O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Yüklə 12,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/236
tarix21.10.2023
ölçüsü12,57 Mb.
#159277
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   236
Normal-fiziologiya

Qo'zg'alishning bir tomonlama o tishi.
N erv tolasi a fferen t yoki efferent tola 
b o 'lish ig a qaram asdan q o ‘z g ‘a!ishni ikki to m o n g a o ‘tk a z a d i. Refleks yoyida 
q o ‘z g ‘alish retseptor neyrondan oraliq neyronlar orqali effek to r neyronga qarab 
o ‘tadi.
N erv m arkazidan q o 'z g 'a lis h n i b ir tom onlam a o ‘tis h in i o rq a m iya reflekslari 
m isolida yaqqol ko ‘rish m um kin. A gar tajribadagi h a y v o n n in g orqa miya orqa 
ildizlari qirqilib m arkazga intilgan qism i q o ‘z g ‘atilsa , o ld in g i ildizlarda elektr 
potensiallarini qayd qilish m um kin. A gar oldingi ild iz la rq o ‘z g ‘atilsa orqa ildizlarda 
elektr potensiallari yuzaga kelm aydi. Demak, nerv m arkaziga q o ‘z g ‘alishlaralohida 
y o 'ld a n kirib, alohida y o ‘ldan ch iq ib ketadi. N erv m a rk a z la rid a n q o 'zg 'alish n in g
b ir tom onlam a o ‘tishi m arkazdagi neyronlam i b ir-b irla ri b ila n sinapslar orqali 
b irik k a n lig i h iso b lan a d i. S in a p sla r q o ‘z g ‘alish n i b ir to m o n la m a presin ap tik
m em branadan postsinapstik m em b ran a y o ‘n alishda o ‘tk a z a d i.
Q° ZS ‘alishning sekinlab o ‘tishi. Qo
‘z g ‘aluvchi re tse p to rla m i ta ’sir etgandan 
keyin organizm ja v o b reaksiyasini yuzaga kelishi u chun k etg an vaqt refleks vaqti 
deb ataiadi. Bu vaqt ichida retseptorlar q o ‘z g ‘aladi, q o ‘z g ‘alish m arkazga intiluvchi 
nerv tolalari orqali m arkazga o ‘tkaziladi, q o ‘z g ‘alish m arkazdagi b ir xil neyronlardan 
b o sh q a xil n ey ro n la rg a oM kaziladi, qo*zg‘a lish m a rk a z d a n qochuvchi nerv 
hujayralariga o ‘tkaziladi, q o 'z g 'a lis h m arkazdan q o c h u v c h i neyronlardan ijrochi 
a ’zoga o ‘tkaziladi va u ning q o ‘z g ‘alishi natijasida re flek s y u z a g a keladi.
Refleks yoyida qo ‘z g ‘alishning o ‘tish tezligini aniqlash u chun orqa miya ildizlari 
bilan ishlash eng qulay hisoblanadi. O rq a m iyaning o rq a ild izin i qirqib markaziy 
qism i q o ‘z g ‘atilsa o ‘sha segm entdagi oldingi ildiz ta x m in a n 1,5 m s latent vaqtdan
57


1 9 -rasm . Sum m atsiya:
A -fazodagi summatsiya;
B - ketma-ket
summatsiya.
2 0 -ra s m . O kklyuziya hod isalarin i 
tu sh u n tirib beradigan ch izm a (Ch. 
S heringtondan). D oira ichida k o 'p sonli 
m o to r hujayralar tasvirlangan. O lti 
hujayra o ‘zidan boshlanuvchi aksonlari 
bilan ko‘rsatiIgan.
keyin ja v o b rea k siy asin i q ayd etish m um kin. B u reaksiyasini m onosinapsh ja v o b
reaksiyasi deb ataladi. Keyinchalik polisinapsli ja v o b reaksiyalari ham yuzaga keladi. 
Q o‘z g ‘alishni re fle k s y o y id a o ‘tish vaqtidan nerv tolalari orqali o ‘tishi uchun 
sarflangan vaq tn i c h iq a rib tashlansa, m arkaziy sekinlanish vaqti topiladi.
58


T urli xil reflekslam i yuzaga k elish vaqti har xil b o ‘ladi. M asalan, tiz z a refleksini 
yuzaga kelishiga 2 0 -2 4 ms vaqt k etadi. Shundan 3 m s vaqt q o ‘z g kalishni m arkazdan 
o 'tis h ig a sarflanadi. Shunday q ilib n e rv m arkazlarida q o ‘z g ‘a lish n i o ‘tkazuvchi 
k etm a -k e t sin a p sla m in g soni q a n c h a k o ‘p b o ‘lsa, u la r o rq a li q o ‘z g ‘alishning 
o ‘tish ig a shuncha k o ‘p vaqt sa rfla n ad i.
Q o ‘z g ‘alishlarningqo'shilishi, yig'ilishi (summatsiyasi).
£>o‘z g ‘a lishlam ing 
nerv m arkazidayig‘ilishini birinchi m arta 1863-yili m solim i l.M . Sechenov aniqlagan. 
Q o ‘z g ‘a lish Iar nerv m arkazlarida y ig ‘ ilishining ikki turi b o n v a q tli va fazoviy. 
K o ‘p ch ilik hollarda refleksni y u z a g a k eltirish uchun bitta ta ’s ir y e ta r li boMmaydi. 
O rq a m iyali m aym unda qadam lab y u rish refleksini orqa o y o q la rin i y a k k a kuchsiz 
ta ’sirlash y o ‘li bilan yuzaga chiqarib b o ‘ lm aydi. T a ’sirlash kuchini o ‘zgartirm asdan 
o ‘sha re tse p to r m aydoni ketm a-ket ritm ik q o ‘z g ‘atilsa, o rq a o y o q la rin i navbatm a- 
navbat b u k ib yozish reaksiyalarini k o ‘rish im iz mumkin. Bu 

Yüklə 12,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   236




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin