so ‘lak ajaralish re fle k si kuchayadi va y utish refleksi ham da n afas o lish refleksini
tormozlaydi.
R e fle k s la m in g o ‘z a ro u y g ‘u n la sh u v i yoki k o o rd in a tsiy a la n ish i b ir q ato r
m exanizm lar orqali am alga oshadi.
Konvergensiya.
K o ‘p h ollarda turli n erv yoMlari orqali kelayotgan q o ‘z g ‘alish
im p u lsia ri b itta o r a liq y o k i e ffe re n t n e y ro n g a k elad i. Y a ’ni b itta n ey ro n g a
k o n v e r g e n s iy a la n a d i. M a rk a z iy n e rv tiz im id a k o n v e rg e n s iy a ja ra y o n in in g
m avjudligi tu rli yoM lardan kelayotgan axbortni b ir jo y g a to ‘planishi, organizm ni
zarur ja v o b reaksiyasini tayyorlashni osonlashtiradi. N erv markazlarining okklyuziya
y ig ‘ilish v a o so n la n ish i xususiyatlari k o nvergensiya jaray o n i b ilan b o g ‘liq.
Qo'zg'alishlarning irradiatsiyalanishi.
N erv m arkaziga kelayotgan ta ’sirlar
kuchli va uzoq dav o m etsa, o ‘sha m arkazdagi neyronlam igina qo‘z g ‘atib qolmasdan,
b o sh q a m a rk a z la rd a g i n ey ro n la m i h am q o ‘z g ‘atadi. M arkaziy n e rv tiz im id a
q o ‘z g ‘a lish n i sh u ta riq a tarqalishini
irradiatsiya
d eb ataladi.
N erv ja ra y o n larin in g markaziy nerv tizim ida tarqalishi irradiatsiyalanish tartibsiz
t o ‘lq in s im o n b oM m asdan, ta n la b ta rq a lis h x u su siy a tig a ega. M a sa la n , bosh
m iyasizlan tirilg an b a q a yetarli d arajad a sov itilsa va uning b ir o y o g 'i elek tr toki
bilan q o ‘z g ‘a tilsa d astla b baqa o ‘sha o y o g ‘ini bukadi, keyin ikkinchi o y o g ‘ini,
undan s o ‘n g , q o ‘z g ‘atilayotgan oy o g ‘i tom ondagi oldingi oy o g ‘ini va e n g oxiri
q aram a-qarshi to m o n d a g i oldingi o y o g ‘ini harakatlantiradi.
M arkaziy n e rv tizim ida q o ‘zg‘alishning irradiatsiyalanib ketishga torm ozlovchi
R enshou h u ja y ra lari to ‘sqinlik qiladi.
Resiprok (payvasta) innervatsiya.
I.M . Sechenov va V . V . P ashutin (1865)
tananing b ir to m o n id ag i nerv to ‘plam!ari q o ‘z g ‘atilganda qaram a-qarshi tom ondagi
r e f le k s r e a k s iy a l a r in in g to r m o z la n g a n lig in i k u z a tis h g a n . Q o ‘z g ‘a lis h va
torm o zlan ish n i b u n d a y resiprok aloqasi keyinchalik rus olim i V . N . V vedenskiy,
ingliz olim i C h. S herrin g to n v a b o sh q alar izlanishlari uchun turtki b o ‘ldi.
C h. S h errin g to n b o sh m iyasizlantirilgan hayvonning orqa m iyasida yurishda
ishtirok etuvchi m usk u llam in g m arkazlarida retsiprok aloqalam i kuzatdi. M asalan,
orqa m iyali m u sh u k n in g oyoq terisi elektr toki bilan q o ‘z g ‘atilsa o y o g ‘ini bukadi,
y a ’ni buk u v ch i m u sk u llar qisqaradi, shu v aqtda yozuvchi m uskullar b o ‘shashadi.
qara m a-q arsh i o y o g ‘ ida esa yozuvchi m u sk u llar qisqarib bukuvchi m uskullar
b o ‘s h a sh ad i. B u hodisani quyidagicha tushuntirish m um kin; b ir oyoqni bukib
m uskullam ing m ark azi q o ‘z g ‘alganda yozuvchi m uskulning m arkazi torm ozlanadi,
ikkinchi o y o q n i y ozuvchi m uskullar m arkazi q o ‘z g ‘alib, bukuvchi m uskullam ing
markazi torm ozlanadi.
Q o ‘z g ‘alish va torm ozlanish ja ra y o n larin in g retsiprok aloqasini m arkaziy nerv
tizim ining barcha b o ‘lim larida kuzatiladi.
Dostları ilə paylaş: