezlar- 
bosh, pariyetal (qoplama), qo ‘shimcha
hujayralardan va 
mukotsitlardan
iborat. 
Bosh hujayralar - pepsinogen, pariyetal hujayralar -xlorid kislota, q o ‘shimcha 
hujayra va mukotsitlar-mukoid shira ishlab chiqaradi. Fundal sohada har uchchala 
hujayralar mavjud. Shuning uchun ham fundal soha shirasi ferm entlarga boy, ko ‘p 
miqdorda HC1 saqlaydi va me’da hazm ida ahamiyati katta.
M e’da shirasi tarkibi vaxossalari.
K atta yoshli odamlarda bir sutka davomida 
2-2,51 miqdorda me’da shirasi ajraladi. M e ’da shirasi kislotali muhitga (PH 1,5-1,8) 
ega. Uning tarkibi 99% suv va 1 % quruq organik va anorganik moddalardan iborat.
M e’da shirasining asosiy organik qism ini erkin va proteinlar bilan bog‘langan 
holda yuruvchi 
xloridkislotalar
tashkil qiladi. Xlorid kislota quyidagi vazifalam i 
bajaradi: I) m e’dadagi oqsillami denaturatsiya qilish va bo'ktirish orqali pepsin 
ta ’sirida parchalanishni osonlashtiradi; 2) pepsinogenni faollashtiradi va pepsinga 
aylantiradi; 3) m e’da shirasi ta’sirq ilish i uchun optimal kislotali muhitni yaratadi; 
4) me’da shirasi antibakterial ta’sirini ta ’minlaydi; 5) oziq moddani m e’dadan o ‘n 
ikki barmoqli ichakka evakuatsiyasi (o ‘tishini) m e’yorda ushlab turadi; m e’da 
tomondan ta ’sir qilib pilorik sfinkter ochilishini va o ‘n ikki barmoqli ichak tomondan 
ta’sir qilib uning yopilishini ta’minlaydi; 6 ) pankreatik shira ajralishini kuchaytiradi.
M e’da shirasining tarkibiga quyidagi anorganik moddalar ham kiradi: xloridlar, 
bikarbonatlar, suliàtlar, fosfatlar, natriy, kaliy, kalsiy, magniy va boshqalar. Shiraning 
organik tarkibiga proteolitik ferm entlar kiradi, ulaming ichida asosiy vazifani 
bajaruvchi ferment 
pepsindir.
Pepsinlar nofaol (sust) 
pepsinogen
holatida ajraladi
281

---

va xlorid kislota ta ’sirida faollashadi. PH 1,5-2,0 boMganda ulam ing proteolitik 
faolligi optim al boMadi, oqsillam i album oz va pentonlargacha parchalaydilar. 
Gastriksin
PH 3 ,2 -3 ,5ga teng boMganda oqsillami gidrolizga uchratadi. 
Renin
(ximozin)
kalsiy ionlari ishtirokida em vchi oqsil kazionogendan erimaydigan kàzein 
hosil qilish natijasida sutni o g ‘iz g a aylantiradi. M e’da shirasida preteolitik 
boM magan ferm entlar ham m avjud. B ularga faqat em ulsiyalangan yogMarni 
parchalovchi 
lipaza
kiradi. M e’dada oziq modda muhiti kislotali boMgungaqadar 
so‘!ak am ilazasi ta’sirida karbonsuvlar gidrolizi davom etadi.
M e’da shirasida bakteriotsit ta ’sirga ega bo‘lgan //zow/m-moddasi bor. Shira 
tirkibidagi mutsin saqlovchi shilimshiq modda me’daning shilliq qavatini mexanik 
va kim yoviy ta ’sirlardan himoya qiladi. M e’dada